I такая
Ўсiм бедным доля выпадае:
Прайсцi свой круг, прамарнавацца
I невядомымi астацца
Ды быць забытымi тут ўсiмi
I сваякамi i чужымi.
I мне заўсёды горка стане,
Калi я ўбачу на кургане
Пад шэрым прыкладам драўляным
Прыпынак вечны селянiна.
Стаiць там крыжык-сiрацiна,
Сiвенькiм мохам ўвесь убраны,
З павязкай белай, даматканай.
Пытаю: хто тут пачывае?
Дзяўчына, можа, маладая
У поўным цвеце красы-сiлы
Сышла без часу да магiлы?
Цi здатны хлопец-малайчына?
Маўчыць магiла селянiна.
А хто пахован, я не знаю
I смутак моцны ў сэрцы маю.
А тут закопаны навекi
Надзеi, радасць чалавека
I гора схована лiхое
Жыццё бядачае людское.
Мае знаёмыя няўзрачны,
Нiчым не слаўны i не значны,
Ўсё людзi простыя, малыя,
Хоць па-сваему i ўдалыя,
Але ўдалымi iх не лiчуць.
Жывуць, цярплiва долю смычуць
I крыж нясуць мужычы цiха,
Дабра не бачачы з-за лiха.
Ды што зрабiць? Я б сам быў рады
Не ведаць крыўды той i здрады,
Што просты люд нясе вякамi
Сваiмi ўласнымi гарбамi.
Ды горкай праўды не схаваеш,
Яе нiяк не ашукаеш.
Ды i навошта? Крый нас, Божа!
А праўда мне ўсяго дарожай,
I бацька праўдзе вучыў змаля,
Дык з гэтай праўдай ступiм далей.
Дзень добры, новая мясцiна!
Спаткай ты нас, як мацi сына
Па часе доўгае разлукi,
I разгарнi прыветна рукi
Для тых, хто змушаны ў няволi
Жывiцца хлебам твайго поля;
Зiрнi ты светлым вокам ласкi,
Авей крылом прыгожай казкi,
Каб гэта жыцце-пуцявiна
Была нам светлая часiна;
Узброй надзеямi нам грудзi,
Бо мы твае, зямелька, людзi!
На першы погляд нецiкава
Парэчча тое выглядала,
I смуткам сэрца калыхала
Старых бярэзiн гэтых лава,
Што на балоце мiж лясамi
Шумела голымi вярхамi.
Было ўсё тут параскiдана:
I праслы нiзкiя паркана
З трухлявых шул павыязджалi,
I трэскi кучамi ляжалi
Па ўсiм двары i на дрывотнi;
Стары хлявец без падваротнi,
Гумно са стрэшкай пасiвелай,
Абросшай мохам, абапрэлай,
Прыгрэбнiк, хата - ўсё дачыста
Казала ясна, галасiста
Аб непарадку, запусценнi,
Аб гаспадарскiм нерадзеннi.
Слязьмi Мiхашча залiлася
Такою ямаю здалася
Старая хата ў тры аконцы!
Парог яна пераступiла
О, Божа добры, як нямiла!
Цi свецiць тут калi хоць сонца?
Было так цёмна, непрытульна,
Ў гразi-балоце ўсё агульна:
Як печ, як столь, i сцены, лавы,
I дух пракiслы, дух трухлявы
З усiх куткоў дыхнуў сярдзiта.
Зямля на ямы ўся пабiта.
Было вiдаць, што тут лiпелi
Да часу людзi i не дбалi,
Гразi нiколi не знiмалi,
Рабiць парадку не хацелi,
Жылi па-свiнску, кацьмакамi
I ў добрай згодзе з прусакамi.
Вясна была яшчэ ўпачатку,
Але снягi ўжо раставалi,
I дружна ў полi балбаталi
Раўкi, рачулкi, i ў грамадку
Яны ваду сваю злiвалi,
Ад сну гаi, лясы будзiлi
I людзям душу весялiлi.
I ўсё патрошку ажывала:
На дрэве покаўка таўшчала,
Ў сабе лiсточак далiкатны,
Пахучы, свежанькi, прыўдатны
На добрым сонцы гадавала.
Старыя хвоi i ялiны,
Далёка кiнуўшы галiны,
Глядзелi хораша, любоўна,
Як iх патомкi згодна, роўна
Стаялi гожай чарадою,
Схiлiўшысь к сонцу галавою.
Ў лясах, гаях дразды спявалi,
Ў балотах кнiгаўкi крычалi;
А ў небе ўдзень i вечарамi
Высока роўнымi шнурамi
Злятаўся вырай жураўлiны,
I амярцвелыя далiны
Будзiлi звонкiм сваiм крыкам,
Як бы прыветным гэтым зыкам
Вiталi родныя балоты,
Густыя лозы i чароты.
I на душы нейк весялела,
I сэрца радасцi хацела,
А думкi цiхiя i мары
На душу клалi свае чары.
Хацелась жыць, ушыр разняцца,
За долю лепшую змагацца;
Ўзнiмалiсь грудзi: чулiсь сiлы,
I божы свет здаваўся мiлы.
Памалу, звольна i ў Парэччы
(Такая ўрода чалавеча)
Зжывалiсь з месцам, прывыкалi,
Гняздо старое забывалi,
I праз якiх дзве-тры нядзелi
Ўжо весялей на свет глядзелi
Будынкi гэтыя старыя
Яны зрабiлiсь як не тыя.
Агледзеў iх Антось, падправiў
I шулы новыя паставiў
Ў гнiлы паркан, i лом сабралi,
Ды шыбы ў вокны паўстаўлялi,
Бо не любiлi непарадку,
I пачалi жыць зноў спачатку.