Дьиэбититтэн Бэрэҕэ барарбытыгар суолбут хаҥас өттө хойуу ычыкын, уҥа эҥээрэ эмиэ да сиһиктээх, үөт талахтаах, хахыйахтардаах булкаас мастаах-оттоох, отон уктаах сэндэҥэ ойуур
Үөр хабдьылар түһэннэр, сэппэрээк быыһынан түөрэҥэлэһэ сылдьан, уулаах отону сиэбит суоллара көстөр, онно-манна хаары кытардыбыттар, ол быыһыгар сип-синньигэс суоллаах бочугурастар сырсыакаласпыттар. Өтөр-өтөр кутуйах ыллыгы быһа сүр түргэнник сүүрэн элэкис гынан ааһар. Кукаакылар «пыыт-пыыт» саҥарса-саҥарса, мастан-маска тэлээрэ көтөн тиийэн хатана-хатана, суолбут устатын тухары батыһаллар. Тыа иһигэр ыраах киргил «кырыктыыра» иһиллэр, суор хоҥсуотуур
Иннибититтэн хас да бочугурас тилигирэһэн тахсан ычыкын иһигэр киирэн сүттүлэр, арай, ханна эрэ мас лабаатыгар олоро түһэр тыастара тилигир-талыгыр гына тыаһаан баран тохтоото. Тоҕо эрэ доҕотторуттан быстан хаалбыт соҕотох бочугурас биир кэм «бычыгырыыр», бэйэтэ көстүбэт, онтон көппүтүгэр биирдэ эрэ таба харахтаатыбыт.
Мин мас көтөрүн кууруссаҕа маарынната саныыбын, «куурусса үүт-үкчү хабдьы курдук эрээри ити тоҕо көппөтө буолуой, бэйэтэ кыната буоллаҕына мас көтөрүн кынатыттан туох да итэҕэһэ суох ээ» диэн дьиктиргии саныыбын. «Оннооҕор буҕарҕана, ардахтаабыт тураах оҕотугар дылы, ситэ сайдыбатах дуом-даам кынаттаах эрээри, бэйи, мэнээк тэлээрэр, дьэ дьикти» диэн араас эгэлгэ санаалар бииртэн-биир төбөм иһин толороллор.
Һоок, көр, биир тэйгэйбит! диэн саҥа аллайа түспүт Баһылай үөрбүт саҥата санаам ситимин быһан кээстэ
Иннибэр киэҥ-киэҥник хардыылан испит Баһылай тохтоон, тарбыйах үтүлүктээх илиитинэн ыйбыт сирин хоту көртүм ычыкын быыһыгар биир туус маҥан куобах тэптиргэҕэ ыйанан тэйгэйэн турар. Үнүр манна табысхааҥҥа саҥа туһах иитэлээбитэ, онон бу эҥээр бастакы куобах ылсыым. Баһылай хас да табысхааны Арыылаахтан бэйэтиттэн ылбыта.
Тэптиргэҕэ тэйгэйбит куобаҕы сонно тута араарбакка маҥнай хайа диэкиттэн кэлэн иҥнибитин эҥин сылыктаан, чинчийэн көрөн тура түстүбүт. Дьэ ол кэннэ биирдэ эрэ булпутун арааран, кыл туһаҕын көннөрө түһэн баран хат иитэн кэбистибит.
Куобаҕы икки кулгааҕыттан ылан ыараҥнатан көртүм тэс курдук, табысхаан сиппит көп түүтүн имэрийэ түһэн баран туора сүгэн испит манааҕабын ылан уктум.
Көр, дьэ маннык иитэҕин, диэн Баһылай үөрэтэр. Бэйэҥ кэрийэн көрдөххүнэ туһаххын бу курдук оҥотор буол
Табысхаан тэптиргэҕэ иҥиннэҕинэ атаҕа сиргэ тиийэр-тиийбэт тэпсэҥэлии турар буолуохтаах, онтон өскөтүн атаҕа сиргэ отой тиийбэт түбэлтэтигэр куобах маҥнайгы соһуйбут омунугар түүрүллэ түһэн баран кэлин атаҕынан кыл туһаҕы быһа тэбэн кэбиһэр үһү.
