Адзін з галоўных ідэалагічных махляроў у свеце капіталу, завучана адгукнуўся Пранік, опіум, як той казаў.
Ясна. А хто мацнейшы за яго ў прадажным свеце капіталу?
Таварыш Сталін вучыць, пакуль што, да сусветнай рэвалюцыі Дзядзька Сэм мацнейшы.
А калі б легат Дзядзькі Сэма з легатам таго Папы Рымскага барукацца пачалі, хто б з іх перамог? цікаўна прыкінуў Баян.
Безумоўна, амерыканскі легат папскага.
Дарэчы, Баян задуменна пачухаў патыліцу, мне адзін палітвязень з КПЗБ, што сядзіць у Бярозы-Картузскай, сігналізаваў: у іх тамака аўтарытэтны чыкагскі злодзей-камінтэрнавец тэрмін адбывае. Джон Сміт-Весон. Ён жа Хросны. З ім мы бы далі прачухацца таму папскаму легату. Загадаеце дзейнічаць, таварыш камандзір?
З канцлагера Бяроза-Картузская яшчэ ніхто не ўцякаў, слушна нагадаў Пранік.
Для сапраўднага чакістага не бывае нічога немагчымага, запэўніў Баян, у таго палітвязня-капэзэбоўца ёсць на волі памагатыя з простых. Нейкія Стасік і Чэсік. Ён казаў, калі партыя загадае сталёвыя драты перагрызуць, зямлю насамі ўзаруць, Нёман па дне пяройдуць.
Хлопцы хоць надзейныя? па-чакісцку прымружыўся камандзір.
Сам іх на вочы не бачыў. Канспірацыя. Але, як той казаў, звяругі! Дык дзейнічаем?
2
Ну што, таварыш Хросны Сміт-Весон дзейнічаем, га? хлопец з паблажлівым тварам вясковага капэзэбоўца таргануў за рукаво турэмнай робы немаладога хударлявага мужчыну.
Хісткі агеньчык свечкі адбіўся ў васільковых, як неба над Мічыган-Возерам, вачах Хроснага.
Хіба ўсё гатова? шнары і зморшчыны на разважлівым твары склаліся ў мазаіку зацікаўленасці.
Га? Зараз усё і пабачыце, і зразумееце, таварыш амерыканскі камінтэрнавец.
Колькі разоў табе казаць, гэта для Дэфензівы я камуняка, а насамрэч нармальны тутэйшы буржуазны нацыяналіст.
Капэзэбовец хітра прымружыўся і задзьмуў свечку.
Зразумеў. Канспірацыя, га?
Га-га, нібыта пагадзіўся Хросны і махнуў рукой, гакала!
Бразнула клямка, вязні выбраліся з вільготнай цемры былой манаскай келлі на свежае лагернае паветра.
Мярцвянае электрычнае святло пражэктараў з ахоўных вышак аблівала старажытныя муры былога Картэзіянскага кляштара, ператворанага прыхаднямі-палякамі ў канцлагер для нацыянальна-свядомых, камуністых і сацыялістых беларусаў. Вецер звінеў калючым дротам агароджы. Ад балотных чаратоў, што пачыналіся адразу за кантрольна-следавай паласой, плыў паўпразрысты туман.
Хросны і капэзэбовец крадком прабраліся ўздоўж сцяны турэмнага корпуса і спыніліся за штабелем жалезабетонных бэлек, якія палітвязні штодня цягалі праз увесь пляц пад прыцэламі карабінаў аховы. Гэтыя фізічныя практыкаванні рабіліся па загадзе пана каменданта. З самое раніцы і да палудня зняволеныя цягалі бэлькі ад лямуса да былой плябаніі, а пасля палудня ад плябаніі да лямуса.
А бэлькі не ляснуцца? насцярожыўся Хросны.
Нашы сябры-грамадоўцы спецыяляна іх гэтым разам так склалі, каб вам было дзе схавацца, патлумачыў капэзэбовец.
Палітвязні асцярожна ўскараскаліся па складзеных крыжом бэльках. Адсюль, з вышыні, можна было разгледзець не толькі пругкую спіраль калючага дроту па-над шчарбатым кляштарным мурам, але і балота з рэчкай, за якой прамалёўвалася стужка шашы.
Воля была зусім блізка. Здавалася, варта добра разагнацца, скочыць і пабяжыш па роснай траве ў вільготную ноч, да цёмнае шашы. Але паміж мурам і кантрольна-следавой паласой сувора паўставалі загостраныя дубовыя слупы, густа пераплеценыя калючым дротам, праз які было не прабрацца, не праціснуцца.
Вецер з балота разгойдваў на ліхтарах бляшаныя конусы са сляпучымі электрычнымі лямпачкамі. Пачварныя цені бязладна кідаліся па лагерным двары. За руінамі касцёла злавесна чырванелі вокны асабняка пана каменданта. З іх даляталі ледзь чутныя гукі накцюрна.
Нават пасля адбою свайго Шапэна грае. Кат! маладзён звузіў вочы. Нічога, мы з ім яшчэ сустрэнемся на барыкадах!
Нябачны кажан са свістам успароў крыламі павертра над галовамі вязняў. У гадавальніку забрахалі сабакі, і лагодныя гукі накцюрна сцішыліся. А ты казаў, усё гатова, расчаравана нагадаў Хросны, аглядаючы непахісныя слупы. Як дзейнічаць збіраешся?
Капэзэбовец хітравата пасміхнуўся і выцягнуў з кішэні жалейку-самаробку.
Эх, скручу я дудку! Такое зайграю! прамовіў ён і ціха-ціха зайграў.