Павестак ніхто з насмерць перапуджаных маладзёнаў, канешне ж, не атрымаў, затое назаўжды страцілі яны ахвоту наведваць Багаткаву дачу.
Так, адзін тут цяпер Павел Алегавіч упраўляецца. І добра, і ніхто яму не патрэбны. Вясной наймае каня і людзей, садзіць бульбу. Увосень з дапамогай таго ж каня выкопвае, частку перавозіць у Мінск, частку захоўвае ва ўласнаручна выкапаным склепе. Буракоў, капусты і цыбулі не садзіць — крадуць вяскоўцы. Гуркоў, памідораў ды іншых мудрагельстваў — і пагатоў, важданіны з імі замнога, прасцей на базары купіць.
Затое колькі часу ашчаджаеш, звёўшы да мінімуму агародныя клопаты. Хочаш — у лес па грыбы-ягады, хочаш — на возеры рыбу вудзі, хочаш — проста загарай ці блукай па ваколіцах.
...Павел Алегавіч адамкнуў дом, выкаціў рыпучую тачку, успёр на яе вялізны малочны бідон і паехаў па ваду.
З дзённіка Паўла Алегавіча Багаткі
7.06.200*
Вось ужо трэці дзень жыву на дачы. Нуда. І адначасова няма спакою. Рашыў працягваць дзённік, распачаты яшчэ гэтай зімою і, як большасць маіх пачынанняў, закінуты. Перачытваў блакнот: які кепскі почырк, якія дробныя, не вартыя чалавека думкі! Калі б хто старонні сюды зазірнуў, дальбог, узненавідзеў бы мяне па ўсёй справядлівасці. Ох ужо гэтыя корпанні ў сабе, эгаізм, нэндза. А галоўнае, вынікае, што ўсе, хто мяне атачае, — падлюгі, ашуканцы і прайдзісветы. Так не бывае. Балюча ўсведамляю гэта, і тым не менш і слова добрага пра людзей напісаць не магу. Вось выпадак. Учора, будучы на возеры, убачыў здзічэлую, худую, як здань, кошку. Яна, відаць, корміцца злоўленымі і выкінутымі на бераг яршамі, падбірае рэшткі «ссабоек». Хацеў даць ёй хлеба, стаў набліжацца з працягнутай рукой. Як жа яна ад мяне шуганула! У некалькі скачкоў на пяцьдзесят метраў адбегла, дзіка, застрашана азіраючыся. І падумалася, якой жа пачварынай ёсць чалавек у кашэчых вачах, як жа павінна была яна ад яго пацярпець, калі так драпае! Божухна. Вось вам і гуманізм, і чалавечнасць, і навуковы прагрэс. Упэўнены, што ад мядзведзя, волата і драпежніка, не ўцякала б так тая кошка, як ад мяне — прадстаўніка чалавечага племені. Як жа сорамна за людзей!
Учора ўвесь вечар гартаў блакнот. Чытаў сваю трохмесячную пісаніну, і думалася: навошта ж ты пачынаў, што такога адметнага ты можаш сабе сказаць? І бачу: анічагуткі я новага не адкрыў; няма нічога свайго, а толькі вартыя жалю патугі на філасофію, а думкі ўсе — крадзеныя, не свае, з кніжак вычытаныя. Горка. І ўсё ж такі закарцела пісаць. Сверб нейкі прачнуўся.
А першай гадзіне ночы азарыла: пішаш ты, брат Багатка, каб сябе ўзвялічыць. Так-так. Хаця б у сваіх вачах хочацца мне выглядаць трошкі вышэйшым, разумнейшым, значнейшым. У жыцці я няўдачнік, слушна выкрыкнула мне надоечы Томка. А безумоўны «ўдачнік» — гэта яе палюбоўнік і дабрадзей Пецька Жыгоцкі. Усё ён можа, усё ў яго ладзіцца, пад шчаслівай зоркай народжаны чалавек. Калі аб’ектыўна, то ва ўсім ён лепшы за мяне. На такіх, як ён, зямля трымаецца. Багацее сам — так. У тры глоткі жарэ — так. Аднак і колькі ж людзей вакол яго бізнесу корміцца, колькіх жанчын ашчаслівіў, дый, як ні круці, — відавочная карысць грамадству. А што я магу? Анічога. У сям’і — раздрай. Зарплата — назваць сорамна. Людзі не любяць, жанчыны не кахаюць — і няма, папраўдзе, за што. Ва ўсім я перад Пецькам Жыгоцкім пігмей. Дык хоць бы талент які маленечкі быў, хай непрызнаны грамадствам, хай малапрыкметны. Ну, напрыклад, на скрыпцы б мог іграць, ці маляваць ніштавата, ці, нарэшце, хоць бы рыбу ўмеў лавіць як ніхто. Усім бы на той таленцік, канешне, пляваць, а мне ўсцешна. Але ж і таго не маю.
