Тая, што была калісьці дзяўчынкай, нічога не можа зразумець. Гарэла ж, гарэла калісьці Калядная Зорка над беднай вёскай! Ёй дакладна абяцалі цуд Кахання! Жанчыны заўжды чакаюць цуду, які прынясе ім мужчына ў загрубелых ад працоўных пяцігодак далонях. Так тут павялося! Значыць, усё падман? Усё-усё? Пры-ходзячы з працы, яна падоўгу ляжыць на ложку тварам да сцяны, спрабуе піць, б’е дачку. Пустата ўнутры яе пагражае разрасціся, зліцца з пустатой вонкі, яе вось-вось раздушыць, як жабу, паміж дзвюма хімерычнымі плоскасцямі. Ёй становіцца страшна. Яна зусім безабаронная перад пустатой, што адчуваецца ёю як фігура, якая адсутнічае. Ці трэба ўдакладняць, што гэтая фігура – мужчынская? Без кахання яе падпільноўваюць адзінота, старасць і смерць. Яна глушыць сябе алкаголем, каб пра гэта не думаць, усе вечары ды выхадныя валяецца на разабраным ложку, спіць не распранаючыся, амаль не есць. На галаву ёй звешваюцца са сцен шэрыя, з наліплай тынкоўкай, палотнішчы шпалераў, як сцягі разбітай арміі, чый палкаводзец у палоне. У нейкі момант яна нават жадае скончыць жыццё самагубствам. Потым скараецца. Разам з таварышкамі пачынае цягаць з камбіната дэфіцытныя парашкі. Купляе ў крэдыт югаслаўскую сценку. Сценка – паказчык сацыяльнага прэстыжу, да таго ж, цяпер у яе ёсць мэта ў жыцці: запоўніць паліцы кнігамі ды крышталёвымі цацкамі.
Зрэшты, ёй ніколі не дасягнуць таго, што здолелі іншыя спрытныя сцервы, якія могуць траціць, акрамя ўласнага, яшчэ і заробак мужа. У свой час яны не задзіралі галовы да зорак. У адрозненне ад дурнічак, што марылі пра каханне, яны з пялюшак засвоілі: на мужчыну трэба хадзіць з халоднай галавой, браць хітрасцю і трымаць усё жыццё на кароткім павадку. Ах, вунь яно што! Злосць і зайздрасць душаць былую дзяўчынку. Калі б яна раней зразумела тыя няхітрыя правілы жыццёвай гульні, яна сама стала б зоркай! Пабралася б шлюбам з генералам! І ўжо ж, будзьце спакойныя, не нарадзіла б гэтую байстручку. Дачка між тым чытае Цвейга і вучыцца спадзявацца, чакаць і скарацца. Гэты затоены звярок атрымаўся больш упартым, чым маці: з бясконцай цярплівасцю будзе яна змагацца за наканаваны ёй цуд, за калядную зорку з піўным жывоцікам і перхаццю на пінжаку.
11
Спякотнае лета восемдзесят трэцяга, праспект Кастрычніка. Ля металічнай бочкі на колах – даўжэзная чарга па піва, патыхаючая потам і ўчарашнім гарэлачным духам. За кіёскам «Саюздруку» (у вітрыне яшчэ выстаўлены цалінна-батальныя мемуары памёрлага генсека) літры піва, прайшоўшы прызначаны ім кругазварот вадкасці ў прыродзе, жыццярадасна арашаюць пыльны штыкетнік з намаляванымі на ім сімваламі самасці абодвух палоў. Выпускніца англійскай спецшколы глядзіцца тут даволі недарэчна. Моцна прыталеная сукенка з будуарнага выгляду ружай на плячы ды ярка-чырвоныя басаножкі на вялізных каблуках даюць вобраз дзяўчынкі, якая ў адсутнасць дарослых улезла ў чужыя апранахі. На горле ў яе павязаны шалік – яна хварэе на хранічную ангіну, а зараз ёй ніяк нельга прастудзіцца: яна беражэ сябе для Яго дзіцяці. Яе цела цяпер не зусім цела, а рытуальны сасуд, вымытая перад ахвярапрынашэннем дараносіца. Хутка яна адкрые Яму сваю тайну, і тады, тады… З-за кіёска, зашпіль-ваючы на хаду прарэху, выходзіць гарылападобная асобіна пароды хама сапіенс і, гучна адрыгваючы, зноў становіцца ў чаргу па піва.
Тут, ля кіёска – баявы фарпост Юлінага кахання. Акурат на-супраць бочкі з півам знаходзіцца будынак суда, адкуль Ён выхо-дзіць у канцы працоўнага дня. Не, гэта не вольная трактоўка школьнага спектакля пра прыгоды Дон-Кіхота, што ўчыняе чарговую серыю запланаваных у гонар Дульсінеі вар’яцтваў. Юля, гэты самотны рыцар у спадніцы, паводзіць сябе абсалютна сур’ёзна, выдатніца ніколі не жартуе. З вялікай руплівасцю яна сачыняе раман, даўно напісаны іншымі. Яна скончыла школу – цяпер можна і нарадзіць, чаму ж не? А раптам менавіта сёння, спыніўшыся папіць піва ля бочкі, Ён яе заўважыць, як белетрыст Р. заўважыў Незнаёмку, што вось такім жа чынам «дзяжурыла» ля пад’езда каханага?
