«Але ж паглядзі на мяне!» — ускрыкнуў бацька, і Георг, амаль рассеяны, пабег да ложка, каб усё зразумець, але нібы спатыкнуўся і спыніўся пасярэдзіне дарогі.
«Бо яна задзерла спадніцу,— пачаў спяваць бацька,— бо яна задзерла спадніцу, брыдкая гусыня,— і дзеля ілюстрацыі ён падняў сваю кашулю так высока, што можна было ўверсе на сцягне бачыць шнар з ваеннага часу,— бо яна падняла спадніцу гэтак, гэтак і гэтак, ты зблізіўся з ёю і, дзеля таго, каб бесперашкодна атрымаць задавальненне, зганьбіў памяць нашае маці, здрадзіў сябру і ўпіхнуў свайго бацьку ў ложак, каб ён не мог і варухнуцца. Дык можа ён варушыцца ці не?» Ён стаяў, зусім ні за што не трымаючыся, і размахваў нагамі, аж ззяючы ад сваёй праніклівасці.
Георг трымаўся ў куце, як найдалей ад бацькі. Ужо досыць задоўга да гэтага ён цвёрда быў вырашыў зусім дакладна паназіраць за ўсім, каб не быць заспетым знянацку збоку, ззаду, зверху. Цяпер ён успомніў пра даўно забытае рашэнне і забыўся на яго — гэтак, як праз вуха іголкі працягваецца кароткая нітка.
«Але ж сябру не здрадзілі! — ускрыкнуў бацька, а ягоны палец, што ківаўся то ў адзін, то ў другі бок, пацвярджаў гэта.— Я яго тут замяшчаў».
«Камедыянт!» — Георг не мог устрымацца, каб не ўскрыкнуць, але тут жа ўцяміў, што зрабіў глупства, і, вытрашчыўшы вочы, прыкусіў — на жаль, занадта позна — язык і аж сцяўся ад болю.
«Ну, вядома ж, я ламаў камедыю! Камедыю! Добрае слова! Якое яшчэ суцяшэнне засталося ў старога, удовага бацькі? Скажы — і на гэты момант адказу будзь яшчэ маім жывым сынам,— што ж засталося ў маім заднім пакоі рабіць мне, пераследаванаму здрадлівай прыслугай, мне, каму старасць ужо ўвайшла ў косці? А мой сын, трыумфуючы, ішоў па свеце, рабіў гешэфты, падрыхтаваныя мною, зіхацеў ад задаволенасці і расквітаўся з бацькам з непранікнёным тварам чалавека гонару! Думаеш, я цябе не любіў бы — я, ад якога ты паходзіш?»
«Зараз ён нахіліцца,— падумаў Георг.— Каб ён упаў і разбіўся!» Гэтае слова з сыканнем прамільгнула ў яго ў галаве.
Бацька нахіліўся наперад, але не ўпаў. Георг не набліжаўся, як ён чакаў, і таму ён зноў выпрастаўся.
«Застанься там, дзе цяпер: ты мне не патрэбны! Думаеш, у цябе яшчэ ёсць сіла, каб падысці сюды, а ты адно трымаешся ззаду, бо гэтак хочаш? Каб жа ты не памыліўся! Я па-ранейшаму нашмат дужэйшы. Сам я, магчыма, і адступіўся б, але маці аддала мне сваю сілу; я паяднаўся гэтак слаўна з тваім сябрам; твая кліентура ў мяне тут, у кішэні!»
«У яго нават у начной кашулі ёсць кішэні!» — сказаў сабе Георг і падумаў, што праз гэтую заўвагу ён можа зрабіць бацьку невыносным для цэлага свету. Толькі нейкую хвілю ён думаў пра гэта, бо пастаянна на ўсё забываўся.
«Вазьмі толькі пад ручку сваю нявесту і паспрабуй мне папасціся! Я ў цябе яе адаб’ю — ты не будзеш ведаць як!»
Георг скрывіўся, быццам бы не верачы ў тое. Бацька адно ківаў галавою ў бок Георгавага кута, засведчваючы слушнасць таго, што гаварыў.
«Як жа ты сёння мяне пазабавіў, калі прыйшоў і спытаўся ў мяне, ці ты павінен пісаць сябру пра свае заручыны. Дурны хлопча, ён жа ўсё ведае! Я яму напісаў, калі ты забыў забраць у мяне прылады для пісьма. Таму ён ужо колькі год не прыязджае; бо ведае пра ўсё ў тысячу разоў лепей, чым ты сам; твае лісты ён, не чытаючы, камечыць у левай руцэ, адначасна ў правай трымаючы падрыхтаваныя да чытання мае лісты!»
Бацька з захапленнем размахваў рукою па-над галавой.
«Ён ведае ўсё ў тысячу разоў лепей!» — крычаў ён.
«У дзесяць тысяч разоў!» — сказаў Георг, каб пацвяліць бацьку, але ў ягоных вуснах гэтае слова набыло ўжо смяртэльна сур’ёзнае гучанне.
«Ужо колькі гадоў чакаю, калі ты прыйдзеш да мяне з гэтым пытаннем! Ты думаеш, мяне турбуе нешта іншае? Ты думаеш, я чытаю газеты? Вось!» — I ён кінуў Георгу газету, якая нейкім чынам разам з ім трапіла ў ложак. Гэта была старая газета з загалоўкам, зусім ужо невядомым Георгу.
«Як жа доўга ты цягнуў з тым, каб зрабіцца дарослым! Павінна была памерці маці, не здолеўшы дачакацца дня радасці; сябар гіне ў той сваёй Расіі: ужо тры гады таму ён быў гэткі жоўты, што яго можна было выкідваць на сметнік; а я... сам бачыш, што са мною. У цябе ж на гэта ёсць вочы!»
«Значыцца, ты віжаваў за мною!» — ускрыкнуў Георг.
Са спачуваннем бацька кінуў мімаходзь:
«Відаць, ты хацеў сказаць пра гэта раней. Цяпер яно не мае ніякага сэнсу.— I дадаў гучней: — Цяпер вось ты ведаеш пра тое, што існавала па-за табой; раней ты ведаў адно пра сябе. Уласна, ты быў бязвіннае дзіцё, але, яшчэ больш, уласна, ты быў д'ябальскі чалавек! І таму ведай: я асуджаю цябе на смерць праз утапленне!»
Георг адчуў сябе выгнаным з пакоя, а ўвушшу ў яго яшчэ стаяў той грукат, з якім бацька ззаду за ім паваліўся на ложак. На лесвіцы, па прыступках якой ён ляцеў, як па нахіленай плоскасці, ён напалохаў прыслугу, што збіралася падняцца ў пакой і прыбраць у ім пасля ночы. «О Езус!» — ускрыкнула яна і затуліла хвартухом твар, але Георга ўжо не было. Ён выскачыў з дзвярэй; нейкая сіла гнала яго праз вуліцу да вады. Ён ужо трымаўся моцна за парэнчы, як галодны чалавек за харчы. Ён перакінуў цераз іх ногі, як знакаміты гімнаст, якім ён — гэтым ганарыліся бацькі — быў у маладыя гады. Ён яшчэ трымаўся слабеючымі далоньмі, згледзеў паміж штангамі парэнчаў нейкі аўтобус, які з лёгкасцю заглушыў бы гук ад яго падзення, і ціха ўсклікнуў: «Дарагія бацькі, я ўсё-такі вас любіў»,— і рынуўся долу.