Што было да Менску? Усялякія гераічныя ўчынкі, кшталту здушэньня паўстаньняў і ўдзелу ў розных інтэрвэнцыях. Ротмістраў браў Кранштат, удзельнічаў у дурным савецкім паходзе на Польшчу і ў той ганебнай вайне 1940-га, калі Сталін спрабаваў паставіць на калені Фінляндыю, каравуліў у засадзе са сваімі танкамі Літву і Беларусь, каб не ўцяклі. У першыя дні вайны, якая прынясе яму славу вызваліцеля Менску, Ротмістраў будзе бадзяцца па беларускіх і літоўскіх лясах, выходзячы з акружэньня, а празь некалькі месяцаў ледзь ня трапіць пад трыбунал з фармулёўкай «за баязьлівасьць». Пасьля вайны нейкі час ён камандаваў бранятанкавымі часьцямі савецкіх акупацыйных войскаў у Нямеччыне, стаў маршалам, выкладаў у вайсковай акадэміі і…
І пісаў кніжкі. Так сталася, што Бачыла – не адзіны пісьменьнік, увекавечаны ў Шабанах. Ротмістраў таксама – господін літератор. Я зайздрошчу гэтым назвам, такое можа дазволіць сабе толькі сапраўдны забойца. «Час і танкі». Адзіны ягоны скарб. Толькі гэта і было ў яго. Калі часу было мала, танкаў хапала зь лішкам. І наадварот. Не, сам не забіваў. Ну, хіба трошачкі. Забіваюць танкі, танкісты заўсёды страляюць у паветра. Ці вось яшчэ ягоная кніжка – «Сталёвая гвардыя». Нічога сабе. Проста капітанул Карнэліў Зэля Кадрану нейкі, а не савецкі маршал. У гэтым сэнсе Ротмістраў пасуе Шабанам: холадам, фактурай, ляскатам, смуродам, машынным алеем на сваіх рымскіх арлах… Цікава, колькі б яму спатрэбілася танкаў, каб зьнішчыць Шабаны? Нуль цэлых адна дзясятая? Адна гусеніца? Раз прамой наводкай – і няма вёскі.
Танкіст, вусач, маскаль, камуніст, вызваліцель – што яшчэ трэба, каб тваім імем назвалі вуліцу ў Менску? Толькі памерці. З гэтым была праблема. У гонар жывых вуліцы не называюць. Чакаць давялося доўга. Ротмістраў усё жыў і жыў, а вуліца заставалася безыменнай. Але што паробіш, у Сьвятога Маразму цярпеньня паболей, чым у простага чалавека. Вёска Шабаны перастала існаваць, зьявіўся мікрараён. Вось табе гатовы Маўзалейчык. Памерламу надоечы ў Маскве барыну якраз будзе па чыну, падумалі ў Менску. Не праспэкт жа ягоным імем называць.
6
На парозе стаяў Сіманенка.
Схуднелы, сур’ёзны, з заўважна паразумнелымі вачыма, няголены, паміж расстаўленых ног – заплечнік, у руцэ – гвазьдзікоў букет, сам – пасівелы брунэт. То бок, не Сіманенка, вядома ж, але нехта дужа падобны. Сафія нацягнула на плячо шлейку камбінацыі, заміргала, закрываючы рукой грудзі, зморшчылася, пазяхнула і прыгадала.
(…«Мы, канечне, патэлефанавалі яму, ён, канечне, прыедзе, – хутка казала сьвякруха, чымсьці пазвоньваючы – ці то чайнай лыжачкай, ці то ключамі ад сьвёкравага сэрца. – Самалётам. Канечне, пажыве ў цябе. Так мы вырашылі. Табе адной, канечне, нельга заставацца ў такі час. Вядома, дапаможа табе, пакуль ня вернецца твой…»
Тут сьвякруха закалацілася ў плачы, і звон зрабіўся бесьперапынны. А за кватэру хто плаціў? Сіманенка. Яна пасьпела прыкінуць: грошай, заробленых Сіманенкам, ёй мусіла хапіць амаль на год – калі жыць сьціпла, эканомячы на ўсім, чым можна. Таму Сафіі нічога не заставалася, як безь пярэчаньняў прыняць гэты пазаўчорашні ультыматум сьвякрухі. Яна купіла таго-сяго, думаючы, што госьць, а пагатоў – госьць-жылец ёсьць зьяваю непрадказальнай і ўсё адно чагосьці ня хопіць, давядзецца зноў думаць за дваіх, гатаваць на дваіх, улічваць прысутнасьць, не расслабляцца і, напэўна, зноў часам гаварыць што прынята, а ня тое, што мае значэньне. Але I will survive, вырашыла яна, мо гэта і да лепшага…)
«Данілка, – сказала яна, шырока і ласкава ўсьміхнуўшыся. – Заходзь, чаго стаіш? Сказалі, ты ўвечары прылятаеш, я не чакала так рана».
«Здароўкі, сталіца Баўгарыі», – прамовіў ён хутка і кінуўся ёй у ногі —разувацца.
