«У чым канкрэтна выяўляецца ваша хвароба?»
«Мне ўвесь час, і днём і ноччу, страшна, амаль жахліва. Ні адну з'яву не магу ацаніць так, як раней».
«Напрыклад?»
«Напрыклад, я сядаю есці. А нашто? Каб жыць. А нашто? Каб не памерці. А каму трэба, каб ты не паміраў? Вось усе пытанні і адказы, і мне робіцца гідка нават пазіраць на яду. Тое ж са сном, тое ж з вучобай...»
«Як вы вучыцеся?»
«На чатыры і пяць».
«Вось што: ваша хвароба завецца «функцыянальнае расстройства нервовай сістэмы». Яна ў тых ці іншых памерах бывае ў кожнага чалавека. Раней дваране лячыліся тым, што мянялі формы жыцця, ездзілі за мяжу, на воды... Я магу выпісаць вам снатворнае, а ва ўсім іншым вы самі павінны разабрацца лепш, чым хто. Чалавек вы разумны, але, прабачце, адкуль у вас такі акцэнт? »
«Я ўжо цэлы год не гаварыў па-руску».
«Ясна», — і ўсё.
А мне сапраўды стала зразумела, што апошняе здалося ёй больш ненармальным, чым уся мая хвароба. Дваранская! Воды і заграніцы! Усё гэта мне знаёмае, мілая Раіса Аронаўна!
Вечар, 2 ліпеня
А цяпер, хлопчык, глядзі, як замыкаецца кола.
— Што цябе гэтак мучае?
— Тое, што я згубіў лепшую дзяўчыну, якую калі небудзь сустракаў. Яна мне верыла, і, калі я сказаў, што кахаю, яна была шчаслівая, думаючы, што маё каханне будзе не такое, як ва ўсіх. Яна маральна была чысцейшая за мяне, а я цягнуў яе ў свой бруд.
— Я не верыў, што такая дзяўчына маральна стаіць вышэй за мяне, не верыў, што яна можа зрабіць чалавека шчаслівым.
Хлусня. Ты проста не ведаў, якое бывае шчасце. Табе здавалася, шчасце ў тым, каб зрабіць так, як зрабіў Сяргей. А яно зусім у зваротным.
— Шмат мне шчэ мучыцца?
— Невядома.
— А можна як уратавацца?
— Табе трэба ўбачыць самога сябе збоку, чужымі вачамі. Трэба даказаць самому сабе, што цябе няма за што кахаць. Тады ўсё зробіцца заканамерным і лагічным.
10.7.87
Здаў усе экзамены. Яна паехала. Разлічыўся з інтэрнатам і пішу, седзячы на голай сетцы. Брусавец паехаў дадому, я ездзіў на два дні — туга. Чым далей, тым горш. А як хочацца жыць, каб хто толькі ведаў! Калі ўжо я змагу глянуць на травіну, на кветку, на неба і, як у дзяцінстве, зарадавацца, што проста жыву! Калі ўжо ў вушах перастане гучаць яе голас, а перад вачамі стаяць твар, цела і ногі! Божа, калі Ты ёсць, знішчы маю памяць, і я буду жыць па Тваіх законах. Я ўжо ведаю, што такое шчасце — гэта калі нічога не хочаш. І я нічога больш не хачу — ні грошай, ні славы, ні волі, ні быць на кагосьці падобным. Хачу працаваць, як да войска, мулярам ці бетоншчыкам, хачу пасля работы вяртацца ў сваю хату да непрыгожай, добрай жонкі, а па выхадных лавіць рыбу. Хачу гаварыць так, як умею, на ўкраінска-беларуска-рускай мешанцы, каб не цягалі абы-куды зза гэтай «няшчаснай маёй беларушчыны», як казаў некалі Гарэцкі. Толькі зрабі, Божа, каб я не хацеў нічога большага, пазбаў мяне самага страшнага ў гэтым свеце зла — хацення.