Җырлашып чыгалар.
Гөлбану. Кит, кит, шәкерт димәсәң хәтере калыр.
Оркестр «Алмата» көен уйный.
Хор.
Курай оркестр белән «Сибелә чәчәк» көен уйный.
III күренеш
Әүвәлгеләр, Мөршидә, Саҗидә.
Мөршидә.
Саҗидә.
Гөлбану. Чү, чү, Мөршидә, моңланма.
Бибинур. Әллә таныш көйме бу сиңа?
Мөршидә. Ул туктады, ул туктады.
Гөлбану. Йә кызлар, әйдәгез, ай батканчы тукмаклап калыйк!
Оркестр «Әпипә» көен уйный. Хор.
Кызлар.
Гөлбану. Хәзрәт киленен, Казан кызын күргәнегез бармы, кызлар?
Бибинур. Каян күрәсең аны, Казан кызы ич ул. Чапан астыннан башын да чыгармый, ди.
Гөлбану. Чыгарыр әле. Менә безнең белән уракка йөри башласа, чапаны тиз очар.
Бибинур. Хәзрәт килене нишләп уракка йөрсен?
Гөлбану. Нигә йөрмәсен. Безнең авылда эшләмәгәнгә икмәк бирмиләр.
Мөршидә. Бик матур, ди. Аяклары да бик матур, бик кәкре, ди.
Гөлбану. Абау, чатанмыни?
Мөршидә. Белмим. Шәмси әби әйтә, бик матур, бик кәкре, ди. Китап шулай куша, ди. Бүген үзен күрендерәләр бит. Безнең әнкәй дә шунда китте.
Гөлбану. Алай, кәкре, диең?
Мөршидә. Әйе, Казан кызлары арасында аякны кәкрәйтү купшылыктан санала, ди. Туры аяклы кызга кияү дә чыкмый икән, ди. Кияүләр кәкре аяклы кызларны әтәч тары чүпләгән шикелле чүпләп кенә торалар, ди. Туры аяклылары кияүсез, урамда сызгырып, тик йөриләр, ди. Хәзрәтнең улы да аның аякларына гашыйк булган, ди. Кәкре аякта мәхәббәт орлыгы була, ди. Шәмси әби, шулай, ди.
Гөлбану. Андый мәхәббәт орлыгын бер дә теләмәс идем әле.
Бибинур. Әнә, әнә Әсма абыстай килен күрендереп кайта. Сорыйк әле үзеннән.
Мөршидә. Әнкәй, әнкәй! Кызлар сине чакыралар.
Әсма. Нихәл, кызлар, ни йомыш? Киндер йомшарамы?
Бибинур. Ал да гөл, Әсма абыстай. Мамык төсле.
Әсма. Кызлар, бүген монда чит илләрдән бик күп егетләр килгәннәр. Берсеннән-берсе асыллар. Бай уллары, мәхдүмнәр, Казан шәкертләре. Итәкләрегезне җыйнабрак йөрегез. Казан шәкертләре бик усал булалар бит алар. Җыр чыгарып китмәсеннәр.
Гөлбану. Әсма абыстай, Әсма абыстай, Казан кызы матурмы?
Әсма. Бик матур, бик күркәм. Күзләре шомырт шикелле ялт-йолт килә. Кашлары инде җептән калын дисәм ялган булыр. Нечкә генә, кап-кара.
Гөлбану. Аяклары кәкре, ди. Дөресме?
Әсма. Дөрес, кәкре. Бик матур кәкре. Ул инде вак-вак атлап, чайкалып киткәндә бик килешеп тора. Симез үрдәк шикелле.
Бибинур. Кәкре аяк ничек матур була инде ул?
Әсма. Әллә тагын, һәммәсе дә бик матур дигәч, миңа да матур төсле күренде шунда. Мин үзем алай ук кәкре аякны яратмыйм.
Гөлбану. Бирнәләре күпме?
Әсма. Бик күп. Бихисап. Менә миңа да бирнә бирделәр.
Кызлар. Кая, кая, нәрсә?
Әсма. Менә ул. Күрсәгез исегез китәр инде. Хәйран инде. Сез дә кызлар булып торасыз. Казан кызлары, чынлап та, бик уңганнар икән.