Калі яна два гады таму ўпершыню пачула, як завуць мужавага малодшага брата, то ўявіла сабе нешта такое вялікае, няўклюднае, румянае, яшчэ больш сіманенкавае за самога Сіманенку. Высьветлілася, што ўсё ня так, што брат у Сіманенкі хударлявы, маўклівы, з вострым падбародзьдзем і з вачыма такімі сумнымі і цяжкімі, што Сафія пазьбягала ў іх глядзець. Здаецца, ён быў на нешта хворы, на што, яна ўжо забыла, а пытацца ў сьвякрухі не хацелася. Яна, па праўдзе, бачыла яго толькі двойчы – на вясельлі, дзе яны адразу ж адно адному спадабаліся і хадзілі курыць за пункт прыёму шклатары – побач была кавярня, дзе Сіманенка, шчасьліва лыпаючы вачыма, прымаў бясконцыя віншаваньні і інструкцыі па карыстаньні маладой жонкай, і мясцовыя сінюгі займалі адначасова чаргу і ў пункце, і на выхадзе з кавярні, у надзеі, што ім нешта перападзе. Яшчэ быў юбілей сьвёкра, праз пару месяцаў, і Даніла тады таксама прыляцеў, праўда, тады ў іх пагаварыць так і не атрымалася, бо гэтым разам Сіманенка ад яе не адыходзіў, і неяк так усё й прайшло скамечана, як ні пра што, і Сафія бачыла, што Даніла кідае на яе цяжкія, тужлівыя позіркі – а потым яны разьвіталіся каля таксі, і ахмялелы Сіманенка доўга ціскаў брата, так што яна з Данілам і разьвітацца як сьлед не пасьпела. І вось ён стаіць перад ёй, пахнучы ўсялякімі правізорыюмамі: залямі чаканьня, гатэлямі, гостэламі, цягнікамі, таксі, мытнямі, нясьвежай вопраткай, невядома адкуль, невядома чым займаецца, невядома што будзе тут рабіць і невядома як яшчэ да яе паставіцца. Пакуль што па яго твары нічога нельга было сказаць.
Яны разам пасьнедалі, папілі кавы на бальконе, яна асьцярожна параспытвала, што ў яго і як, і зноў нічога не зразумела: тое, чым ён жыў, было неспасьцігальным, цьмяным, бясконца ад яе далёкім, такім чужым, як аскепак мэтэарыта ў супе, а гаварыў Даніла цяжка, марудна, так сьцісла, што Сафіі здавалася, ён кожны раз хоча заціснуць у два кароткія словы тысячу розных сэнсаў, ды так, каб яна потым тыдзень разгадвала, што ён насамрэч меў на ўвазе.
«Ты будзеш спаць у залі», – сказала яна, кладучы на канапу бялізну. Навошта яна гэта сказала, і так жа ясна, дзе ж яму яшчэ спаць, не на кухні ж – хаця і там часам клалі лішніх гасьцей, але выпадак быў ня той. Ён паставіў каля канапы заплечнік, расшпіліў яго, аддаў Сафіі розную абавязковую чакалядную хрэнь, пайшоў у душ. Яна стаяла сярод пустой залі, адчуваючы сапраўдную роспач. Адзінадзіны заплечнік і стос бялізны ўмомант зьнішчылі ўсю ўтульнасьць, увесь парадак, усю гармонію пакою і наогул цэлай кватэры, якія яна так старанна падтрымлівала. Ілюзія, што яна, Сафія, проста чакае мужа, які паехаў у камандзіроўку – недалёка, хутчэй у Магілёў, чым у Манголію – сканала так імкліва, што Сафіі стала холадна і страшна. Варта было прыехаць Данілу, як яна ўпершыню адчула сябе той, кім яна была ўжо тыдзень – жонкай, у якой прапаў муж. Душ за сьцяной шумеў, як безнадзейны дождж, асаблівага падыходу ніхто ня ведаў, і чым далей Сафія глядзела на недарэчны заплечнік, тым больш разумела, што гэта, напэўна, ужо назаўсёды, што яна застанецца адна і яе далейшае жыцьцё, відаць, будзе такое самае – суцэльны правізорыюм: зьнятыя на пару месяцаў маленькія кватэры бяз мэблі, вымушаныя пераезды да маці ў безграшовы час, нязручныя начоўкі ў сябровак, такіх самых, як яна, ды, часам, гатэльныя нумары, зь якіх яна будзе выскокваць шэрым досьвіткам, звыкла дакараючы сябе за мінулую ноч.
«У-у-у, – ціха завыла Сафія. – У-у-у». І нечакана ён стала лягчэй.
«Скажы, – спытаў ён увечары, калі яны пілі віно ў кухні і закусвалі нейкім цягучым, клейкім печывам. – Як ты сама лічыш, што зь ім магло здарыцца? Толькі праўду. Без увагі на яе колер».
«Я ня ведаю, – сказала Сафія, спахмурнеўшы. – Я праўда ня ведаю, што табе сказаць».
«Проста так ніхто не зьнікае, – пераканана прамовіў Даніла. – Ты ведаеш яго лепш за ўсіх. Нават за мяне. Ён…»
Даніла заплюшчыў вочы, сьціснуў зубы, перагнуўся напалам, затушыў навобмацак цыгарэту. Адсунуў Сафію рукой – яна кінулася дапамагчы, хаця й не разумела, што зь ім. Выпрастаўся, махнуў, усьміхнуўся.