Саҗидә. Кирәгем булмаса, нәрсәгә такылдыйсың соң?
Мөршидә. Апа, әллә әйтимме?
Саҗидә. Әйт.
Мөршидә. Әллә әйтмимме?
Саҗидә. Әйтмә.
Мөршидә. Әйттерәсең килми шул. Әнә, әнә күзләреңә хәзердән үк зәһәрең чыкты.
Саҗидә. И, үз күзләрең бик шәп инде. Песи күз.
Мөршидә. Минем күзләрем бер дә песи күзләренә охшамаган әле. Ә менә синең күзләрең, нәкъ тавык күзе, кып-кызыл.
Саҗидә. Ә синең бәбәкләрең аю күргән этнеке шикелле акаеп тора.
Мөршидә. Синең акаер иде дә, акаерлык хәле юк шул.
Саҗидә. И бозау бәбәк, салам сыйрак, тавык баш! Сөйләшкән була бит тагын.
Мөршидә. Ә синең, ә синең борыныңа чуан чыга. Күркә борын, үрдәк баш, сары марҗа, каләм каш!
Саҗидә. Ә синең ашагач, эчең богырдый. И лыгырдый, быгырдый, Мөршидәнең эчләре арба кебек шыгырдый, лыгырдый, шыгырдый, быгырдый…
Мөршидә. Ә синең, йоклаганда, борының сызгыра. Көтүченең курае Саҗидәнең борынында. Төннәр буе сызгыра йоклап торган урынында. Әлли, бәлли, сызгыра… сызгыра… сызгыра!..
Саҗидә. Ә синең… Ә синең… Менә сиңа! (Бәрә.)
Мөршидә. Әлли, бәлли, сыбызгы борын! Әлли, бәлли, сыбызгы борын! Бәрмә, дим. Кая бәрәсең? Менә үзеңә! Менә, менә!..
Сөлгеләр белән сугышалар. Ильяс керә.
V күренеш
Әүвәлгеләр һәм Ильяс.
Ильяс. Мөэззин бабай өйдәме?
Мөршидә.
Саҗидә.
}
Әбәү, пәрәмәч! Кеше ич бу!
Мөршидә. Чуваш калдыгы, сиңа ни кирәк?
Саҗидә. И син, чепи күз, трубкаңны пыскытма әле монда. Бу сыер абзары түгел.
Мөршидә. Нигә дөмегеп катып торасың? Ни кирәк сиңа?
Ильяс. Мин урман арты боярының көтүчесе булам. Тәкәбез югалган иде. Монда юкмы икән дип кергән идем.
Саҗидә. И җүләр, кәҗәләр өйдә буламыни?
Ильяс. Мөэззин бабайның кәҗәләре бар дигәч, килгән идем.
Мөршидә. Юк, юк. Безнең тәкәбез дә, кәҗәләребез дә үзебезнеке. Олак, тфиит!..
Саҗидә. Бу нәрсә бу?
Ильяс. Кая?
Саҗидә. Менә монда.
Ильяс. Курай.
Мөршидә. Уйный беләсеңме?
Ильяс. Белмәгәч, курай тотып йөрмәс идем.
Мөршидә. Оста уйныйсыңмы?
Ильяс. Тыңлаучылар яраталар иде.
Мөршидә. Безгә аз гына уйнап алмыйсыңмы?
Ильяс. Рөхсәт итсәгез, мөмкин.
Саҗидә. Кара, кара, рөхсәт дип, муллаларча ычкындыра. И надан!
Мөршидә. Чынлап, бераз гына уйнап алмыйсыңмы?
Ильяс. Уйнар идем дә, анагыз күрер бит.
Мөршидә. Күрмәс, күрмәс. Ул өйдә юк.
Саҗидә. Йә, сырланма. Уйнасаң уйна, уйнамасаң, табаның ялтырат! Йә, уйныйсыңмы?
Ильяс. Була.
Мөршидә. Йә?
Ильяс. Ә?
Саҗидә. Мә! Ха-ха-ха!.. Йә, уйныйсыңмы инде?
Ильяс. Берьюлымы?
Мөршидә. Әллә аерым-аерым да уйный беләсеңме?
Ильяс. Беләм.
Мөршидә. Ә? Ха-ха-ха!.. Йә, телеңә күп салынып
Саҗидә.
}
Ильяс. Алай ачулангач уйнамыйм.
Мөршидә. Юк, юк, ачуланмыйбыз. Уйна.
Ильяс. Була.
Саҗидә. Йә?
Ильяс. Уйныйм ич!
Саҗидә. Уйнамыйсың ич.
Ильяс. Уйнамыйм шул.
