Бо мы — не раўнуючы як пні, што засталіся ад дрэваў у снезе. Здаецца, што яны ляжаць на паверхні: пхні нагой — і яны пакоцяцца прэч. Ды не, гэтага не будзе, бо яны моцна сядзяць у зямлі. Але, паглядзі, і гэта ўсё толькі здаецца.
1903/04
Калі мне ўжо ўсё апрыкрала — гэта было аднаго разу лістападаўскім надвячоркам,— я выбег з пакоя па вузкай дывановай дарожцы, як па той, што на іпадроме, раптам напалохаўшыся ўбачаных у завулку ліхтароў; пасля завярнуў быў назад, але ў глыбіні пакоя, у вялікім трумо, згледзеў нешта яшчэ і закрычаў,— каб толькі чуць крык, на які не адказваюць і якому не перашкаджае яго сіла, які гэткім чынам узмацняецца без супрацьдзеяння і не можа аціхнуць, нават калі крычаць перастаюць; вось тады ў сцяне раптоўна адчыніліся дзверы, вельмі паспешліва, бо паспешлівасць была патрэбная, і нават коні каля павозак, што стаялі ўнізе на брукаванцы, як здзічэлыя ў баі кавалерыйскія коні, не шкадуючы сваіх горлаў, падняліся на дыбкі.
Нібы маленькі прывід, выплыла дзіця з цёмнага-цёмнага калідора, у якім яшчэ не запальвалі лямпачку, і, выплыўшы, яно застыла на дыбачках, пасярэдзіне вузкай масніцы, якая непрыкметна гайдалася. Адразу аслепленае прыцемкам пакоя, дзіця хацела хуценька схаваць твар у далонях, ды нечакана супакоілася, зірнуўшы ў акно, перад крыжам якога ўрэшце легла прыціснутая паўзмрокам смужлівая свецень вулічных ліхтароў. Перад адчыненымі дзвярыма дзіця, памагаючы сабе правым локцем, выпрасталася ўздоўж сцяны, упусціўшы звонку ў пакой паветра, што прайшло па суставах яго ног, вакол шыі і скроняў.
Я паглядзеў у той бок і сказаў: «Добры дзень»; потым узяў пінжак, які вісеў каля печы, бо мне не хацелася быць паўголым. Нейкую хвіліну я не закрываў рота, каб праз яго з мяне выйшла ўсхваляванасць. У роце ў мяне было неяк дрэнна, на маім твары ўздрыгвалі вейкі — карацей, мне не хапала толькі яшчэ гэтага — чаканага, зрэшты,— прыходу.
Дзіця ўсё стаяла на тым самым месцы каля сцяны, прыціснуўшы да яе правую руку; і, ружовашчокае, яно ніяк не магло наталіцца з таго, што тынк на сцяне быў грубы і ўцінаўся яму ў пальцы. Я сказаў:
— Вы праўда хочаце сюды? Гэта не памылка? Няма нічога лягчэйшага, як памыліцца ў гэтым вялікім доме. Мяне завуць Так-і-так, жыву я на чацвёртым паверсе. Ці я сапраўды той, да каго Вы хацелі прыйсці?
— Ціха! Ціха! — ускрыкнула дзіця, павярнуўшы голаў да мяне.— Усё, вядома, так, як трэба.
— Тады праходзьце ў пакой: я б хацеў зачыніць дзверы.
— Дзверы я толькі што зачыніў. Не турбуйцеся. Увогуле... супакойцеся.
— Пры чым тут турботы? Але ж на гэтым калідоры жыве шмат народу; усе, натуральна, мае знаёмыя, шмат хто якраз вяртаецца са службы; калі яны пачуюць, што ў нейкім пакоі гамоняць, яны палічаць, што ім дазволена адчыніць дзверы і паглядзець, што тут робіцца. Ад гэтага нікуды не падзенешся. За плячыма ў гэтых людзей рабочы дзень, і яны не ўпадабаюць ніякіх замахаў на сваю часовую вячэрнюю свабоду! Зрэшты, Вы гэта ведаеце таксама. Дазвольце, я зачыню дзверы.
