Өтөх турар сирэ күөл кырдалыгар холоотоххо намтал эбит. Арыылаахтан түһэр от үрэх уолбут, саас лаппа дириҥиир, сүүрүктэнэр үһү. От үрэх силээнин ааһа көтөөт да кырдалга тахсаҕын. Кырдал күөлү уҥа өттүнэн эргийэ барар, түөрэтэ хоп-хойуу отон уга, сылгылар тэпсэн сорох сирин хараардыбыттар. Үрдэл тыа өттө, түөрэн ылан лөглөччү олордуталаабыкка дылы, арыы-арыы ычыкыннардаах, эмиэ да кур сэтиэнэхтээх, талахтаах сиикилэрдээх. Сотору, киһини түөһүн тылынан, биир сиртэн сараадыччы, хойуутук үүнэн тахсыталаабыт кытыаннаах сир кэллэ. Кырдал саалынан тымыр курдук тыргыллар ыллык, сайын сир ириэнэҕэр кыыл-сүөл сырыырҕаан, хаһаннар, ардыгар сото ортотунан дириҥээн куоһаахтанан ылаттыыр, ол аайы от-мас силиһэ тырыкаайданар, онтон иҥнэн өрө хантаарыҥныы иһэн туруйалаан эҥин да ылабыт Ыллык күн көрөр өттүн кырылас кумаҕа хараара сытарын бэрт өтөрдөөҕүтэ хас да улар таастаан сиэн хаһан тунайдаабыттар. Көтөрдөр урукку суоллара эмиэ көстөр, үнүр хаары бөһүтэ сылдьыбыт ириэриигэ суоллара ууллан, улаатан хаалбыта туома эһэ баппаҕайынан тирэнэн тиҥсиринэ сылдьыбытыгар дылы буолбут.
Киһи кута-сүрэ эрэ тохтуох айылаах күөлү эргийэ барар үрдүк кырдал лиҥкинэспит бөдөҥ тиит мастарынан ситэри тупсубут. Мин кумалааннаах бөдөҥ мас элбэҕин сөхтүм. Сорох көҥдөй иһиттэн сайыҥҥы чыычаахтар уйаларын отторо намылыһан, санньылыһан тураллара көстөллөр. Өргөстөнөн тахсыбыт тиит салааларын ыккардыгар тураах дуу, суор дуу арбахтара харааран тураллар. Иннибэр, оол курдук, өссө биир арбахтаах тиит көстүбүтүн көрөн «суорбут уйата тоҕо элбэҕэй» дии санаан аһардым, онтум өйдөөн одууласпытым оруктаах мас эбит биир сиртэн чохчолоһо үүнэн тахсыбыт хойуу мутук. Оруктаах маһы тыаҕа таҕыстахха киһи син түбэһэ түһэн харахтыыр айылҕа биир дьикти көстүүтэ. Түгэнтэн сиэттэрэн арааһы эргитэ саныыбын, оругу көрөн, дойдубар Арҕаа Кыргыдайга Оруктаах диэн муҥхаланар күөл баарын тэһэ саныыбын. Киһи сылдьарын тухары бииртэн-биир санаа утаҕын бэйэ-бэйэлэрин кытары ситимнээн бара турар үгэстээх. Дьон кэпсэлин иһиттэххэ, сорох мөлтөх харахтаах булчут, үөл-дьүөлгэ, борукка, оругу көтөр олорор дии санаан саанан ыппыт түбэлтэлэрэ кытта бааллар.
