– Прабачце, сэр, але я звальняюся з фірмы, – з наўмыснай млявасцю тлумачыў другі.
– Чаму? Мы ж табе так добра плацім. Пяцьсот тысяч долараў у год табе мала? Давай мы тады табе будзем восемсот тысяч плаціць. Згода?
– Не, сэр. Я не хачу ніякіх грошай. Я хачу спакойна пажыць дзе-небудзь за горадам.
– Ясна. Трэба выклікаць доктара. Доктар! Доктар!
Да іх адразу ж далучыўся трэці ўдзельнік гульні – дзяўчынка ў белай шапачцы.
– Што ў вас тут? Хто захварэў? – дзелавіта казала яна, паглядаючы на сяброў.
– Доктар, праверце вось гэтага працаўніка, – загадаў хлопчык, што выконваў ролю дырэктара. – А то ён неяк дзіўна сябе паводзіць.
– Зараз мы ўсё хуценька праверым, – стала завіхацца дзяўчынка, адкрываючы валізку з цацачнага набору «Юны медык».
На хвіліну разляглося маўчанне. Дзяўчо корпалася з цацачнымі інструментамі, беручы «аналізы» ў «хворага».
– Усё зразумела. У вас сімптрон таптальнага янота. Медыцына тут бяссільная, – заявіла яна і развяла рукі, паказваючы бездапаможнасць.
Нечакана падгледжаная сцэнка вельмі ўразіла Руткоўскага. Уразіла не так манерай гульні – ён ведаў, што дзеці ў захапленні могуць выконваць ролі вельмі таленавіта. Уразіла, бо яскрава сведчыла, што праблема сінтатадзіну перастала быць праблемай, цікавай адно спецыялістам.
Ён вярнуўся да камп’ютара і пашукаў у інтэрнэце навіны, ці не дакаціўся сіндром да Беларусі. Знайшоўся адзін беларускі сайт, прысвечаны незвычайнай хваробе. Было бачна, што ён рэгулярна абнаўляўся. Ягор праглядзеў з дзясятак старонак. Сімптомы. Меркаваныя спосабы прафілактыкі. Хроніка хваробы па іншых краінах. У Беларусі аніводнага выпадку. «Гэта пакуль», – песімістычна зазначыў сам сабе навуковец, узяў са стала дасланы з Мінска альманах і скіраваўся да канапы, лежачы на якой любіў чытаць.
Свой артыкул, прысвечаны сістэматызацыі балцкай тапанімікі гомельскага Пасожжа ў святле археалагічных звестак, навуковец толькі прагледзеў, высвятляючы, ці абышлося ў публікацыі без ляпаў кшталту выпадзення сказаў ці цэлых абзацаў. Гэтым разам пашэнціла. Тады ён стаў гартаць альманах, спадзеючыся, што які-небудзь з артыкулаў яго зацікавіць. Аўтары былі з розных куткоў Беларусі і сумежных краін. Тэматычны, як і храналагічны, разбег публікацый уражваў шырынёй. Як той казаў, ад мамантаў да адкрыцця Астравецкай АЭС.
«Кухня “крывавага вяселля”: рэканструкцыя меню княскага шлюбнага застолля ў Полацку 980 г.». «Дзявочы забег на абцасах як элемент гарадской карнавальнай традыцыі першай трэці ХХІ ст.». «Францішак Багушэвіч і дамскія моды “Северо-Западного края” ў 70-я гг. ХІХ ст.». «Фемінісцкая рэвізія касмічнай тэмы твораў Язэпа Драздовіча ў святле крытычных падыходаў метамадэрнізму». «Гомельские кафтаны и проваленные петровские виктории. К вопросу о суевериях и предрассудках в российской армии времён Второй Северной войны (на материалах юго-восточной Беларуси)». «Боршч у кантэксце трансфармацыі ліцвінскага патрыятызму ў беларускую нацыянальную ідэю (канец XVIII – пачатак ХХ ст.)». «Салем і салемські процес в публіцистиці професури Києво-Могилянської академії XVIII століття». «“Crossparty ў нашай хаце”: механізмы масавай культуры і пазіцыянаванне сярод усходнееўрапейскай моладзі прывабнага вобраза рэформ выбарчых сістэм у другой чвэрці ХХІ ст.».
