Тукай язмышы
Шагыйрьнең тууына 120 ел тулган көнгә
Бу дөньяда белмәгәннәр юктыр
Бөеклеген мәшһүр Тукайның.
Әйтер сүзем бу турыда түгел.
Шигыремдә,
Йөрәк әрнүемне белдерим дип,
Акрын-акрын аның үлеменә
Китерүче байтак сәбәпләрнең
Кайберсенә килеп тукталдым.
Акылларга сыймас, уйлап баксаң:
Шул ятимне кайсы ныграк баскан
Рәнҗетүме, әллә каргышмы?
Әллә Ходам шыксыз дөньялыктан
Даһи булып китсен өчен аңа
Бирде микән ачы язмышны?
Йөрәгенә яткан мең җәрәхәт,
Көтмәгәндә әтиләре үлеп,
Әнисеннән кинәт аерылгач,
Идәнендә калып чит бер ятта
Өзелеп-өзелеп сулкылдаган чакта,
Канатлары сынып каерылгач?
Бәлки, бүген кайтып алыр диеп,
Тәрәз саен күз нурларын түгеп,
Көткән чакта газиз әнкәсен
Уйларына теркәп куйгандыр ул
Кочагына сыенып әнкәсенең
Иң ягымлы сүзен әйтәсен.
Үксезлекне йөкләп татыгандыр,
Карыны ачка, суырылып бетеп,
Күз яшьләре тулып акканда,
Ишек төптә, кертүләрен көтеп,
Бер кат күлмәк аша суык өтеп,
Аяклары бозга катканда?
Калтыранган нәни кулларында
Эзе калган канлы тасма булып
Өтеп алган тимер тотканың.
Күңелендә иблис торды микән,
Бәгырьләре таштан булды микән
«Бетсен» диеп, үлем теләп йөргән
Миһербансыз шушы кортканың?
Өстәвенә салкын бер иртәдә
Алып китеп шәһри Казанга,
Шыңшып яткан бер эт баласыдай,
Сатып җибәргәннәр базарда.
Сикәлтәле юлны үткән чакта
Каршы җилдә ничек сүнми калган
Ышаныч һәм өмет учагы?
Орчык хәтле генә шул сабыйны
Җылытмаган хәтта туганнары,
Авылының, аны үксез күреп,
Үги иткән салкын кочагы.
Ни кызганыч,
Борынгыдан күчкән хакыйкать бар
Туң йөрәктән килгән явызлыклар
Һәр заманда талант иясенең
Язмышына үтеп «кыйнаган».
Рәхим-шәфкать җирдә күбрәк булса,
Хезмәте һәм зирәк акылы белән
Бөеклеккә күтәрелгән Тукай
Утызын да тутырмаган килеш
Китеп бармас иде дөньядан.
Җәлил
Сугыш елларында үз җиреннән сөрелергә дучар ителәсе булган Казан татарлары Муса Җәлил һәм аның көрәштәшләре геройлыгы ачыклангач кына депортацияләнми кала.
I. Татарлар
Шовинизм сөреме козгыннары,
Төрле сәбәп табып,
Милләтемне
Сөрер иде дөнья йөзеннән,
Тик татарның чиксез батырлыгы
Әйләнә дә кайта тора һаман
Шәһит киткәннәрнең эзләреннән,
Герой шагыйрь Муса эзеннән.
Әйт син миңа: бармы башка милләт
Бер дистәгә якын шагыйренең
Фашист тоткынында бер үк көнне
Бер-бер артлы башы чабылган,
Төрмәләрдә язган шигырьләре
Төрле илдән, төрле юллар белән
Күп еллардан соң да табылган?
Юк! Булмас та! Чөнки татарларда
Халкы өчен көю,
Туган илен сөю көчлерәк.
Тылда калу зур батырлык түгел15,
Беренчеләр булып ут эченә
Керү өчен гайрәт, көч кирәк.
II. Йөз аклыгы
Үлем балтасына башын куйгач,
Йөгерек уйларында Муса Җәлил
Газизләре һәм дуслары белән
Бер хушлашты, янә күреште
Сагыш булып гөрләп аккан каны,
Чоңгылларны ашып, үз халкына
Моңлы җырлар булып иреште.
Шушы җырлар көчле ташкыннардай
Җиткерделәр данын иленә.
«Татар сатлык» диеп «көлгәннәрнең»
Үткен хәнҗәр сыман кадалдылар
Агу чәчеп торган теленә.
Яман сүзен кисте, меңгә турап,
Милләтемнең
Йөзен каралтасы килгәннең,
Татар гаярьлеген санга сукмый,
Ил-җиреннән сөрдерергә теләп,
Кара мөһер сугып йөргәннең.
Сатлык булып түгел,
Хаклык булып
Кайтты Җәлил Алман ягыннан.
Әйтерсең лә башын салган чакта,
Милләтеңне, илең акла диеп,
Фәрештәләр килеп кагылган.
Йөрәкләргә сеңеп, уелып калсын
Алишларның,
Зиннәт Хәсәннәрнең, Кормашларның,
Җәлилләрнең каһарманлыгы,
Илнең геройлары арасында
Курку белмәс,
Даны мәңге үлмәс
Меңәрләгән татар барлыгы.
Пәйгамбәрләр кебек
Композитор Ф. Әхмәтов истәлегенә
Бер яше дә тулыр-тулмас аңа
Язмыш салган йөрәк ярасы.
Күрәчәген яшьли күрсен, диптер,
«Халык дошманы»ның баласы.
Тәпи басып атлап китәр чакта
Йөрмәс иткән кинәт ул аны.
Унбиш яшькә кадәр кагылмаган
Җир өстенә аяк табаны.
Әмма табигатьтә бар тигезлек:
Берәр ягың зәгыйфь булганда,
Башка якны ясый көчлерәк,
Тик аны да кабул итәр өчен
Үзеңнән дә шактый көч кирәк.
Дистә елдан артык шуышып кына
Йөргән бала гайрәт, көч табып,
Аягына басып туры киткән
Култык таягына таянып.
Гаделсезлек, рәхимсезлек белән
Гомер буе ялгыз көрәшеп
Эзләп тапкан биек бөеклекне,
Юл үткәндә җанын өләшеп.
Салих Сәйдәш, Фәрит Яруллиннар
Моңнарыннан килгән сихрилек
Бер этәргеч булган алга таба
Яшәп китәр өчен иң элек.
Иңнәренә баскан газаплардан
Бәреп чыккан хисе, ялкыны
Симфония, җырлар булып яткан
Йөрәгенә татар халкының.
Хөсеткә юл куймый, хәтта Мәскәү
Хезмәтенә күрә түләде.
Зур талантны танымаганнарга
Аяз көндә яшен кебек булды
«Фәрид» өчен Глинка бүләге.
Кешелеккә «Аккошлар»дай очты
Милли моңнар татар улыннан.
Үз чорында, пәйгамбәрләр кебек,
Миссиясен үтәп китеп барды
Язмыш сызган авыр юлыннан.