— Ну і што з таго? Чаго Вы напалохаліся? Што да мяне, дык няхай прыходзіць хоць увесь дом. I да таго ж: было ўжо сказана, што дзверы я зачыніў. Вы што — думаеце, толькі Вы ўмееце зачыняць дзверы? Я іх нават на ключ замкнуў.
— Тады добра. Болей мне нічога і не трэба. На ключ, можа, і не варта было... Уладкоўвайцеся, раз Вы ўжо тут. Вы — мой госць. Можаце цалкам мне давярацца. Смялей. Будзьце як дома. Хочаце — заставайцеся тут, хочаце — ідзіце сабе: я ані не збіраюся Вас прымушаць. Дый ці трэба мне казаць пра гэта? Хіба Вы мяне так дрэнна ведаеце?
— Ды не. Вам сапраўды не трэба было казаць пра гэта. Вы нават не павінны былі казаць... Я ж дзіця, нашто столькі валтузні каля мяне?
— Ну, гэта й не так кепска. Вядома ж, дзіця... Але ж Вы не такое ўжо і малое. Вы зусім дарослы. Каб Вы былі дзяўчынаю, Вам не варта было б вось так проста зачыняцца ў адным пакоі са мной.
— Пра гэта нам няма чаго турбавацца. Я толькі хацеў сказаць: тое, што я Вас так добра ведаю, не надта мяне бароніць; проста Вам не трэба высільвацца, каб маніць мне. Тым не менш Вы дагаджаеце мне. Кіньце гэта, заклікаю Вас, кіньце. Мне пачынае здавацца, што я не ведаю Вас — так, каб паўсюды і ўвесь час,— тым больш у гэткай цемры. Было б лепш, каб Вы запалілі святло. Не, лепей не трэба. Ва ўсякім разе, я сабе зазначу, што Вы ўжо мне пагражалі.
— Што? Я — Вам пагражаў? Ну што Вы! Я ж толькі рады, што Вы нарэшце тут, у мяне. Я кажу «нарэшце», бо ўжо такая позняя пара. Мне неяк няўцям, чаму гэта Вы прыйшлі так позна? Ну, і зусім мажліва, што я ад радасці нагаварыў тут не ведаю чаго, а Вы гэта адпаведна зразумелі. Тое, што я гаварыў менавіта так, магу пацвердзіць хоць дзесяць разоў; напраўду, я пагражаў Вам усім, чым Вы хочаце. ...Толькі, далібог, не трэба спрэчак! ...Але як Вы маглі ў гэта паверыць? Як Вы маглі так пакрыўдзіць мяне? Чаму гэта Вам так хочацца сапсаваць гэту нейкую там хвіліну, што Вы тут, у мяне? Чужы чалавек і той паводзіў бы сябе больш ветліва, чым Вы.
— Разумею, гэта не было мудра. Такі блізкі Вам (як гэта ўвогуле магчыма камусьці чужому быць Вам блізкім) я паводле сваёй натуры. Пра гэта Вы, зрэшты, ведаеце; навошта тады гэты жаль? Калі Вам хочацца ламаць камедыю, дык адразу скажыце; я пайду адсюль.
— Во як? I ў Вас хапае адвагі казаць мне пра гэта? Бачу, у Вас яе трохі зашмат. Дый, урэшце, Вы ў маім пакоі. Вы ўшчаперыліся, як той вар’ят, пальцамі ў маю сцяну. Мой пакой, мая сцяна! Да таго ж усё, што Вы тут казалі,— гэта не толькі нахабства, гэта проста смеху варта. Вы кажаце, што гэта Вашая натура прымушае Вас так гаварыць са мною. Няўжо праўда? Вашая натура Вас прымушае? Што ж, вельмі гжэчна з боку Вашае натуры. Ваша натура — яна ж і мая, і калі я паводле сваёй натуры прыязны з вамі, дык і Вам ніхто не дазваляў быць іншым.
— Што, вось гэта і ёсць прыязнасць?
— Я кажу пра тое, што было.
— Хіба Вы ведаеце, які я буду пасля?