Урэшце Ягор звярнуў увагу на артыкул маладога мазырскага гісторыка Мікалая Лабановіча-Аскеркі. У альманаху той публікаваў абсяжныя фрагменты трактата часоў Вялікага княства Літоўскага, якія сведчылі пра захаванне язычніцкай абраднасці на паўднёвым усходзе Беларусі першай паловы XVI стагоддзя. Трактат меў красамоўную, уласцівую свайму часу назву: «Обычай, анимуш а звыкливость балвохвалцев днешних ведле многих книгочиев, кройникаров и послухов притомных описаные». Яго ананімны аўтар сцвярджаў, што ў азначаны час для некаторых жыхароў нізоўя Прыпяці было характэрным не толькі «певанье песень, которыми фалчевых богов забегають, “Коледа! Коледа!” покрыкиваючи», але і «балвохвалство, кгды в леску балвана ставили, абы втым бити ему поклоны, молитвы поганские отдавати, пляски бесовские скакати, спросность а шкаредность вшелякия, встыд а сором откинувши, чынити». Апроч усяго, аўтар трактата даў і апісанне ідала, якому «за господаря кроля Жикгимонта, за держанем пана Богдана Сербина» нібыта пакланяліся некаторыя сяляне вёскі Юравічы, якія «балвохвалницу велми скрыто, потайне в гаю на горе уставили»: «А балвана того вчынили з кости звера старовечного. Была кость тая боком одным гнутой, якобы серп або месяц молодый. Вчынивши, меж собой молвили, дей то ест кость волота або олбрима, в давнюю бытность которых теж неразумне верили. А як бы кость гнутой не была, аж бы з двух мужей взростом стала. Иллуминовали ее оздобне балвохвалцы юровския стрихами, взорами а иншими направами размоитыми».
Руткоўскі ажно падскочыў з канапы – апісаны ў трактаце ідал дужа нагадваў фрагмент, знойдзены ім у Юравічах. Позірк нецярпліва бег па радках далей: «И мнимали оные геретыки, плюгавые отметники от веры хрестьянской, иж балван той ест втеленьем змышленого ими божка поганого, некоторой планиты опекуна». Навуковец цяжка задыхаў. Раней невядомы яму гістарычны дакумент ясна сведчыў, што юравіцкі ідал XVI стагоддзя быў увасабленнем божышча нейкага нябеснага свяціла. Лабановіч-Аскерка быў упэўнены, што на ўвазе меўся Марс. Пры гэтым ён няпэўна спасылаўся на ўскосныя звесткі, змест якіх у артыкуле не канкрэтызаваў.
Артыкул мазыраніна неспадзявана ўзрушыў і даў глебу для роздуму. «Няўжо гэта той самы ідал? Ці ўсё ж супадзенне? – утрапёна разважаў Ягор. – Але ж мы знайшлі кавалак не ў слаях XVI стагоддзя. У нас адназначна гаворка пра часы першабытнасці. Слядоў пазнейшага ўмяшання ў паслядоўнасць культурных слаёў не было. Таму нельга меркаваць, што знойдзены намі фрагмент апрацаванага біўня маманта закапалі – напрыклад, хаваючыся ад пераследу, – жыхары Юравічаў часоў Вялікага княства Літоўскага. Але ж і звесткі трактата, напэўна, не на пустым месцы ўзніклі. А з улікам нашых ведаў яны не падобныя да фантазій. Так дэталёва апісаць паганскі стод мог толькі той, хто або навочна яго бачыў, або добра ведаў з нечага маляўнічага апісання. Значыць, артэфакт «за господаря кроля Жикгимонта, за держанем пана Богдана Сербина» сапраўды існаваў. Ясна, што бівень маманта тагачасныя людзі ўважалі за парэшткі легендарных веліканаў. Але ці насамрэч вераадступнікі апрацавалі яго, надаўшы атрыманай фігуры сакральны сэнс? Ці ўсё-ткі ім трапіўся адзін з імаверных варыянтаў першабытнага ідала, які мог з нейкай прычыны апынуцца па-за межамі свайго слоя? Я не веру, што ён перахоўваўся мясцовым людам некалькі дзясяткаў тысяч гадоў як рэліквія. Ніякай непарыўнай рэлігійнай сувязі ці прамой пераемнасці між першабытнымі жыхарамі тых мясцін і сучаснікамі Францыска Скарыны быць не магло. А менавіта на такую пераемнасць язычніцкіх традыцый намякае аўтар артыкула, узгадваючы ў апошнім абзацы маю знаходку. Мегаламанія нейкая. Трэба як-небудзь пагутарыць з ім».
Не валаводзячы, Руткоўскі патэлефанаваў свайму старэйшаму калегу, спадзеючыся, што той мог ведаць гэтага мазырскага гісторыка. Калега трохі здзівіўся, але адказаў, што хлопец яму знаёмы, ахарактарызаваў як неблагога ўседлівага даследчыка першакрыніц, згадаўшы, праўда, схільнасць да сенсацыйных высноў там, дзе варта было б яшчэ шмат разоў правяраць увесь комплекс наяўных звестак і прыцягваць дадатковыя крыніцы. І хоць калега часцяком так казаў ці не пра ўсіх маладых гісторыкаў, яго словы збольшага супакоілі нечаканую расхістанасць Ягора, навёўшы на думку, што трэба сядаць за напісанне дыскусійнага артыкула. Як ні круці, з публікацыі Мікалая Лабановіча-Аскеркі вынікала, што ўся кніга гомельскага археолага – адна суцэльная памылка. Думкі працягвалі віраваць, дарма што галава прасіла адпачынку. Археолаг вырашыў трохі праветрыцца і выправіўся на шпацыр.