Перад самым «дзембелем» Холада зваў да сябе ў Мінск лепшы сябра, абяцаючы і прытулак на першы час, і паступленне па блаце ў інстытут, і знаёмства са сваёй сястрою... Холад ужо быў і намерыўся — не назаўсёды, вядома (Локцевічы цягнулі), а так, на пару дзянькоў, Мінск паглядзець, аж выйшла адна замінка. Ні з таго ні з сяго яму пачаў сніцца нябожчык дзед, якога Холад ведаў толькі па фотакартцы, што вісела некалі ў хаце над ягоным ложкам — калі яшчэ матка была жывая; снілаая, што дзед, у хромавых ботах, у галіфэ, у капелюшы і з белай барадою сядзіць пасярод хаты на перакулянай бочцы, а Холад у форме стаіць перад ім «смірна». Дзед лагодна глядзеў на яго і казаў: «Табе выпала нялёгкае жыццё, але цябе гэта, я гляджу, анічому не вучыць... Як ты, сірата без бацькі, без маткі, можаш. раўняцца на ўсіх? Шчаслівы той, каго круціла і ламала, а ён — выжыў... Ты да гэтага яшчэ не дарос, але так і быць, памагу табе — прыходзь на нашыя з маткаю магілы і забірай гасцінец. Сінія кветкі...» Холад ківаў згодна і адказваў: «Так точна!» Лухта «нейкая, несур'ёзнасць, але сон быў такі выпуклы, а галоўнае, сніўся запар тры ночы, што напалохаў і бёз таго прымхлівага Холада. ён пачаў баяцца засынаць. Сябар, той самы, мінскі, ад якога ў Холада не было сакрэтаў, падумаў і выказаў меркаванне, што гэта — напамінак праведаць родныя магілы. I рабіць гэта трэба без адкладак.
У Локцевічах Холад пасядзеў гадзін колькі, нават не пераапрануўся; цётка пазнаёміла яго з прымаком, з кватаранткаю, выпілі пляшку гарэлкі, а позна ўвечары ён ужо сьгходэіў на невялічкай станцыі, адкуль рукой было падаць да яганой колішняй вёскі, да могілак...
Вяртаўся ён у Локцевічы ранішнім дызелем — прастуджаны, нявыспаны, але і нейкі абыякава-спакойны. Ноч у пустой пачакальні на мулкай лаўцы прытупіла набожную, «кветкавую» эйфарыю.
Дома нікога не было, яму ўчора не сказалі нават, дзе будзе ключ. ЁН улез праз акно ў веранду, пагрыз сухога батона, што ляжаў на стале, сцягнуў сыры абрыдлы кіцель і, не маючы сіл больш распранацца, лёг тут жа, у верандзе, на канапу. Цяпер, каб заснуць, трэба было супакоіцца, выстраіць падзеі за апошнія суткі ў нейкі парадак. Але не так гэта было проста. Ніяк не ўзнаўлялася штосьці цэльнае, галоўнае, затое розная драбяза паўставала перад ім, быццам ён з заплюшчанымі вачыма глядзеў каляровы фільм. Перакочвалася пад лаўкаю ў дызелі, якім ён учора ехаў з Гомеля ў Локцевічы, парожняя бутэлька, потым гэтая ж бутэлька бялела ў разоры каля яблыні на сотках, і трэцяя, што звалілася пад стол тут, у гэтай хаце, калі адзначалі Холадаў прыезд; стаялі перад вачыма закладзеныя адна на адну белыя ўверх ад каленяў ногі кватаранткі, якія ён убачыў, калі нагінаўся падымаць бутэльку... Ніяк не складваліся ў цэлае рысы цётчынага твару, затое цудоўна, да кожнай драбнічкі, да маршчынак каля вачэй і ў куточках вуснаў бачыўся твар кватаранткі — акрутлы, з яўнымі слядамі адцвітання, і толькі пафарбаваныя светла-жоўтымі плямамі валасы, падстрыжаныя ззаду ў карэ, маладзілі яе. Кватарантка гаварыла Холаду, а глядзела чамусьці ўвесь час на прымака; яна гаварыла: «Кажуць, у Малдавіі вінаград. У нас набагата цяплей, у Локцевічах, а вінаград не расце. Малдавія ж севярней», і Холад думаў: «Божа, якая ты беспрасветная дурніца!..» Наплыў раптам твар прымака, гладкі, голены, задужа малады для пяцідзесяцігадовага дзядзькі, і твар гэты дапытваўся: «Салдат, піты будэш, не?»; потым цётчын голас пачаў расказваць анекдот пра Чарнобыль і Гарбачова... Холад перавярнуўся на другі бок, накрыў галаву падушкаю і, урэшце, заснуў.
Прачнуў'ся ён толькі пад вечар, гадзінаў у сем, ад бразгання на кухні і бохання дзвярыма, і першае, што ўбачыў, быў прымак — у трыко, у белай кашулі, расшпіленай да жывата. Прымак сядзеў за сталом перад трохлітровым слоікам піва.
— А, салдат, — сказаў ён, пабачыўшы, што Холад не спіць. — Салдат, ты шо, тут жыты будэш, не?
Тым жа вечарам Холад перабраўся ў летнюю кухню, якая стаяла ў самым канцы двара, сярод вішнёвых і абрыкосавых дрэў. Гэта была звычайная старая хатка, складзеная яшчэ цётчыным дзе дам. Тут цётка нарадзілася, гадавалася і выходзіла эамуж за свайго першага чалавека; яна, гэтая хатка, таксама планавалася пад здачу, але за тыя дзесяць гадоў, калі перабраліся ў новую хату, у ёй толькі некалькі месяцаў пажыла нейкая маладая сям'я. Холаду ў яго становішчы лепшага грэх было і жадаць. Праўда, яму здавалася, што цётка нездаволеная, што ёй было б выгодней, каб і ў хатцы жылі кватаранты. Успомнілася раптам, як два гады назад цётка хадзіла разам з ім у ваенкамат і выпрошвала паперку на льготы — «сіраціна, матка памерла, хто ж яго глядзецьме, як не я...», а ён маўчаў, чырвоны, як бурак.
