У халаднаватай нават з марозу хаце яны спыніліся ў парозе і далі дабрыдзень.
За высокім («Мо які самаробны»,— падумаў Скаражонак) сталом, засланым каляровай цыра-таю, сядзеў няголены маленькі дзядок і насцяро-жана глядзеў на чужых людзей. Перад ім стаяла патэльня, у якой бялелася застылае сала і ляжаў кавалак хлебнага мякішу. Мабыць, да іх прыходу дзядок мачаў гэтым мякішам у сала і еў. Каля печы стаяў цэбар з тоўчанаю бульбай, побач ляжаў сякач і валяліся галёшы. Паўз усю сцяну, ад парога да акна, цягнулася шырокая лаўка, на ёй — два вядры вады, пад лаўкаю — некалькі чорных ад сажы чыгуноў. Падлога, відаць, даўно не фарбавалася, бо толькі роўна з лаўкаю была сцёрта нагамі, цэбрам і чыгунамі.
Скаражонак, уздыхнуўшы, выцягнуў з сумкі тоўсты квадратны сшытак і падышоў да стала.
— Выбачайце, што адрываем вас ад абеду,— ветліва сказаў ён,— але мы — па дзелу. Ніхто ад вас не паехаў? Адам, нявестка — з вамі жывуць?
Ен пытаўся проста так, для прыліку, бо добра ведаў бяздзетных Адама і Маню Стральчэняў. Яны абое працавалі на ферме і, наколькі мог меркаваць бібліятэкар па вясковых чутках, нікуды не збіраліся з'язджаць і цяпер, відаць, недзе на ферме. Але на ягонае пытанне дзед раптам заварушыўся, таропка абшморгнуў дрыготкімі пальцамі кашулю і падняўся, абапіраючыся на стол. Спачатку ён меўся нешта сказаць, плямкнуў разы са два ротам і нечакана заплакаў — бязгучна, як і ўсе старыя, скрывіўшыся ўсім тварам, пасля нізка нахіліў галаву, як бы кланяючыся Скаражонку.
— Дзякую вам, таварышы дарагія,— праз слёзы заплямкаў ён,— і дзякуй уласцям нашым за заботу... і праяўленне...
Скаражонак спярша трохі злякнуўся; ён адступіў нават на паўкрока і трошкі прыўзняў руку са сшыткам, быццам сабраўшыся бараніцца ад нейкае небяспекі — здалося, што дзед можа шпурлянуць па ім патэльняю. Драздоўскі, наадварот, падышоў бліжэй і ўсміхнуўся.
— Мы ніякая не ўласць,— узбадзёраны гэтай усмешкаю, строга сказаў Скаражонак,— а запіс-ваем, хто тут жыве. Каб плацілі страхоўку за хату.
— Таварышы, я хворы чалавек,— працягваў стары, як і не пачуўшы нічога.— Ніхто діяне не глядзіць, а да людзей выйсці няможна... Нявестка сварыцца, што хай бог бароніць, а сын дажыдаецца смерці... Каб хату сабе забраць і ўсё селішча,— ён усхліпнуў і выцер далонню нос.— Я прашу і вас, і ўласць нашую, каб далі нейкае рады...
— Ды якой рады?
— Забярыце мяне ці ў больніцу, ці куды ў горад, бо німа ўжо сілаў,— пачаў на гэты раз стары.
Дзед сеў на табурэтку і выцягнуў рукі на каленях. Драздоўскі чамусьці адвярнуўся да акна і ўсё ўсміхаўся. Але Скаражонка кранула дзедава шчырасць, яму зрабілася шкада яго.
— Дык сын, як я зразумеў, не хоча адпраў-ляць вас у больніцу? — нясмела спытаўся ён і выняў з сумкі ліст паперы.— Так? Што ж, мы гэта ўсё запішам... і разбяромся. Так, я абяцаю ва ўсім разабрацца, але вы павінны расказаць ўсё, як ёсць...
Дзед адказваў хутка, з гатоўнасцю, і было відаць, што ён непахісна верыць у патрэбнасць пытанняў.
— А вось як прыедуць да вас з вобласці, паўторыце ўсё, што мне казалі, не станеце адмаўляцца? — спытаў Скаражонак.
Дзед зноў з натугаю падняўся і перахрысціўся на абраз у куце, за доўгай гардзінаю.
— Усё, як казаў, так і паўтару.
— Што ж, мы запісалі вашу скаргу,— сказаў Скаражонак, устаў і надзеў шапку.— Абяцаем прыняць меры.
— Дай вам бог здароўя,— прыклаў дзед да грудзей рукі.— Памажыце мне толькі, а я ўжо вам і заплачу грошы...
— Э-э, дзед, не-не! — адступіў зноў Скаражонак, нібы збаяўшыся, што дзед зараз жа, неяк сілай будзе даваць яму грошы.— Нам за гэта свая зарплата ідзе,— казаў ён ужо ў парозе, падштурхоўваючы наперад Драздоўска-га,— так што не і не думайце!
За варотамі яны спыніліся і закурылі.
— Вось табе маеш... гісторыя,— сказаў сумна Скаражонак і сплюнуў.— У хаце брудна, не прыбрана, дзядок гэты бедны, як арыштант які... Ён нацягнуў пальчаткі і паціху пайшоў па сцежцы, думаючы нешта.