Суддзю, між іншым, завуць Сямён Сямёнавіч, як блазнаватага героя класікі савецкай кінакамедыі – «Брыльянтавай рукі». Дый як яшчэ могуць зваць чалавека, які ўжо цэлы год запар праходзіць міма, іншым разам нават купляе газету ў кіёску і не бачыць скіра-ваных на яго з абажаннем прыгожых агрэстава-зялёных вачэй? Шчыра спадзяюся, што ён так і не заўважыць адзінокую постаць, якая кожны дзень тырчыць тут (замест таго, каб рыхтавацца да паступлення ў ВНУ, дурнічка), а яшчэ лепш – зменіць маршрут. Зрэшты, я магу не турбавацца: у любым выпадку «Ён» не звярне на яе аніякай увагі.
12
Юля паступіла-такі ў інстытут замежных моваў: дзякуючы любові да Афеліі, з-за якой яна калісьці ледзь не ўтапілася, англійскую выдатніца ведала лепш за ўсіх у класе. Малавопытная правінцыялка зняла за пяцьдзясят рублёў кут з канапай у адна-пакаёвай «хрушчоўцы» на ціхай вулачцы Берасцянскай, побач з вайсковымі могілкамі, дзе меўся рэдкасны па тым часе цуд – дзеючая царква. Такое суседства яе зачароўвае: сярод магільных крыжоў можна гуляць, рамантычна пакутуючы па Сямёну Сямёнавічу, а ў царкве ёсць мноства ікон, якія ўвасабляюць яе мару аб ахвярапрынашэнні. Захапляе Юлю і блізкасць бібліятэкі імя Пушкіна: як-ніяк, кнігі – адзінае прыстанішча, дзе яна адчувае сябе цалкам дома.
…Некаторым людзям томікі класікі павінны выдавацца, як псі-хатропныя таблеткі ў аптэцы, – выключна па рэцэптах з круглымі пячаткамі, маючымі засведчыць факт таго, што іх падаўнік валодае дастатковай грубасцю натуры, каб не ператварыць гэтыя тэксты ў падручнік. Я часта спрабую ўявіць, якой была б Юля, не прачытай яна пра Незнаёмку ды Вялікага Гэтсбі, не глядзіся ў тыя чароўныя люстэркі, не акажыся паражонай, як заразлівай хваробай, ідэалам. Яна трымціць ад кожнай фразы, якая нясе адбітак прыгажосці, і сама не заўважае, што аплецена імі, нібыта сонны Гулівер вя-роўкамі ліліпутаў – ажно да страты здольнасці рухацца сама-стойна. Жыць ёй між тым давядзецца сярод люстэркаў крывых. Ёй заўжды будзе здавацца, што з начной прасторы за амальгамай цягне скразняком, а люстраная паверхня – усяго толькі занавес, ЗА якім і адбываецца сапраўдная дзея. Зрэшты, разбіць шкло, каб упэўніцца, што за ім абсалютна нічога няма, яна не асмеліцца: па паводзінах у яе таксама «выдатна».
13
Вялізная шафа для адзення з вадзяніста-зялёным люстэркам займае палову пакойчыка з вокнамі на могілкі. Глядзецца ў люстэрка страшна, як у багну, зацягнутую цінай: можа закружыцца галава. Шкло паедзена трупнымі плямамі гніючага тут часу. Гаспадыня кватэры (цяжка вызначыць, колькі ёй год) штодня працірае люстэрка, але ад гэтага яно не становіцца праўдзівей. Калі Юля, спяшаючыся на лекцыі, мімаходзь пазірае ў яго, стаячая вада прад’яўляе ёй вобраз бессмяротнасці, бо там, дзе час спы-ніўся, смерці няма. Гадзіннік у пакоі заўжды стаіць. На кухні, дзе пахне прагорклым алеем, узвышаецца старажытны буфет, калісьці зроблены, відавочна, на заказ: незлічоныя скрыні захоўваюць струхлелы папяровы пыл, медныя шышачкі аблезлі ды пазелянелі. Буфет нагадвае карабель, які эпоху таму пыхліва разрэзваў прасторы Калхіды, ведаў чарнавокую прыгажуню Медэю і ве-раломнага Ясона. Цяпер трум выкінутага на бераг ветэрана пашкоджаны мышамі. Мука альбо цукар, якія Юля пакідае на дзіравым днішчы грандыёзнага старца, знікаюць бясследна: няйначай, пакручастыя хады з мышыных нор вядуць напрасткі ў царства Аіда. Крэслы і табурэткі з ножкамі, зламанымі ў нейкіх дагістарычных баталіях, намёртва прыраслі да вызначаных мес-цаў, і ад спробы зрушыць іх хаця б на сантыметр можна чакаць землятрусу ці сыходжання лавіны. Да настольнага люстэрка, што даўно страціла сваю адзіную нагу, прыладжана цэлая сістэма вя-ровачак ды падпорак, каб прымусіць яго стаяць. Калі на Восьмае сакавіка Юля са стыпендыі робіць спробу падарыць гаспадыні навюсенькае, тая маша рукамі з такім непадробным жахам, што ад нахабнага прыблуды даводзіцца неадкладна пазбавіцца.