А ваш гаспадар не мараход? спытаў дзядок, і ў голасе яго не было і ценю кпіны. Мне памятаецца, нібыта ён матрос!
Матрос? Прабачце, але, пэўна, вы ведаеце яго брата, а гэты гандлёвы агент, Ю. А. Хапалаці.
Я думаў на гэтым скончыць размову, але дзядок ахвотна верыў ва ўсё.
Я чуў, нібыта ён спраўны чалавек? працягваў ён свае асцярожлівыя роспыты.
Тое праўда. Кемлівы спадар, выдатны дзялок, адказаў я. Агент па продажы ўсялякага ўсяго: брусніцаў з Кітая, перя і пуху з Расіі, скуры, драўніны, чарніла
Ха-ха, чорт яго бяры! жвава перапыніў мяне стары.
Гэта рабілася пацешным. Я захапіўся і прыдумляў адну хлусню за другою. Я зноў сеў, забыўся на газету, на таямнічыя паперы, пачаў гарачыцца і перабіваць суразмоўцу. Даверлівасць гэтага маленькага дзядка абудзіла ўва мне нейкае ідыёцкае нахабства: мне нясцерпна хацелася патапіць яго ў хлусні, зламаць ягоны супраціў.
А ці не даводзілася вам чуць пра электрычны малітоўнік, які вынайшаў Хапалаці?
Электры як вы сказалі?
Пра малітоўнік з электрычнымі літарамі, што свецяцца ў цемры! Гэта грандыёзная справа з абаротным капіталам на шмат мільёнаў крон: там працуюць уласныя ліцейні літараў, велізарная колькасць механікаў з вялікімі заробкамі ці не семсот чалавек, як я чуў.
А я што казаў ціха прамовіў стары.
І пасля гэтага ён змоўк, ён верыў кожнаму майму слову, не задумваючыся, і прытым не здзіўляўся. Гэта трохі расчаравала мяне: я спадзяваўся, што мае выдумкі адабюць у яго ўсялякую ахвоту яшчэ што-кольвечы казаць.
Я роспачна прыдумаў чарговыя дзве байкі, увайшоў у азарт і шапнуў, што Хапалаці цэлыя дзевяць гадоў быў міністрам у Персіі.
Вы, мабыць, і ўявіць сабе не можаце, што гэта значыць быць міністрам у Персіі? спытаў я. Там міністр важнейшы, чым у нас кароль, гэта амаль усё роўна што султан, калі вы ведаеце, хто гэта такі. Але Хапалаці быў на вышыні і ані разу не схібіў.
І я расказаў пра Юлаялі, яго дачку, чараўніцу, прынцэсу, якая мела трыста рабыняў і спачывала на ложку з жоўтых ружаў; яна была найпрыгажэйшай істотаю, якую я калі-небудзь бачыў, хай мяне Бог пакарае, роўнай з ёю я не сустракаў у жыцці!
Тое значыць, што яна была гэткая прыгожая? разгублена запытаў стары, апусціўшы вочы.
Прыгожая? Яна непараўнальная, панадліва салодкая! Вочы ядвабныя, рукі нібы з бурштыну выштукаваныя!
Адзін позірк яе спакушаў, як пацалунак, і калі яна клікала мяне, яе голас, як струмень віна, пяніў маю душу. Ды і чаму б ёй не быць гэткай пекнай? Ці ён мяркуе, што яна якая-небудзь пасыльная з касы або служыць у якім-небудзь пажарным ведамстве? Ды яна проста нябесная істота, нешта казачнае.
Ага, вядома, прамовіў ён, крыху агаломшаны.
Яго спакой надакучыў мне, я быў усхваляваны сваім голасам і казаў зусім сурёзна. Я не думаў больш пра скрадзеныя паперы, пра змову на карысць якой-небудзь замежнай дзяржавы. Маленькі, пляскаты скрутак ляжаў паміж намі на лаўцы, але ў мяне ўжо не было аніякага жадання зазірнуць у яго і даведацца, што ў ім ляжыць. Я быў захоплены ўласнымі думкамі, перад вачыма ў мяне праносіліся дзівосныя вобразы, кроў ударыла мне ў галаву, і я смяяўся з усяе моцы.
А стары быццам збіраўся сыходзіць. Ён прыпыніўся і, каб не адразу скончыць размову, спытаў:
Напэўна, у гэтага Хапалаці велізарныя багацці?
Як мог гэты сляпы агідны стары распараджацца чужым прозвішчам, якое я прыдумаў, так, нібы яго можна было ўбачыць на кожнай шыльдзе ў горадзе? Ён ані разу не запнуўся, не перакрывіў аніводнага гуку, прозвішча адбілася ў яго памяці і трывала ўкаранілася там. Я злаваўся і злаваўся на гэтага чалавека, якога нішто не магло збянтэжыць або выбіць з раўнавагі.
Не ведаю, адказаў я раптам. Зусім не ведаю! Але хай будзе вам вядома, што клічуць яго Юхан Арэнт Хапалаці, калі меркаваць з ініцыялаў.
Юхан Арэнт Хапалаці, паўтарыў стары, крыху збянтэжыўшыся ад маёй запальчывасці. Потым ён змоўк.
Вы б паглядзелі на яго жонку, працягваў я, выйшаўшы з сябе. Гэта такая таўстуха Вы, мажліва, не верыце, што яна вельмі тоўстая?
Не, гэтага ён, вядома, не мог адмаўляць: у такога шаноўнага пана чаму не?
На кожную маю выхадку стары адказваў лагодна і ціха, узважваў словы, быццам баяўся сказаць лішняе і раззлаваць мяне.
Што за дябал, вы, напэўна, думаеце, што я ўзяўся тлуміць вам галаву? закрычаў я, губляючы кантроль над сабою. Вы, пэўна, думаеце, што спадара па прозвішчы Хапалаці і ў прыродзе няма? Першы раз у жыцці бачу такога ўпартага і зласлівага старога! Якая муха вас, пане, укусіла? Вы яшчэ, чаго добрага, палічылі мяне за жабрака, які надзеў святочную вопратку, а ў самога нават партабаку, поўнага цыгарэтаў, няма? Я не прывык да такога стаўлення да сябе, магу вас запэўніць, і, далібог, ні ад кога гэтага не пацярплю, хай вам будзе вядома!