- Ну, ўсе выгоды каля бока,
Тае ж зямлi якраз валока,
Мiхал распiсваў з жарам далей:
А чорны грунт - дванаццаць цалей!
Жыта там родзяцца надзiва:
Як едзеш мiж хлябоў вясною,
Ў iх конь хаваецца з дугою!
А з ячмянёў вары хоць пiва.
Грэчка, аўсы растуць, як лозы,
Не то што ў нас: адны занозы
Пад кiпцi ты панаганяеш,
Пакуль дзве жменi нажынаеш.
I ўся зямля ў адным адрубу;
I лес там ёсць, найболей дубу,
А дуб расце на добрай глебе;
Не клапацiўся б там а хлебе...
Адкуль нi глянь - усё ўпадобна:
Перш-наперш жыў бы там асобна,
А не ў галдзе, страшэнным сцiску,
I лбоў не бiлi б там за мiску,
Як гэта водзiцца ў народзе;
Там зможаш быць з суседзьмi ў згодзе.
Другое дзела - воласць блiзка.
I то не дробная, брат, рыска;
Там школка ёсць, а дзецям трэба
Даўно навука i вучэба,
А то растуць, на лес вось глядзя;
Зiрнi: унь дуб якi ўжо Ўладзя!
На зэдлi Ўладзiк схiсянуўся,
Алесю хiтранька ўсмiхнуўся.
- Ну, а я, тата, цi вялiкi?
Спытаў Алесь. - Ты? салапяка!
Нос абатры йдзi, разявяка!
Ўсё грае носам, бы музыкi
У гэтай кiрпе завялiся.
Вазьмi анучу, абатрыся!
Алесь не рад быў, што спытаўся,
I ў кут ён борздзенька хаваўся.
I бацька моўкне i чакае,
Што скажа дзядзька або мацi,
I цiха стала ўраз у хаце:
Чутно, як муха пралятае.
- Пасада, кажаш, вельмi ўдатна,
Ўсяго там родзiцца аж надта.
Чаму ж яе там не купляюць?
На нас, цi што, людцы чакаюць?
Пытае мацi. - Каб такая
Была зямля гэта прыўдала,
Яна б дагэтуль не гуляла.
Або аб ёй нiхто не знае?
Цi тыя людзi ўсе паснулi,
Якiм зямелька трэба пiльна?..
Ой, каб яна была прыхiльна,
Яе б даўно ўжо прыгарнулi.
- Чакаць не будзе, ёсць вядома,
Калi сядзець ты будзеш дома
Каля свайго збана, карыта,
Сказаў Мiхал крыху сярдзiта,
Сама зямля не прыйдзе, чуеш,
А сам за ёю павандруеш.
Калi сядзець ды так гадацi,
Не выседзiш нiчога, мацi.
Не бойся: людзi не сядзяць,
Зямля не будзе нас чакаць,
Не запустуе, не згуляе!
- А пэўна, - дзядзька пацвярджае.
- Ды як яно ўжо нi было б там,
Зноў кажа бацька, - а пад плотам,
Зямлю купiўшы, не валяўся б,
Ды як бы жыў яшчэ! Не знаўся б
Нi з панскай ласкай, нi з панамi,
Жылi б сабе гаспадарамi.
А што за шчасце тут, спытаем?
Якi прыбытак мы тут маем?
Вуглы падпёрты пiрагамi?
Што грыб падымеш тут часамi?
За ўсё iх голаву, з грыбамi!..
Яно б чаму? служыць бы можна,
Каб не валяўся так нязбожна
У вочы гэты Рак-вар'ят.
Цi ж чалавек ён? азiят,
Душа зацятая, лiхая,
Такiх паноў i свет не знае.
Ды хоць бы пан, а то - зараза,
Так, шалахтун, байструк, пралаза,
Няшчасны вырадак, пастух...
А колькi гонару i мух!
Ды як тут жыць? Няма ахвоты,
I марны ўсе твае турботы.
Жывеш, лiпiш, як на калу ты,
I ногi й рукi ўдзеты ў путы.
А подзьме вецер, i ўсё бухне,
I ўсё старанне тваё рухне.
А дзе дзявацца? Пакукуеш,
А век на службе не звякуеш.
I ўсе тужлiва замаўкалi,
I думкi кожнага займалi
Аб тым, што тут жывеш дачасу,
Жывеш сяк-так, пакуль жывецца.
Калi ж нiбудзь, а давядзецца
Шукаць свайго хлябка i квасу.
IV. НА ПЕРШАЙ ГАСПАДАРЦЫ
- То як жа быць? - спытаў Антонi.
Давай, брат, думаць хоць сягоння
Цi так цi сяк, каб даць параду
I к аднаму ўжо прыйсцi ладу
Раз назаўсёды, аканчальна.
Вядома, служба - рэч гадальна,
А ў гэтым пекле i тым болей:
Не пэўна жыць пад панскай воляй.
Але з чаго пачаць, мой браце?
Бо невялiкае багацце,
I як ты знойдзеш канцы тыя,
Калi кiшэнi ў нас пустыя?
- Ну, ты заглядваеш далёка,
Дык трохi хiбiць тваё вока
Вось гэта раз; а па-другое
У нас ужо ёсць сёе-тое:
Ну, пляц, зямлi на чвэрць надзела;
Лiчы пад тысячу iх смела.
А там зямельны банк паможа,
Быка, карову прадамо...
Чаго палохацца? дармо!
Абы ахвоту меў, нябожа!
А пры жаданнi, пры ахвоце
Сам чорт не страшан у балоце!
Сказаў Мiхал на словы брата,
Сказаў рашуча i заўзята.
А мацi слухае маўклiва,
Аб чымся думае тужлiва;
Сказаць штось хоча i ўздыхае,
Штось за язык яе трымае.