Ах, ты ж глупый, я побегу вместе с зайцем до того конца. А ты будешь стоять здесь. Когда заяц подбежит к тебе, скажешь: «Я уже давно тебя здесь поджидаю».
Сказано сделано. Заяц с ежиком пришли на поляну, назначили старт и побежали. Заяц бежал изо всех сил. Но когда он прибежал к финишу, его там уже поджидал другой ежик.
Ты когда сюда прибежал? спросил заяц.
На что ежик ответил:
Давай еще раз побежим!
Заяц согласился. Он собрал всю свою силу и побежал быстрее ветра. Но когда он пришел к финишу, тут снова его поджидал ежик. Да как же это так? Как так могло случиться, что ежик его постоянно обгонял? Они начинали бег сначала, но результат был все тот же. От усталости заяц падал и терял сознание.
В последний раз они побежали. Заяц собрался было бежать, но упал без сил.
А ежики вернулись к себе домой, решив, что заяц был сам во всем виноват, насмехаясь над слабыми.
ТОШҚАННИҢ МАХТИНИШИ
Һелиму яхши жүгрүк болуп калғиним, болмиса «салпан кулак әжайип һайван» мени тутувелип, алликачан йәвәткән болатти. Мән һәкикәтән батур екәнмән! дәп махтинипту.
ЗАЯЦ-ХВАСТУНИШКА
Но тень еще быстрее приследовала его.
Наконец, уставший, он присел под деревом. Через некоторое время заяц оглянулся вокруг. Ушастого ужасного зверя больше нигде не было. Заяц обрадовался и свободно вздохнул.
Хорошо, что я отличный бегун. А не то этот ушастый ужасный зверь поймал и съел бы меня. Да, я и в самом деле храбрый заяц! хвалился он.
ҺЕЛИГӘР ТОШҚАН
Күнләрнин биридә, у отлап жүргән тайчак билән учришип, унинға көнүл изһар килип «достлишипту». Бир күни бу иккиси орманда биллә сәйлә килип жүрсә, бирдинла һава бузулуп, ямғур йеғип кетипту. Улар ямғурдин паналиниш үчүн орманнин нерисидики ғарға карап жүгрәпту. Улар ғарнин түвигә келишигила ямғур тохтапту. Улар ғарнин үстигә чикип от калап каклинипту, бираз иссинғандин кейин, тошкан тайчакнин чатириға от чечип, чакчак кипту. Тайчак шохлук билән аркисиға бирла сәкрәп ғарға чүшүп кетипту, ғар ичидики куруп калған капак терәкнин шехиға илишип капту. Буни көрүп, тошканнин гүлкәкәһлири ечилип кәткән болсиму, лекин чандурмасликка тиришип, тайчакка һисдашлик килған кияпәткә киривелип.
Достум, тайчак, туруваткан йерин куруп калған шах екән, сәкрәвал, дәпту. Тайчак буни анлап, бирла сәкригән екән, ғарнин ичигә чүшүп, тин тартмай өлүпту.
Нийити яман, һелигәр тошкан шу һаман орманға карап жүгрәпту. Орманға кәлсә, шу йезидики байнин малчилири ат бекип жүргидәк. Йәнә бир шумлукни ойлиған тошкан, уларға:
Һәй, акилар, аву ғарда бир ат өлүп капту, унин терисини соювелип, пул килсанлар кандак? дәпту.
Баралмаймиз, байнин атлиринин һәммиси йеғир. Биз бу йәрдин айрилсак, әву дәрәктики карғилар келип, атларнин йеғирини чокуса, йеғирдин кан-жирин екип кәтсә, бай бизни урмамду? дәпту малчилар.
Тошкан:
Хатиржәм болунлар, акилар, атларға кайрилип кариған һәркандак карғинин канитини кайриветимән, дәп вәдә берип, малчиларни йолға сапту.
Малчилар атнин өлүги бар тәрәпкә кәткәндин кейин, тошкан ормандики чангисида тухум бесип яткан карғиларға карап:
Әй, карға кумчак кериндашлирим, карисанларчу, силәр бекар яткичә алдинлардики атларнин кенидин мәззә килсанларчу, бу атларнин һәммиси йеғир, унин тәми бир татлик беғир, дәпту.
Тошкан ака, сизгә рәхмәт, лекин биз бекар әмәс, әвлат калдуруш үчүн тухум бесип йетиватимиз. Биз бу йәрдин айрилсак, кичик балилар тухумлиримизни оғрилап кетиду, дәпту карғиларнин бири.
Хатиржәм болунлар, унинға өзәм жавап беримән, дәп мәйдисини муштлапту тошкан. Қарғилар тошканға карап:
Тошкан ака, биз хатиржәм болалмаймиз, дейишипту. Бу сөз тошканнин «ғуруриға» раса тегипту.
Әгәрдә у һарамзәдиләр бу йәргә келидиған болса, кенида түгмән чөрүп, сүйигидин ун тартип йәймән, дәп керилипту тошкан. Алданған карғилар угисидин козғалғандин кейин, алдамчи тошкан мәһәллигә кәпту. У ерик бойида чакпеләк ойнаваткан он үч-он төрт яшлардики бәш оғул балини көрүп:
Ағиниләр, анлап келинлар, әву терәкләрдики карға чангилирида нурғун тухумлар турупту. Мундак линшик оюнни ойниғичә, карға чангисидин тухум оғрилисанлар көнүллүк әмәсму? дәпту.
Сизгә көп рәхмәт. Ата-анимиз сиртка чикип кәткәнди, биз өйләргә караватимиз, у йәргә кетип калсак, өйлиримиздин хатиржәм болаллаймиз, дәпту чонирак бир бала.
Тошкан балиларнин өйлирини өзи саклап карайдиғанлиғиға вәдә берип, уларни йолға сапту. Өзи болса, йегидәк бир нәрсә издәп, өйнин аркисиға өтүптудә, дак йәрдә чапанлирини ғерипчә йепинип яткан үч адәмни көрүпту. Бу үчәйлән оғри болуп, кәйәргә кол селишни ойлишип яткан екән.
Акилар, нәдур исми-затинлар? Немә сәвәптин яттинлар? дәп сорапту тошкан уларға һежийип салам берип, улардин бири бешини көтирип:
Менин исмим Шағерип, ачарчилик дәстидин жүримән сарғийип. Биз үчилимиз мошу Пир ғерип, косак ач маналмидук һерип, дәпту.
Ахмак акилар, дәп колини шилтипту тошкан, мәһәллинин күн чикиш тәрипидики бәш аилилиринин һәммисидә адәм йок. «Үжмә пиш, ағзимға чүш» дәп яткичә тирикчиликнин йолини килсанлар болмамду?
Оғрилар тошкандин бу хәвәрни анлап, дәрһал козғилипту.
Шуниндин кейин һелигәр тошкан өзи орунлаштурулған шумлукларнин нәтижисини тамашә килишка башлапту. Қариса, карғилар чокуған атларнин дүмбисидин кан-жирин екип, бай атка яхши каримиди, дәп малчиларни уруваткидәк; балилар карғинин чангисидики тухумларни елип чикип турғанда, карғилар келип, балиларнин