Улахан Баһылай булт ымпыгын-чымпыгын эгэлгэтин туһунан ээр-сэмээр, наҕыл куолаһынан арааһы быһаарар, такайар.
Араас буолуон сөп, ардыгар тэптиргэ маһа хамнаан, эбэтэр иһиттэн, атаҕыттан эҥин иҥнэн табысхааныҥ мөҕө олоруо, оччоҕо булкун бохсуйан баран биирдэ эрэ араарыахтааххын, тыыннаахтыы төлөрүтээри аны аһыҥ хаатын хайа тэптэрэн алдьархай буолуо, табысхаан туох да сүрдээх күүскэ тэбэр баҕайыта, диэн Баһылай күлэ-күлэ сүбэлиир.
Мин булчут киһи саҥатын сыыска түһэрбэккэ бэркэ болҕойон истэбин, ылынабын, сороҕор улаханнык дьиктиргээбиппин хат нэмийэн токкоолоһобун.
Куобах ол оччо айылаах күүскэ тэбэр дуо?
Оо, тыын былдьаһыгар сүрдээх буоллаҕа дии. Табан тэптэҕинэ арбаҕаһы хайа тэбэн кэбиһэр кыыл диэтэҕиҥ
Тоҕо сүрэй улаханнык сөҕөбүн.
Дьэ оннук, онон сэрэниэхтээххин
Туһах иитиллибитин кэннэ салгыы хаамабыт.
Табысхаан бу ычыкыннаах, чыыбаайылаах, өлгөм сиибиктэлээх сири сөбүлээн, дэлэй төрөөбүт-ууһаабыт быһыылаах, холлороон курдук ороҕо ити-бу суолбутун быһа охсон ааһар; сорох орох усталыы дьурулаан кэлэ-кэлэ хас да салаа буола арахсар, уҥа-хаҥас тырыкаайданан сэмээр сүтэр-симэлийэр. Табысхааны сылгы инитэ дииллэрэ кырдьык, ол биир туоһутунан уһун кыһыны быһа, син биир дьөһөгөй оҕотун курдук, хаары хаһан аһыыр үгэһэ: онно-манна отон угун, муоҕу, лабыктаны тибилийбитэ ытыгырыыр
Булт тэрилэ ымпыга-чымпыга, араас албаһа элбэҕин сөҕөбүн. Баһылай туттара-хаптара ылбаҕайа сүрдээх, сааһын тухары дьарык оҥостубут киһи үөрүйэҕэ да бэрт буоллаҕа, кини туһах иитэрин киһи көрдөр-көрөн туруох курдук. Үнүр кэлэ сылдьан биэс туһаҕы ииппит, барыта хатыйыы тэптиргэлээхтэр.