— Як знойдуцца кватаранты, дык я пайду, — казаў ён цётцы, якая адмыкала сенечкі. — Адну-дзве ночы пераначую...
— Ты што? — спалохана ўскінулася цётка. — От жыві сабе!
Раптам яна ўсхліпнула і адвярнулася, але не сказала больш нічога.
Холад і сам пра ўсё здагадваўся. Гледзячы на яе распаўнелую за гэтыя гады постаць, на звычайны вясковы твар немаладой жанчыны, на сівізну ў некалі чорных валасах, яму ўжо другі дзень хацелася выбраць момант і сказаць ёй: «Нашто вам быў гэты прымак? Вы што, сляпая, не бачыце, што яму трэба вашая хата і вашыя грошы, а не вы?..»
З цёмных сянец, падзеленых на кухню і на каморку, яны зайшлі ў маншую хату. Тут, каля адзінага акенца, ляпіўся куханны стол, насупраць — старадаўні аблезлы сервант без шкла і посуду і, на добрую палову хаткі, печ з лежаком. Паміж сталом і печчу была чыстая плошча ў метр квадратны. У большым пакоі стаяў ложак з меднымі набалдашнікамі над біламі, побач — дзіцячая каляска, набітая даверху нейкімі анучамі, і дзве табурэткі.
Холада ўразіла, што было чыста, быццам у хатцы нехта жыў; увогуле, выгляд быў жылы. ЁН правёў па табурэтцы пальцам.
— Не бойся, выцеруць... I памяняюць, што трэба... — цётка адгарнула край жоўтай, у чорныя кветкі, капы і паказала бялізну. Потым прысела на ложак і зноў усхліпнула: — Арценька, сыночак, толькі ключы ім не давай... Каб ты толькі ведаў...
Яна плакала, сморкалася, выцірала рукавом нос. Усе Холадавыя здагадкі пацверджваліся, і здагадкі самыя прыкрыя і нядобрыя...
Наплакаўшыся, цётка трохі супакоілася і, сказаўшы, каб прыходзіў вячэраць, пайшла. Холад вынес следам, у камору, каляску з анучамі, зашчапіў у сенцах дзверы і вярнуўся ў меншую хату. Было гадзін каля дзевяці вечара, а ў закрытай садам хатцы зусім ужо стаялі прыцемкі. ЁН зашморгнуў фіранкі, запаліў святло і прынёс табурэтку. «Ну, з Богам? Ці з д'яблам?» — падумаў ён, дастаючы з дыпламата і раскладваючы на стале падвялыя кветкі.
У пакоі слаба запахла сенам і трохі могілкамі.
Холад і сам не ведаў, чаго яму хацелася зараз ад гэтых кветак — проста сядзеў, падпёршы кулакамі сківіцы, і гладзеў на іх, чакаючы ўсяго: калі б яны заварушыліся, загаварылі, набылі плоць нейкага чалавека, Холад, здаецца, не здзівіўся і не спалохаўся б... Але прабеглі і дзесяць хвілін, і дваццаць — нічога!..
Зусім нечакана ён лёгка пагадзіўся з раптоўнай падазронасцю, што і не будзе нічога, што гэта — звычайныя кветкі, нейкая магільная разнавіднасць, а такая незвычайная знаходка іх — нейкае супадзенне, дзівосны, адзін на мільярд выпадкаў, збег сну з рэальнасцю. ЁН закурыў, патупаў паміж сталом і печчу, колькі дазваляла плошча, і паспраба ваў прыкінуць бліжэйшы план — як цяпер жыць і што рабіць? Але ад пэўнага расчаравання, цішыні, святла жоўтай, слабай лямпачкі яму зрабілася да нудоты сумна. У такія хвіліны добра сядзець дзе-небудзь «на хаце» з дзяўчынаю, якая нічога з сябе не ламае, з разумным сябрам, слухаць ціхую музыку і піць гарэлку.
«А што, узяць ды махнуць да Навумава? Ці да Томкі?» — пасміхнуўоя Холад. Навумаў яшчэ перад Холадавым прызывам збіраўся з'язджаць у Ізраіль, і невядома, на якой зямлі цяпер быў, а Тома... Пра Тому ён забараніў сабе нават згадваць, ды вось як у той казцы пра белага мядзведзя — згадвалася ўвесьчасна. Не без дапамогі мінскага сябра ўяўленне намалявала яму адзіна прымальны ў яго становішчы малюнак: Тома выйшла замуж, паехала на мора, цяпер жыве ў Адэсе (спрацавалі шыльды на цягніках — помніце любімы занятак Холада?), у яе цудоўны муж і ўсяго хапае, але з кожным днём усё больш і больш ёю апаноўвае раскаянне і настальгія па локцевіцкай зіме...
— Салдат! — пачуўся прымакоў голас, і Холад ад нечаканасці падскочыў. — Салдат! — Прымак пашморгаў дзверы, пастукаў у акно. — Ключы дасі, не?
Холаду зрабілася нават страшна, што ён за такі кароткі час так узненавідзеў гэтага чалавека. ЁН замітусіўся, пераклаў кветкі на сервант, выскачыў на двор і вінавата сунуў прымаку ключ, нават не пытаючыся навошта, забыўшы, што і цётка штосьці такое пра ключы казала. Прымак пакруціў ключ на пальцы і сказаў: