За ўсю вячэру больш разгаварыць гасцей не ўдалося. Яны пакінулі шчодрыя чаявыя, якія Зафар назваў па-свойму бакшыш. Калі ж даведаўся, што па-французску гэта называецца pourboire, даслоўна «на выпіўку», грэбліва скрывіўся і трасянуў галавой.
З рэстарацыі зноў выйшлі на адкрытую тэрасу з драўлянай падлогай. Сонца ўжо апускалася на Сену і густа залаціла бульвар, куды і намерыліся вярнуцца наведнікі. Аднак Ханым на хвілю застыла, затым па-дзіцячы ўхапілася за братаў рукаў, штось прамовіла па-свойму і па-змоўніцку кіўнула ўверх.
Зафар нахмурыўся і грубавата крыкнуў таксама па-свойму.
Не, гэта дазволена і цалкам магчыма нібыта зразумеў іхнія рэплікі Адам. Sil vous plaît, калі жадаеце.
Над імі ўзвышаліся чатыры калоны другой платформы, якія паступова збліжаліся і, пераплятаючыся, утваралі каласальную стальную піраміду з трэцяй платформай. Другі і трэці паверхі злучаў ужо вертыкальны ліфт. Ён быў складзены з дзвюх спалучаных кабінаў, верхняя падымалася на сотню метраў, а ніжняя служыла супрацьвагай. Заманліва паскрыпваючы, той ліфт і ўзняў іх на трэцюю платформу з пляцоўкай назірання крокаў у дваццаць папярок. Там нікога не было, і яны павольна адзін за адным прайшлі па ўсім перыметры, цікаўна пазіраючы ў шчыльна закратаваныя бакоўкі. Апошняя Ханым ступала мякка, як па лёдзе, нібы напалоханая лань, але раптам абудзілася, узняла рукі і нейкім дрыготка-спянелым голасам выкрыкнула:
Уüksək! Уüksək![4]
А затым, аберуч прытрымліваючы доўгую пульхную спадніцу і напружна прыкусіўшы вусны, кінулася па прыступках уверх!
Ханым! гучна абурыўся брат, але яна не чула.
Хутка стукалі чаравічкі па жалезных пласцінах, як ейнае ўтрапёнае сэрца. Адзін пралёт Другі І яна ужо не лань, а гарэзнае птушанё, якое нечакана выпырхнула на волю Чадра ў сонечных іскарках як мройны німб І толькі вецер, і толькі неба
Калі назаўтра Адам прыйшоў на кватэру Дызеляў і загаварыў пра Ханым, Рудольф здзіўлена ўзняў галаву:
Слухай, а ты часам не закахаўся?!
І адразу ж убачыў, які адказ палымнеў у неспакойных вачах сябра
VІ
Рудольф Дызель не быў рамантыкам. Больш за тое, у яго характары і свядомасці пераважала матэматыка. Аднак душа поўнілася паэзіяй. Асабліва ў часы пошукаў і роздумаў. І тады ён ці дэкламаваў на памяць улюбёныя вершы калі быў на шпацыры, ці зачыняўся ў кабінеце з томікам паэзіі, ці як і цяпер садзіўся за раяль ды падоўгу іграў санаты Бетховена: яго бадзёра-продумную «Месяцовую» пад 14 ці крынічна-бурлівую «Буру» 17
Рудольф Дызель, 1880-я гг.
Штось блізкае было ў іх: механіку і кампазітару. Бетховен смела супрацьпастаўляў крайнія музычныя рэгістры, ствараючы адметны стыль, адрозны ад пашыранай паўсюдна «карункавай» манеры клавесіністаў. Спалучыць у адным цыліндры сілу агню і механікі вымагаўся і Рудольф Дызель, хацеў пераўтварыць у рэальную цяглавую сімфонію ідэальную сілу тэрмадынамікі. Кніга Карно «Развагі пра рухаючую сілу агню і пра машыны, прыгодныя для развіцця гэтай сілы», напісаная і апублікаваная сто гадоў назад, была яго настольнай і чыталася з не меншай асалодай і душэўным уздымам, чым томікі вершаў Байрана ці сучасніка Малармэ. Карно першым пачаў крытыку паравога рухавіка і загаварыў аб прымяненні сціснутага паветра для цеплавога рухавіка, а таксама аб метадзе прамога ўпырсквання паліва ў напампаваны цыліндр. Крытыкаваць і гаварыць, безумоўна, можна, але вось як усё тое ажыццявіць? У метале і ў рэчаіснасці, а не на паперы і ў думках Па ўсім свеце на заводах, цягніках, караблях працуюць паравыя машыны, каэфіцыент карыснага дзеяння якіх 5 адсоткаў! А ў механічную работу пераходзіць толькі 4 адсоткі ад усёй патрачанай энергіі, бо адсотак яшчэ траціцца на трэнне механізмаў. Амаль усё вылятае ў трубу! Тым не менш іх «паравікі» не могуць выціснуць слабейшыя і даражэйшыя рухавікі на свяцільнай газе ці бензіне. А Дызель трызніў пераўзысці апрабаваныя рухавікі Ота! Тыя ўсмоктвалі ў цыліндры загадзя падрыхтаваную рабочую сумесь, якая адразу ж загаралася-ўзрывалася. Ён жа праектаваў іншыя цыклы: поршань усмоктвае ў цыліндр паветра (а не рабочую сумесь), сціскае яго, затым упырскваецца паліва і самаўзгараецца. Пераход ад ідэі да практыкі, праўда, ледзь не каштаваў яму і здароўя, і сямейнага дабрабыту