Кызлар. Кая, кая, нәрсә?
Әсма. Хәзер, хәзер була, балалар. (Чүгәли.) Бик затлы нәрсә инде. Күрсәгез һушыгыздан таярсыз матурлыгына. Яулыгымның очлары чияләп бәйләнгән икән. Ярый инде, икенче вакыт күрсәтермен.
Мөршидә. Әнкәй, бәгырем! Хәзер, хәзер күрсәт инде!
Кызлар. Әсма абыстай, күрсәт инде!
Әсма. Ярый, ярый, күңелегез булсын, күрсәтим инде. Үзе дә шул бөтен мәҗлескә ялгызыма гына эләкте. Ай, балалар! Чишелми шул, чишелми! Иртәгә күрсәтермен.
Мөршидә. Әнкәй, хәзер күрсәт инде!
Кызлар. Әсма абыстай, зинһар, күрсәт инде!
Әсма. Күрәсегез бик киләмени?
Кызлар. Бик, бик!..
Әсма. Күрсәтим микәнни?
Кызлар. Күрсәт, күрсәт, Әсма абыстай!..
Әсма. Менә ул! Ай Алла, әллә йорт анасы чуалткан инде, һич чишәр хәл юк. Ярый (урыныннан тора), балалар, соңга калмагыз. Әтиегез ачуланыр.
Мөршидә. Бирнәне, бирнәне күрсәтмисеңмени? Бир, үзем чишәм.
Әсма. Чишә алсаң, мә, кызым… Юк, юк, тукта. Йә, ихтизарланып яулыгымны ертырсың. Үзем чишәм. Иблиснең гыйфрит койрыгын төенләгәненнән дә яманрак төенләнгән. Юк, балалар, юкка мөнтәзыйрланмагыз[8], хәшәпләнеп, өйгә генә кайтып китим.
Мөршидә. Әнкәй, бәгырем, мин бармагымның йомшаклары белән генә чишәрмен.
Әсма. Ихтизарланып китеп ертмасаң бирәм.
Кызлар. Менә рәхмәт! Менә рәхмәт!
Әсма. Юк, булмый… Әбүҗәһел койрыгы да болай каты төйнәлмәгәндер. Ярый, кайтыгыз, балалар!
Мөршидә. Бирнә, бирнә?!
Әсма. Менә ул…
Кызлар. Күрсәтмисеңмени?
Мөршидә. Әнкәй, бу нишләвең инде? Үзең дә чишә алмыйсың. Бездән дә чиштермисең?
Әсма. Атагыз кайткач, шуңардан гына чиштерермен инде.
Гөлбану. Мөәззин бабайның чишкәнен без карарга барабыз… Сездән калмыйбыз.
Әсма. Йә, алайса, мәгез. Үзегез чишегез. Яулыгымны гына ерта күрмәгез.
Кызлар. Юк, юк.
Әсма. Юк, туктагыз, үзем тагын маташып карыйм әле. Колһуалла укыгач чишелә торган иде. Ә менә, менә, булды шул.
Кызлар. Ах, сөлге, Казан сөлгесе!..
Оркестр, хор. «Казан сөлгесе».
Кызлар, Бибинур, Гөлбану, Мөршидә, Саҗидә.
Әсма. Ярый, кызлар, мин кайтыйм инде. Кая, Казан сөлгемне бирегез!
Бибинур. Әсма абыстай, карап туйыйк инде. Бигрәк матур икән. Үрнәкләрен өйрәнеп калыйк дибез.
Әсма. Каралта күрмәгез, һаман-һаман Казан сөлгесе бүләк итүче булмас.
Гөлбану. Буямабыз, Әсма абыстай. Менә Мөршидә алып кайтыр.
Әсма. Кызым, кара, буятма. Кайтканда төреп кенә алып кайт. Тузанланмасын. Кызым Мөршидә, мә, синең кулыңа бирәм. Синнән алырмын да. Тегендә-монда, диясе булма!
Мөршидә. Ярый, әнкәй. Җаным төсле үк саклармын.
Әсма. Ярый, хушыгыз, балалар. Мөршидә, дим, оныта күрмә сөлгемне. Тузанланмасын. Җиргә куймагыз…
Мөршидә. Юк, юк, әнкәй.
