Bu payt esa Abduhakim dostining bu gaplarini eshitib, hayron qolayotgan edi. Dostining donoligidan emas, aksincha 20 yillik umrini shu haqiqatlarni tushunmasdan otkazganiga va otkazib kelayotganiga edi. Abduhakim qilishim kerak bolgan ishlar kop ekan, deya Abdullohni tinglashda davom etardi. Shu payt Abdulloh soatga qaradi va shom payti bolib qolibdiku, dedi. Yaxshi bolishning qoidalaridan biri, namozlarni vaqtida oqishdir. Chunki bu intizomli qilib berilgan qilinishi kerak bolgan ishlarimizdandir, shunga kettikmi?, dedi Abdulloh. Abduhakim va uning ogli Saidali birgalikda namoz tomon qadam tashlayotgan edilar. Abduhakim esa, yillar davomidagi haqiqatni topganidan kongli tolgan va hayot davomida bu haqiqatni boshqa bir parchalarini ham anglab yetishi kerakligini bilib, qanaqadir umidning nurini korgandaka edi.
Boyinga osilgan marhamat yoki lanat
Abduqahhor 12 yoshda edi. U aptekaga dori sotib olishga kirgan edi. Aptekachi unga dorilarni hisoblab berdi. Hisobni eshitgan bola qolidagi pulga qaradi va pulim yetmas ekan, deya chiqib ketmoqchi bolib endi orqasiga ogirilaman degandi. Orqadan bir ovoz kelib qoldi. Mana men tolavoraman shu bola uchun, agar bolani ozi rozi bolsa. Bola nima qilishni ham, nima deyishni ham bilmadi. Shunchaki minnatdorchilik bildirdi. Dorini oldi va uyiga qaytdi. U bunaqa vaziyatga hali tushmagan edi. Qanaqadir bu harakatda, yani begonaning u uchun pul tolashga yordam berib yuborganida qandaydir yaxshi narsani kordi.
Abduqahhor uyiga yetib keldi va xursand tarzda dorini buvisiga berdi. Buvisi nevarasining dori olib kelganini korib kozlari chaqnab ketdi. Chunki anchadan beri bu yoshi bir joyga borib qolgan ayolning oyogi bezovta qilar edi. Pensiyasidan ishlatay desa, nevarasiga va rozgorga ishlatishi kerak. Nevarasi esa osha buvisi unga chontak pul qilib bergan pullarni yigib, dori sotib olishni niyat qilibdi. Buvisi taxminan hisoblab kordi va savol berdi, shu yigilgan pullar doriga yetdimi, deya. Abduqahhor yetmaganini, unga bir nomalum bir kishi oshancha pul qoshvordi, deb rostini aytib berdi. Yana bu hodisaga hayron qolganini, shunaqa begona odam boshqa tanimagan odamiga shundayligicha yordam berishini korib taajjublanganini aytdi. Buvisi esa jilmayib, unda u kishining nomiga duo qilib qoyish kerak, dedi. Nevarasi, hop, deya javob berdi. Buvisi keyin yana soz ochdi.
Sen musobaqada golib chiqqaning esingdami, adashmasam otgan oy boluvdi buvisi gapirdi va nevarasi ha, deb javob berdi Osha on esingdami, shohsupada turganingda goliblik medalini boyningga osib qoyishgandi nevarasi ha, deb javob berdi chunki sen golib bolgan eding va taqdirlanishing kerak edi. Boyningga esa medal osishlari shu golib bolganing va taqdirlanishingni korsatadi. Bugun shu senga pul qoshib turgan odamning ham, seni ham boyningga medal osib qoyildi. Ha, balki sorarsan, men kormadimu bu medalni yoki qani osha medal, deb. Ammo u medal bu dunyoda korinmaydi. Uni faqat oxiratda hisoblashadi. Kimda qancha medal yigilganini. Oxirat nimaligini tushuntirib bergan edim-ku esingdami? Esingda bolsa yaxshi, demak gaplarimni tushunasan. Asosiysi seni boyningga va u kishini boyniga, ishonamanki, marhamat, rahm-shafqat, savob medali osildi. Zinxor va zinxor lanat, gazab, gunoh medallarini osishga, ostirishga harakat qilma. Bu yomon medallardan saqlanish uchun senga imkon har doim berilgan. Xuddi musobaqada oz ixlosli harakating bilan, tayyorlanganing bilan yutgandaka, bu yerda ham ixlosni, tayyorlanishni boshqa tarafga yonaltir. Va undanam asosiysi shuki, bu qaysidir odam tarafdan emas, Alloh tomondan osilgan medaldir. Iloji boricha, shunaqa champion bola bolib yurishga harakat qil deya buvisi shirin jilmayib, gapini tugatdi.