Дык я гэта да чаго вяду. У дзённіку сваім, сам таго не ведаючы, я тую ўсцеху шукаў. Вось, маўляў, які я — глыбокі, далікатны і вытанчаны. Цьфу! Не, ужо слушна кажуць, гарбатым нарадзіўся — гарбатым памрэш. Дзённік мой — дрэнь. Думкі — на ўзроўні прышчавага школьніка. Ды, дзякаваць Богу, ніхто гэтай пошласці не пабачыць.
А пісаць, напэўна, усё-такі буду. Ну хаця б для таго, каб сваю нікчэмнасць дзень пры дні бачыць, каб, асуджаючы людзей (а яны таго вартыя), ведаць, што і сам не толькі не лепшы за іх, а нашмат горшы.
Вечар. Без дзесяці дзесяць. Але яшчэ светлавата. (Чэрвень, што ты паробіш.) Збоку суседніх дач — музыка, галасы. Прайдуся зараз да лесу, патапчуся — і назад, у ложак. Далі б камары заснуць.
8.06.200*
Цэлы дзень дождж. А я ўжо спадзяваўся, што чэрвень будзе сухі. Сядзеў у хаце. Хандра, нямогласць. Дрэнна выспаўся. Да таго ж зноў быў гэты вярэдлівы сон пра лесвіцу. Вось жа пошасць прыстала! Многа думаў пра прыроду сноў, пра тое, навошта ж яны паўтараюцца. Згадалася дзяцінства. Адтуль усё ў мяне пачалося. У вёсцы гэта надарылася, пад Бічавам, у бабулінай хаце. Быў там адзін кутні пакойчык, збольшага нежылы. Стаяў у ім высокі-высокі, з выгінастымі металічнымі спінкамі ложак. Прабраўся я раз пасля абеду туды (гадоў пяць мне, мусіць, было), узгробся на ложак і лёг на спіну. На дварэ спёка, а ў пакойчыку тым прахалодненька так, здорава. Ляжаў, ляжаў ды заснуў неўзаметку. І сасніў я нешта жудлівае. Быццам з павуціння, што на столі вісіць, расце галава старога, а ад самай галавы — вялізныя павучыныя лапы. І ўсё гэтае страхоцце на мяне імкліва спускаецца. Спрабую падхапіцца, але не магу і пальцам паварушыць. А затым — крык, жудасны, нечалавечы, як з апраметнай. Да самага прадоння душы дастае гэты крык. І няясна, ці то ад павука ён ідзе, што на мяне абрынаецца, ці то яшчэ адкуль, ці то я сам гарлаю. А толькі так стала вусцішна мне, што здавалася — памру, не вытрымаю. Але ж прачнуўся, падхапіўся, сеў, азіраюся. Кругом цішыня, як на тым свеце. Дарослыя тады недзе ў агародзе былі. На столі, вядома, ніякага павука няма. Аднак страх не праходзіць. Я гатовы драпануць з таго пакоя на скрут галавы, ды заўважаю, што ногі мае дрыжаць, не слухаюцца, падгінаюцца. Ледзь не паўзком выбраўся тады з хаты. На дварэ — ні душы. Сеў на ганку: сінеча, сонейка, птушкі спяваюць, над супрацьлеглай хатай калыша галінамі волат дуб. Але ўсё гэта нібы ў тумане, як цьмянай шыбай ад мяне адгароджана. Быццам з таго свету, куды мяне хацеў зацягнуць чалавекападобны павук, я яшчэ напоўніцу не вярнуўся. Паступова праяснела ў маёй галаве, сталі нармальна ўспрымацца прадметы і гукі. Неўзабаве і дарослыя падышлі. А вечарам, загуляўшыся з хлопчыкамі, я ўжо і цалкам забыўся на той сон.
Ды неяк праз колькі дзён зноў саснілася мне нешта падобнае, ужо не ў тым пакоі, а ў маім, дзе звычайна сплю. Не памятаю, ці з’явіўся тады павук з чалавечым тварам, але страх быў не нашмат меншы, чым першага разу. І зноў жа ўсё адбылося пасля абеду, і зноў я ляжаў на спіне. З таго часу я перастаў засынаць днём, хоць бацькі і прымушалі легчы і адлежаць гадзіну. І яшчэ развілася ў мяне боязь засынаць на спіне. Калі ўкладваўся нанач, заўсёды — толькі на жывот, ну ў крайнім выпадку — на бок.