Саҗидә. Йә, нигә син уйнамыйсың, чуваш калдыгы?
Ильяс. Оялам.
Саҗидә.
Мөршидә.
}
Оялам? Ха-ха-ха!..
Ильяс. Икегезгә берьюлы уйнарга оялам шул.
Мөршидә. Йә, йә, оялма. Әйдә, менә шунда утыр да уйна!
Урталарына утырталар. Курайда – «Казан сөлгесе».
Мөршидә. Апа, беләсеңме нәрсә?
Саҗидә. Белмим.
Мөршидә. Сиздеңме?
Саҗидә. Юк.
Мөршидә. Менә нәрсә!
Саҗидә. Нәрсә?
Мөршидә. Тыңла әле.
Саҗидә. Тыңлыйм ла.
Мөршидә. Бу.
Саҗидә. Әйе, бу.
Мөршидә. Бу.
Саҗидә. Бу.
Мөршидә. Бу, дим.
Саҗидә. Кем?
Мөршидә. Тегеннән.
Саҗидә. Кайдан?
Мөршидә. Бу теге Шиңгән каен мәхдүменең ялчысы түгелме икән?
Саҗидә. Белмим.
Мөршидә. Шулдыр.
Саҗидә. Улдыр.
Мөршидә. Безне күзләргә килмәгән микән?
Саҗидә. Ә-ә-ә… Әллә кайчан шулай диләр аны. Әйдә, киенеп, матурланып чыгыйк әле.
Мөршидә. Без хәзер чыгабыз. Көтеп тор!
Саҗидә. Кара аны! Берәр нәрсә селтәмә! (Чыгалар.)
Мөршидә. Без хәзер.
Саҗидә. Без хәзер.
Ильяс. Кәҗәләр зарарсыз. (Ишектән карый.)
Салих (тәрәзәдән). Йә, ничек, эш пешәме?
Ильяс. Пешә, малай.
Салих. Кайсы ошады?
Ильяс. Тегесе.
Салих. Кайсы тегесе, кечкенәсеме?
Ильяс. Алар икесе дә бертигез ич.
Салих. Сеңлесеме, дигәнем?
Ильяс. Мин кайсы апа, кайсы сеңел икәнлеген белмим бит.
Салих. Яшьрәге ошадымы?
Ильяс. Билләһи газыйм, берсенең дә авызын ачтырып тешен карамадым… Кара әле, Салих малай, хәзер ни эшлибез инде? Әллә син дә монда керәсеңме? Юкса бик чая нәрсәләргә охшыйлар. Муенны кашымасыннар, дим.
Салих. Мин капка төбендә генә торырмын. Алай-болай эләктерә башласалар, каравыл кычкырырсың тагын. Ха-ха-ха… Кара әле, кызлар киндер тукмаклаган җиргә үзләрен чакырып хат язып калдыр!
Ильяс. Әйе шул. Мәслихәт. Фу, бигрәк бөркү, тирләп беттем. (Чишенә. Хат яза.) «Әлхат нисфелмөләкат, син җаныйга сәлам хат. Бүген кичкәрәк, әтиең икендегә киткәчрәк, киндер тукмаклаган кызлар янына чык…» Имзасын ничек куярга икән? Казан шәкерте дип куям. Казан шәкертенең базары монда шәпкә охшый. Икенчесенә дә язарга кирәк… «Әлхат нисфелмөләкат, син җаныйга сәлам хат. Бүген кичкәрәк, атаң икендегә киткәчрәк, киндер тукмаклаган кызлар янына чык!» Боларның кайсы апа, кайсы сеңел икән, ә?
Саҗидә, Мөршидә керәләр.
Саҗидә. Минем яулыгым, үз яулыгым. Билләһи, үземнеке. Ябалак күз! Бир яулыгымны!
Мөршидә. Сукырайдыңмы әллә? Үз яулыгым ич!
Саҗидә. Минеке!
Мөршидә. Түгел! (Тәкрар әйтәләр.)
Саҗидә.
Мөршидә.
}
Әтәч, кеше бар ич! (Чыгалар.)
Ильяс. Нигә болар болай куркыштылар? Пәрәмәч, харап булдым лабаса. (Киенә.) Сынатмаска кирәк. Юкса тәпәләп чыгарулары да бар.
Саҗидә
Мөршид
}
(керәләр). Әтәч, кеше юк ич!
Мөршидә. Кара әле, монда берәр кеше кермәдеме?
Ильяс. Керде.
Мөршидә. Кем?
Ильяс. Белмим.
Саҗидә. Соң син аның белән сөйләшмәдеңмени?
Ильяс. Юк.
Мөршидә. Кая китте?