Бүгүн хас да саҥа туһаҕы чөҥөрүттүбүт, онно илии-атах буолан көмөлөстүм. Баһылай манааҕатыттан чохороон сүгэтин ылан, биитин мас хаатын сүөрэн тэптиргэҕэ сөп буолар титириктэри быһыталыыр. Үс титириги төбөлөрө хардарыта аасыһар гына туруортуур, холбоһор сирдэрин талаҕы көпсөлөөн баайан туттарар уонна ол ыккардыгар, ачаахха, тэптиргэтин маһын кыбыта уурар. Кыл туһаҕын хоймостубатын диэн, орох икки өттүгэр аспыт кэйим маһын быһах төбөтүнэн сиирэ анньан онно иҥиннэрэр. Ардыгар отунан бобо тардар. Итинник гымматаҕына тыалга-кууска туһах тиэрэ эргийэн табысхаан халты ааһан хаалыан сөп. Туһах төрдө элбэрээк сүргүөҕүн ис төбөтүгэр бааллар. Элбэрээк сүргүөхтэммит талах, ону икки араастаан иитэллэрин туһунан Баһылай кэпсиир. Тутум эрэ саҕа буолуон сөп, оччоҕуна тэптиргэҕэ туһаҕыттан бааллар; аны талаҕы уһун гыналлар, оччоҕо элбэрээк буолбут талахтарын төрдүн хайытан дэлби имитэн, сымнатан баран тэптиргэ төбөтүгэр бэйэтин-бэйэтигэр хам кэлгийэн баайан кээһэллэр. Туһах иитиллэн баран элбэрээгин сүргүөҕүттэн ыксатыгар турар маска ойо охсон оҥоһуллубут анал олукка иҥиннэриллэр. Табысхаан орох хайа баҕарар өттүттэн сүүрэн иһэн туһаҕы кэтэн тарта да, били, тэптиргэ ыйааһынынан тардан турбут элбэрээгэ олугуттан төлө барар куобах тэйгэйдэҕэ ол
Баһылай тэптиргэтэ барыта «ураһалыы» туруоруу, арай, сир харатыгар, мас ириэнэҕэр бүкээх гынар. Туһахтарын элбэрээгэ даҕаны барыта төрдүлэрэ хайытыллан, имитиллэн баран тэптиргэҕэ бааллыбыттар, түөрэтин кыл гыннахха ночооттоох үһү, кырдьыга да оннук, туһах хатар да үлэттэн тахсар.
Баһылай биһикки үс туһаҕы эбии иитэн аны аҕыс туһахтанныбыт. Бэрэҕэ кэлиэхпитигэр диэри үнүр иитиллибит биэс туһаҕы көрдүбүт. Бастакы табысхааммытыгар эбии өссө иккини ыллыбыт, онон ордубут икки эрэ туһах кураанахтар. Үһүс куобахпыт кыра куобах, өссө онтукайыҥ, киһи дьиктиргиэх, дьыл баччатыгар диэри ситэ маҥхайбатах, көхсө бороҥ, өрөҕөтө эрэ кылбайбыт. Баһылай: «Һатана иккис төрүөҕүн бүтэһигэ быһыылаах, аны-аныаха диэри бороҥ буола-буола һэһэ», диир.
Дьэ ити курдук барыны-бары хото сэҥээрэн кэпсэтэ-ипсэтэ Арыылаахпыт Бэрэтигэр кэллибит. Ыллык күөл үрдүнээҕи өтөххө киирэн симэлийэн хаалла. Өтөх добуоччу киэҥ эбит, мин урут сылдьа илик сирим, онон барыта сонун. Дьон олохсуйа сылдьыбыт туоһута балаҕан сэмнэҕэ да, күрүө элээмэтэ да баара көстүбэт. Өтөх саҕатыгар, үрдүк мэҥэ халлааҥҥа өрө тарбачыһан дьулуһа сатаабыкка дылы, баараҕадыйбыт аарыма тииттэр үүнэн тураллар, силлэриттэн-боллоруттан түһэннэр чэгиэннэрэ сүрдээх быһыылаах. Мин хараҕым ордук биир бэлиэ тииккэ хатанна: хаһан эрэ өрдөөҕүтэ төбөтө тостубут дуу, туох дуу ол да иһин буолуо, тиит төргүү мутуктарыттан саҕалаан үөһээ өргөстөрүгэр тиийэ, киһи эрэ сөҕүөн курдук модьураабыттар уонна элбэх баҕайы салаа буолан хойдубуттар ахан, «сайын, мутукчата сараччы баран кылыыланан тыллан турар кэмигэр, оо, кэрэ да көстүүлээх буолуо ээ» дии саныыбын.
Ээ, бэйи!.. Биһиги куобахтарбытын манна хаалларыахха буоллаҕа, тугун таһаҕас оҥостон сүгэ сылдьан, төннөн иһэн ылыахпыт диэн Баһылай табысхааннарын биир манааҕаҕа уган синньигэс титирик төргүү мутугар ыйаан, хаалларан кээстэ