Але да гэтага, да гэтага… яны асуджаны шукаць кахання.
16
Не толькі Юлін матрыманіяльны танец абарочваецца скокамі на магіле. Кабет горада вабіць мара набыць на рынку жыцця (або вырваць у канкурэнткі) маленькі партатыўны Сусвет, у якім можна несупынна круціцца ўвішнай планетай вакол адзінага Сонца – Яго. Гэтага досыць, каб «адчуваць сябе жывой». Недзе (магчыма, у іншых Сусветах) экзістэнцыяльныя сэнсы растуць, нібыта грыбы пасля дожджычка, але тутэйшыя жанчыны ведаюць толькі адно «прызначэнне». Былая калега Юлі, настаўніца літаратуры, ужо некалькі год піша лісты ў месцы пазбаўлення волі, паўзоны крымінальнай жыве на яе прадуктовых пасылках, бедная літаратарка лічыць, што МПВ – гэта нешта накшталт камеры захоўвання ці банкаўскага сейфа, дзе яе кандыдат застанецца «цэлым і непашкоджаным» на працягу ўсяго тэрміну свайго заключэння. Нядаўна гаротніца атрымала ад актуальнага жаніха эпісталу наступнага зместу: «Ты че, радная, афонарела место в пасылке книжками займать? На хера мне книжки? Прислала бы лутше сигаретоф и чаю!» А вось яшчэ вясёлы выпадак: дзве досыць прыстойныя спадарыні, адна – урач, другая – дэпутат мясцовага саўдэпа, не могуць падзяліць паміж сабой занюханага сантэхніка ЖЭСа – гэты ЖЭСаўскі Казанова то ў адной на канапе паляжыць, то ў другой хатніх пельменяў паесць. Дык гэтыя дзве інтэлігентныя пані нядаўна змяцелілі адна адну (у якасці баявога снарада выкарыстоўваўся прас, ды не абы які, а фірмы «Філіпс»), ды так, што выкліканыя міліцыянеры доўга чухалі патыліцы. Абедзве кралі, мабыць, змалку засвоілі: за шчасце трэба змагацца, дзіва што! Дарэчы, шлюбны паядынак адбываўся на кватэры адной з прэтэндэнтак, прычым – увага! – аспрэчваемы самец знаходзіўся тут жа, у суседнім пакоі, куды ён далікатненька знік, прадаставіўшы жанчынам самастойна высвятляць адносіны.
…Яны будуць накіроўвацца на пошукі кахання, пакуль не састарацца. У большасці людзей з узростам вырастае арагавелы мазоль на тым месцы, якое ў юнацтве было святлоадчувальным. У Юлі гэтае месцейка па-ранейшаму мяккае, як цемечка ў немаўляці. Кожныя Каляды яна спяшаецца туды, дзе ў святочна ўпрыгожанай вітрыне крамы зіхаціць чароўны цуд, што ўразіў яе яшчэ дзяўчынкай. Помніцца, тады яна знерухомела ў нямым захапленні, а потым плакала і патрабавала купіць, і ёй растлумачылі, што «гэта» не прадаецца, рэкламны трук адміністрацыі магазіна, прызначаны якраз для таго, каб яна выбрала для сябе што-небудзь іншае на гэтым свяце жыцця. Усе людзі, калі становяцца дарослымі, прыслухоўваюцца да разумнай парады, але толькі не Юля. Штогод яна накіроўваецца да вітрыны, дзе блішчыць ды пераліваецца прамяністымі агнямі рэкламны трук Госпада Бога: Вялікае Ра-мантычнае Каханне. Ці ёй супраціўляцца цуду? Яе маці глядзела ўверх, на далёкую зорку, і чакала. Юлечка ўзнімаецца на дыбачкі ды слабымі рукамі імкнецца дацягнуцца да халоднай зоркі, якую сама прыдумала. Яно заўжды з ёю, яе прагорклае ды запляснелае дзіцячае каханне. Яна ўважліва параўноўвае яго з арыгіналам – тым, у вітрыне.
Што ж, калі змахнуць наліплыя арахісавыя крошкі, будзе зусім падобна.
17
Як у многіх чыста жаночых сем’ях горада, у сям’і Галіны Іларыёнаўны мужчына лічыўся чымсьці накшталт экзатычнай птушкі: прыляцеў – адляцеў. Адным спрытным умеліцам удавала-ся на больш ці менш доўгі тэрмін затрымаць шчаслівы цуд, за-гнаўшы яго ў клетку, якая называлася «ячэйкаю грамадства». Іншыя, як ні намагаліся, як ні расстаўлялі сіло, вымушаны былі задаволіцца адно некалькімі яркімі пер’ямі. Няшчасце было стойкім, як родавы праклён, і перадавалася ў спадчыну. Іншым разам яно выяўлялася ў адчайным выкліку прыгажосці: пакінутыя кабеты злосна вытраўлялі са свайго ўжытку ўсё, што несла адбітак жаноцкасці. Зрэшты, тое, што прадавалася ў айчынных крамах, было нібыта спецыяльна прызначана для такога кшталту самакатавання.