Әсма. Кызым Мөршидә, кара аны, сиңа бирдем, синнән алырмын. Куллары белән таплатмасыннар. (Чыга.)
Мөршидә. Ярый, әнкәй, ярый.
Бибинур. Илаһым, бизәкләре нинди күп, нинди ваклар, нинди матурлар.
Мөршидә. Чигешләре, каюлары төрле-төрле.
Гөлбану. Казан кызларының аяклары кәкре булса да, куллары туры, күрәсең.
Мөршидә. Чү, егетләр киләләр.
Бибинур. Егетләргә күрсәтик әле. Исләре китсен.
Мөршидә. Юк, юк, күрсәтер хәлем юк. Йә берәрсе кызык итеп борынын сөртер.
Гөлбану. Кулларына бирмәбез.
Кызлар. Күрсәтик, күрсәтик!..
IV күренеш
Кызлар, егетләр.
Егетләр. Ха-ха-ха… Әмма дә кызык иткәнсең, малай, молодец!
Ильяс. Шулай итмичә дә булмый шул. Кяфердән шулай үч алмасаң, ничек аласың аны. Мин әйтәм, мин синең дуңгызларыңны көтмим, дим. Дуңгызларымны көтмичә, әллә кызларымны көтәр идеңме, ди.
Салих. Йә, йә!
Ильяс. Юк, көтәрсең, ди. Юк, көтмәм, дим. Юк, көтәрсең, ди. Юк, көтмим, дим. Дуңгызларымны көтмәсәң, мин сине чыгарам, ди. Мин әйтәм, син дуңгыз көтмәгән өчен мине чыгарсаң, мин тотармын да татарларның мөфтиләренә прашение бирермен, дим. Ул синең кәбестәләреңне санар, дим. Юк, ди, мөфти, ди, мирза, ди. Мирза мөфти үзе сине төрмәгә яптырыр, ди. Шулаймы, дим, яптырырмы, дим. Ярый, алайса, мин синең дуңгызларыңны көтәм, дим. Шулай итеп, сиксән сигез мең дуңгызын көтә башладым.
Салих. Һай-һай. Сиксән сигез мең, диең? Җөгертәсеңдер.
Ильяс. Ие, сиксән сигез мең. Араларында сыердан да зурлары бар, малай. Шулай беркөнне, дуңгызларны сазлыктан алып кайтып, ашханәгә кергән идем, өстәлдә чебен үтерә торган бер шешә дару тора. Тукта, дим, берәр нәрсәгә ярар әле, дим. Кесәгә ялт!
Салих. Ялт, диең?
Ильяс. Әйе, ялт. Иртә белән әлеге сиксән сигез мең дуңгызны сазлыкка илткәч, теге чебен үтерә торган даруны сазлык өстенә сибеп җибәрдем. Шуннан, малай, дуңгызлар кырыла башламасыннармы. Бер атна эчендә сиксән сигез мең дуңгыздан берсе дә калмады. Араларында бояр үзе генә калды.
Салих. Кырылды, диең?
Ильяс. Чукырдаша-чукырдаша кырылдылар.
Салих. Соң, бояр нәрсә ди?
Ильяс. Нәрсә дисен, дуңгызлардан бәхет юк. Татар дуңгызларыннан ничек булыр дип, дүрт кәҗә, бер тәкә алды. (Колакка сөйли.)
Салих. Нигә дүрт кәҗә, бер тәкә ул?
Ильяс. Мөселманча эшләде. Татарларга дүрт хатын белән торырга яраганны, нигә тәкәгә ярамасын, ди.
Бибинур. Бу нинди чуваш икән?!
Мөршидә. Урман арты алпавытының көтүчесе. Кәҗәләр эзли, ди.
Егетләр. Ха-ха-ха!.. Чеп-чи урыс икәнсең!
Салих. Йәле, егет, кураеңда уйнап ал әле! Юкса, күрмисеңме, кызлар көзге чебиләр шикелле бөрешкәннәр.
Гөлбану. Җылытучылар булмагач бөрешкәндер шул.
Ильяс. Нәрсә ди ул?
Салих. Уйна, уйна! Сиңа түгел, миңа әйтә.