І ўсё ж такі калі-нікалі, хоць праз паўгода, забудзешся, крутанешся на спіну — і прыйдзе той жудасны сон. Да таго гэта мае нервы растузала, што гадоў да дзесяці я страшэнна баяўся начной цішыні. Засынаў — нават у горадзе, у адным пакоі з бацькамі — толькі тварам у падушку, нацягнуўшы коўдру на самую макаўку. Пацеў, задыхаўся, не спаў да паўночы. Ад бяссоння ўвесь дзень быў млявы, нервовы, атрымоўваў двойкі на ўроках, быў біты за проста так равеснікамі.
Потым неяк сам сабой той страх мяне адпусціў. Аднак на працягу жыцця заўсёды паўтараюцца сны. Прычым некаторыя з іх сняцца ўжо гадоў трыццаць. Не памятаю, калі дакладна ўпершыню сасніў лесвіцу. Год, два таму?.. То гадамі падаў у снах, мучыўся прадчуваннем разбіцца аб дол. А тут, здаецца, лезу, караскаюся ў самае неба, бачу пад сабой кіламетровую бездань, а страху падзення нямашака. Страшыць толькі гуд цягніка, страшыць тое, што ўнізе. Што б гэта значыла?
Кажуць, кашмары прыходзяць ад пераядання і ад таго, што мала вакол кіслароду. Дык і нанач, здаецца, не ем, і перад сном шпацырую, і паветра ў драўлянай хаце досыць. Не ведаю.
Гляджу ў акно. На захадзе з’явіліся барвовая палосы. Падобна, дождж аціхае. Хіба выйсці размяцца?
10.06.200*
Ат жа, ну! Вось і спадзяваўся чалавек адпачыць. Учора са мной адбылося такое, ад чаго па сённяшні вечар ачухацца не магу.
Корпаўся каля дома, абкопваў кусты, змагаўся з бадзякамі і пустазеллем. Выпрастаўся з болем у спіне. І яшчэ сонца маю лысіну напякло. Стаю, і неяк паперадзе ўсё зазыбалася і стала мяняць колеры. Куст чорных парэчак, метрах у двух ад мяне, раптам пачаў хутка жаўцець, лісце на ім пашэрхла, счарнела і асыпалася. Нібы ланцугамі мой зрок да гэтага куста хто прыкуў. Гляджу, і нічога, апроч яго, не бачу. І тут. як быццам шэранню галлё зацягнула, затым — абляпіла пухнатым снегам, потым снег пачаў раставаць, павіслі маленькія ледзякі, зніклі. (Дальбог, паверыць у такое няможна!) А тады сталі набухаць на галінах пупышкі, з’явіліся лісточкі, выраслі, між іх неўзабаве зазелянелі, а потым выспелі ягады. Усё як бы зрабіла кругазварот і вярнулася на ранейшае месца. Але ж не спынілася, не! Зноў пачало жаўцець лісце. Жах тады мяне агарнуў. Здрыгануўся ўсім целам, раскрыў рот. Аднак і кроку не магу ступіць, і голасу свайго не чую. «Я памёр!» — тут жа прыйшло ў галаву. А куст пачаў мяняцца ўсё хутчэй і хутчэй, мноства ўжо разоў убіраўся ён у зеляніну, аблятаў і абрастаў снегам. І тады ашаламіла мяне здагадка, што бачу я будучыню, што вось жыццё маё калейдаскапічна перада мной прабягае і што яшчэ якія год-два — і стану я трупам. Падумалася, што рукі мае, апушчаныя ўздоўж цела, кісці іх, зараз зморшчаныя, сухія, як у старога дзеда. Казелю ўніз вочы, але не бачу, не дасягае мой зрок да кісцей. Шыю ж павярнуць ці рукі падняць — не магу. Скамянеў быццам. А дзівосны куст мяняецца ды мяняецца, усяго за некалькі секунд стаў ён год «пражываць». Невыносна стала чакаць, чым жа ўсё гэта скончыцца. І стрэльнула збродлівае: «Хай бы ўжо напраўду — канец, а то звар’яцею, гэта страшней за ўсё». Толькі я гэта падумаў, як куст замарудзіў свой дзіўны працэс і праз якую пару-тройку «гадоў» замёр, дасягнуўшы чэрвеньскай зеляніны.