Падрастаючы, Юля бачыла вакол сябе заношаныя да павуці-ністай празрыстасці нязграбныя халаты, зашмальцаваныя бясфор-менныя тапкі з наліплымі на падэшвы валаскамі, неверагодна брыдкую бялізну. Вычварны розум якога еўнуха мог вынайсці тыя жудасныя даўжэзныя панталоны «з начосам», з тугімі гумкамі, якія люта ўсмоктваліся ў сцёгны ды пакідалі на скуры чырвоныя палосы, як пасля бізуна? Жанчыны краіны, якая на палітычнай карце свету мела колер крыві, рэзалі на кавалкі старыя прасціны і пасля штомесячнага рэгулярнага выкарыстання замочвалі ў славутым пральным парашку «Пунсовы ветразь». Потым гэтыя пунсовыя ветразі нясціплых надзей, што абстрактным малюнкам плям нагадвалі тую ж палітычную карту свету і сведчылі, няйнакш, пра непарушную дэмаграфічную магутнасць дзяржавы, ставіліся на агонь для кіпячэння. Састарэўшы і згубіўшы палюбоўнікаў, Галіна Іларыёнаўна дазваляла сабе хадзіць усе выхадныя нячэсаная, у прапахлых потам начных кашулях. Ніводны мужчына ў свой час не знайшоў у ёй і грама сексапільнасці; зразумела, яна зроду не чула такога слова, а калі б яго вымавіла пры ёй якая-небудзь заходняя «бэ», з вартым савецкай жанчыны і прапаган-дыста марксізму-ленінізму абурэннем яна пакрыла б нягодніцу сумленным рускім матам. Цалкам мажліва, што, нарадзі Галіна Іларыёнаўна хлопца, яна, прынамсі, не дазволіла б сабе ваяўнічай асексуальнасці. Замест сына нарадзілася Юля, і маці, раздражнёна дэфілюючы па сваім жытле ў абвіслых спартовых штанах і па-драным станіку, адчувала хваравітае задавальненне ад таго, што яе выгляд выклікае адно гідоту. Яна наўмысна апраналася так не з-за беднасці, а каб паказаць дачцэ: яна ніколькі не намагаецца зрабіць сябе прывабнай, ёй не да гэтых бабскіх глупстваў! Юлі часам здавалася, што неразбаўленая канцэнтрацыя жаночай плоці ў іх кватэрцы, не маючая нічога агульнага з жаноцкасцю, становіцца задушлівай, як пах газу, і дастаткова адной запалкі, каб адбыўся выбух. У процілегласць яе ўласнаму полу, занадта добра знаёмаму і нячыстаму, таямнічае мужчынскае жыццё ўяўлялася дзяўчынцы чымсьці ўзвышаным ды недаступным, і стаць прыналежнай яму значыла быць узятай на неба жыўцом.
…Зранку маці, спяшаючыся на камбінат, злосна шпурляла на патэльню яйка з кавалкам заляжалай каўбасы, усё гэта раз’юшана плявалася тлушчам на вялікім агні. Напэўна, з-за перасмажанай ежы Юля пакутавала ад болю ў страўніку, але скардзіцца не асмельвалася – ведала, што маці, здзекваючыся, абвінаваціць яе ў спешчанасці. Калі боль рабіўся нясцерпны, яна ішла да ванны і нізка нахілялася над ёю, робячы выгляд, што ўмываецца, – тады станавілася лягчэй. Але тым ранкам у лазенцы ўжо чысціла зубы маці з бруднага пластыкавага кубка, чысціла, як падалося Юлі, цэлую вечнасць, са смакам выдаляючы з пячор між зубамі жы-лістыя яйкі дыназаўраў. Скурчыўшыся ад болю, Юля доўга глядзела на мацярынскі зад, абцягнуты страшнаватымі сінімі рэйтузамі, якія тая апранала дома ды на камуністычныя суботнікі, глядзела да тае пары, пакуль яе не працяло дзіўнае адчуванне: межы яе ўласнага «я» нібыта расталі, і яна ўжо не была ўпэўнена ў тым, кім яна насамрэч з’яўляецца, – мо нават і тою жанчынаю ў абвіслых сініх штанах? Жах, якім апякло нутро ад гэтае думкі, разам выявіў сутнасць яе адносін да «самага блізкага і дарагога чалавека», якога школа прадпісвала «любіць як Радзіму», а шок начыста выбіў самы ўспамін пра боль, які, дарэчы, найлепшым чынам даказваў яе, Юлі, ідэнтычнасць самой сабе: у маці страўнік ніколі не балеў.
18
Галіна Іларыёнаўна глядзіць па тэлевізары чарговую зводку навін, і па яе твары расцякаецца блазнаватая ўсмешка. Побач стаіць пустая талерка: у маці фантастычны апетыт і такая ж жыццярадаснасць. Крыніца яе шчасця няхітрая, як савецкая трохрублёўка: вышэйшая справядлівасць нарэшце перамагла па ўсіх пазіцыях, захопніца і агрэсар панесла пакаранне. Бо калі б не Юліна зламыснае нараджэнне – варожая акцыя, спланаваная і ажыццёўленая супраць яе (Галіна Іларыёнаўна, пэўна, усур’ёз у гэта верыць), яна стала б кіназоркай! Ну чым яна горшая за тую Федасееву, што ачмурыла Шукшына? Ці выйшла б замуж за генерала, паехала з ім за мяжу і прыцягнула адтуль, няхай сабе і зарабіўшы выпадзенне маткі, як Тоня з першага пад’езда, пяць, не – дзесяць валізак дабра! Яе кватэра была б як музей, з чучалам глушца ды рознымі там міленькімі штучкамі – не горшымі, чым у гэтай прайдзісветкі Тоні, а яе ж мужык усяго толькі палкоўнік! Яна запоўніла б наборамі тыпу «Мадонна» ўсю югаслаўскую сценку! Але замест гэтага давялося прысвяціць жыццё дачцэ.