Boshliqsiz hayot
Maktab honalaridan birida dars bolayotgan edi. Honada esa 4-sinf oquvchilari otirgan edi. Ular oqituvchining doskada narsalarni yozishini kutishayotgan edi. Birozdan song oqituvchi yozib tugatgan edi va oquvchilar doskaga qarashdi. Doskada esa boshliq yetaklaydi boshliq sari, degan yozuv turardi. Oqitvuchi gapini boshladi.
Aziz oquvchilarim deya quvnoqlik ovozi bilan oqituvchi sozini boshladi, bolalarga hursandchilik tarzida dars otishi boshlanib turardi kecha sizlarning matematika boyicha uyga vazifa qilib berilgan misollaringgizni tekshirib bolib, biroz ilmiy-hujjatli film tomosha qildim. Kinoning ismi esimda yoq, biroq kimga qiziq bolsa bilib berishga harakat qilaman. Xullas, u yerda inson onggida boshliq bolsa, yaxshi oqibatlarga olib kelmasligi haqida aytib otgan, yani notogri yoki teskari malumotmi va hokozolar. Qaranglar, buni tushuntirishdan oldin bir savolim bor dedi va qoliga bitta qogoz oldi va bu tola-tokis qanaqa rangdaligini soradi.
Hamma birdan, men birinchi javob beray, degan shoshilinchda oq, deya shoshib javob berishdi. Oqituvchi esa, yoq bu qogozning qora ranggi ham bor, deya javob berdi. Oquvchilar esa etiroz eta uni hamma joyi oq, deb turib olishdi. Oqituvchi ham qora ranggi bor, deb bir ikki marta qaytardi. Oxiri oqituvchi qolidagi qogozni ogirdi va oquvchilarga qora tomonini korsatdi va oquvchilar jim bolib qolishdi. Shunda oqituvchi yana gapirishni boshladi.
Koryapsizlarmi boshliq nimadan kelib chiqyabdi. Vaziyatni tola-tokisligicha kormaganumizcha aniq javob bermaslik kerak. Men bilib turibman oldi oqligini va lekin yana qoshimcha qilib ham aytib turibman, qorasi borligini. Sizlar esa vaziyatning bu tarafini korishni hohlamayapsizlar va kormayapsizlar. Xullas, kechagi hujjatli filmda ham hozirda kop odamlarda shu malumot tarafdan, organish tarafdan, izlanish tarafdan boshliq borligini aytib otishgan va bunaqa odamlarning foizi, boshliqi bolmagan odamlarning foizidan ancha yuqori ekan. Shunga darsdan oldin, shu foydali malumotni sizlar bilan bahamlashib ketsam, balki foydasi tegib qolar, degan umidda kecha shu qogozlarni tayyorlab qoygan edim. Sizlarga yoqqan bolsa, biror bir narsa organgan bolsanglar hursand bolaman va bugungi dars mavzusini boshlaymiz deya bu mavzuni yakunladi va darsni boshladi.
Bularni barchasini kuzatib, eshitib otirishgan Hasan va Husan doskadagi boshliq yetaklaydi boshliq sari, degan yozuvga qarab otirishardi. Keyin bir-biriga qarab qoyishdi va jilmayishdi.
Hasan va Husan uyga kelishdi. Chopib borib bitta qogozni olishdi, uni oq va qora rangga boyashdi. Keyin uydagi hammada shunaqa tajriba otqizib korishdi. Dadasi ham, oyisi ham, opasi ham, maktab oquvchilari bilan birga nima deyishgan bolsa, bular ham shunaqa javob berishardi. Keyin esa ular ozlarini aqlli korsatgandaka, qogozni ogirib ozlaridan yoshi kattalarni adashganini korsatishardi. Bu tuygu ularga bir tarafdan hursandchilik hisini bersa, ikkinchi tarafdan esa butun suratni korish naqadar muhimligini tushunib yetishardi.
Ular bobosini ham sinab korishmoqchi bolishdi va shu maqsadda bobosining honasiga chiqishdi. Bobosi namozini tugatib, endi joynamozni yigishtirib turgan ekan. Bobosiga savolni berishdi va bobosi shoshib javob bermadi. U sekin donolardek jilmayib qoydi va qogozning orqasini ham korsatishlarini soradi. Albatta, bunday javob kutmagan Hasan va Husan dovdirab qolishdi va nima qilishni bilmay, qogozni ogirishdi. Bobosi oldi oq, orqasi qora ekan, deya javob berdi va nevaralariga qarab jilmayib turdi. Nevaralari bobosi bu usulni bilarmidi, deb savol berishgandi, bobosi bilmasligini aytdi. Qanday qilib buni bilgan bobosiga, egizaklar hayron tarzda qarab turishardi. Bobosi esa bir hikoyani aytib bermoqchi bolibdi.