Ильяс. Белмим.
Саҗидә. Нәрсә карап тордың соң син?
Ильяс. Мин кәҗәләремнән башкасын сорашмадым.
Мөршидә. Берәр нәрсә калдырмадымы?
Ильяс. Калдырды.
Саҗидә.
Мөршидә.
}
Нәрсә калдырды? Нәрсә калдырды?
Ильяс. Белмим.
Саҗидә.
Мөршид
}
Ә?!
Ильяс. Әйе.
Мөршидә. Калдырды, дисең ич?
Ильяс. Калдырды.
Мөршидә. Соң, нәрсә калдырды?
Ильяс. Белмим, нәрсәдер.
Мөршидә. Әй аңгыра тавык! Сакалы бар идеме?
Ильяс. Юк.
Мөршидә. Мыегы?
Ильяс. Юк.
Мөршидә. Башы?
Ильяс. Юк. И, бар иде бугай. Муен өстендә бер түгәрәк нәрсә бар иде, баш булгандырмы, нәрсә булгандыр шунда.
Мөршидә. Соң, куллары бар идеме?
Ильяс. Бар иде бугай.
Мөршидә. Кулы белән берәр нәрсә бирмәдеме?
Ильяс. Берне генә бирмәде шул.
Мөршидә. Соң ничәне бирде?
Ильяс. Икене.
Мөршидә. Ничек бирде?
Ильяс. Менә шулай.
Мөршидә.
Саҗидә.
}
Хат, хат, хат!..
Саҗидә. Кемгә бирергә кушты?
Ильяс. Апасына.
Саҗидә. Миңа, миңа, миңа!..
Ильяс. Ә монысын сеңлесенә диде.
Мөршидә. Миңа, миңа, миңа!..
Ильяс. Мәгез!
Мөршидә.
Саҗидә.
Кайсы миңа? Кайсы миңа?..
Ильяс. Менә монысы… Юк, түгел икән, монысы. Юк, түгел лә… Ә, менә монысы. Әй, юк ла…
Салихның сызгырганы ишетелә.
Ильяс, кызларны ике якка бәреп, тәрәзәдән качып чыга.
Пәрдә төшә.
Икенче пәрдә
Авылда мәчет алды. Киртә белән уралган. Уртада капка. Капкадан авылның матур бакчалы урамы күренә. Кызлар киндер тукмаклыйлар. Егетләр җыелалар.
I күренеш
Оркестр «Әпипә» көен уйный. Хор. Бию.
Кызлар.
Егетләр.
Кызлар.
Егетләр.
Хор.
Кызлар.
Егетләр.
Кызлар.
Егетләр.
Кызлар.
Оркестр уйный. Бию дәвам итә.
II күренеш
Әүвәлгеләр һәм Салих.
Салих. Егетләр, урман арты боярының көтүчесе килгән. Үзе чуваш икән. Башына эшләпә кигән, үзе кап-кара, нәкъ чегән. Авызына курай капкан, чыбыркысын җилкә аркылы таккан. Култык астына капчык аскан. Нәкъ шәйтан.
Егетләр. Йә, йә?
Салих. Шул курайда уйнаганда, чыдап кына тор тыңлаганда. Ә инде җырлаганда, оказия! Хәйран да…
Егетләр. Соң ул кайда?
Салих. Каравыл лапасы алдында, халык, малай, халык анда!.. Ахырзаман, кыямәт!..
Егетләр. Нигә килгән соң ул монда?
Салих. Кәҗәләре югалган. Шуны эзләп монда килгән. Күргән-белгән юкмы икән дип сораша. Оказия инде, тамаша. Кураен да уйнап ала, җырлап ала. Үзе нәкъ кыз бала. Елмая, кызара, ояла!.. Әйтерсең лә әүлия…
Егетләр. Әйдәгез, әйдәгез, алып килик үзен монда. Кызлар, сез ни дисез?
Курай артта уйный.
Гөлбану. Килсен, килсен. Күзебез тимәсен, исебез китмәсен.
Салих. Чү! Уйный…
Бибинур. Мин бу көйне беренче тапкыр ишетәм.
Гөлбану. Мин дә, мин дә. Бу – яңа көй, ахры.
Бибинур. Яңа кешедә иске көй булмас инде.
Салих. Халык хәйран булып тыңлап тора үзен. Түбән оч мөәзин бабай манарадан тыңлый-тыңлый картларны икендесез калдырган, ди. Егетләр, әйдәгез, киттек. Кызлар, киндерегезне тукмаклашырга, кочаклашырга, уйнашырга, җырлашырга, тамыр тартышырга килеп җитәрбез. Көтеп торыгыз.