Өссө орук туһунан эбэм биир дьиктини кэпсээн турар. Былыр эдэр кэргэнниилэр хас да сыл ыал буолан бииргэ олорон баран оҕоломмотохторуна оруктаах мастан оҕо көрдөһөллөр эбит. Тоҕо ала чуо оруктаах мастан көрдөһөллөрүн билбит суох. Бүтэй эттээх-сииннээх киһиэхэ көстүбэт хайа эрэ үрүҥ айыы биллибэт «дьоно» сүбэ сүбэлээтэхтэрэ Дьэ ол оҕо кыайан үөскээбэтэх дьахтара оҕо кута көрдөһөн, оруктаах мас анныгар үрүҥ аас сылгы тириитин тэлгэтэн, маннык сиэргэ-туомҥа кэтиллэр анал тигиилээх туоһахталаах дьабака бэргэһэни кэтэн, иннигэр кыынньыбыт дьэҥкир ынах арыылаах чохоолу уурунан, сөһүргэстээн олорон дойду иччититтэн аат-ааттаан, үҥэн-сүктэн, кыһарыйбыт кыһалҕатын кыһаллан туран этинэн көрдөһөрө, ааттаһара эбитэ. Дьахтар ити курдук аймаһыйан, аһыллан туран ааттаспытын кэнниттэн, кини көрдөһүүтүн көстүбэт улуу күүстэр истибит, ылыммыт, иччилээх тылын-өһүн «сээ» диэн сэҥээрбит буоллахтарына үөһэттэн, дьикти «үөн» кэлэн үрүҥ сылгы тириитэ олбоххо түһэрэ эбитэ. Дьахтар ону сиргэммэккэ, куттаммакка сүбэлээбит, ыйбыт «эйгэтэ» тугу сибигинэйбитинэн хап-сабар хаба тардан ыла охсоот, били, чохооллоох арыытыгар угаат, сонно арыытын кытта бииргэ иһэн, ыйыстан кээһиэхтээҕэ үһү Ол түспүт үөн ооҕуй буоллаҕына дьахтартан кыыс оҕо төрүүр эбит. Аны туран биир дьиктилээх орук оҕото тордуос майгылаах уонна эбиитин үйэтэ кылгас буолара үһү. Итинтэн сиэттэрэн үлэни-хамнаһы кыайар-хотор, саастарын үгэнигэр сылдьар эдэр дьон быстах былаҕайга былдьатан оһолго, эбэтэр ыалдьан өллөхтөрүнэ «орук оҕотугар дылы кылгас үйэлэннэҕэ баҕас тоҕо бэрдэй» дэһэллэр
Кырдал тыа диэки өттө эмискэ дэхси кырыс сир буолан барар, эмиэ арыы-арыы ыркыйдаах. Үрдүк сир саалыттан көрдөххө син тэйиччи, оол курдук, бөдөҥ тыа иһигэр, саһа, кирийэ сатаабыкка дылы тыымпы көлүйэ көстөр. Мин ити көлүйэ хайаан да ааттааҕа-суоллааҕа буолуо диэн ыйытаары салгыны эҕирийэн айахпын атан эрдэхпинэ Баһылай бэйэтэ быһа түһэн:
Оол, көлүйэ көстөр, көрөҕүн? диир.
Көрөн.
Кээрэҥээ диэн көлүйэ. Тыаллаах-куустаах, ардахтаах, сипээ күн ити көлүйэҕэ кус тахсан бүгээччи. Күһүн хааман куобахтыы сылдьан өҥөйдөххө да, хойукка диэри кустаах буолааччы. Урут сылын аайы орулуос, ньырдаайы киллэрээччи, кэлин өссө сылдьыбыт да суох. Бэрэ Арыылаахха түһэр от үрэҕэ ити көлүйэни кытта ситимнээх. Көлүйэттэн тахсан барар үрэх, киһи ыстанан ааһар синньигэс эрээри, хараара чөҥөрүйэн сүрдээх дириҥ
«Орулуос кус ити кырдал кумалааннаах тииттэригэр төрөөн баран, оҕолорун ол көлүйэҕэ киллэрэн эрдэҕэ» диэн арааһы саныыбын.
Онон-манан абына-табына үүммүт кытыан быыһыгар ииппит Баһылай уларын туһаҕын бастакы хандаалаах тоҥуута көһүннэ. Хатыйыы тоҥуутун үс-түөрт, сороҕор икки, биир да айахтыыр эбит. Хас да тоҥууну аастыбыт, туох да иҥнибэтэх, көтөр түһэ сылдьыбатах. Салгыы хаамтыбыт. Баһылай табахтаабат онон тохтоон олоро эҥин түспэт, биир кэм бэдьэйэр
Кырдал арыый намтаата: ото-маһа өссө тупсубукка дылы буолла, хатыҥ булкаастаах ойуурданна, аны өссө көөнньүбүккэ дылы дыргыл сыттаах сиһик үүммүт сирэ кэллэ. Тыа маһа мутукчатын, сэбирдэҕин суйдаммыт, арай, ала чуо сиһик эрэ ыыс-араҕас буола хагдарыйбыт сэбирдэхтэрин түһэрбэккэ тыаһы иһиллээбиттии саһарымтыйар.
Мин ордук биирдиилээн үүммүт модьу да модьу, бөдөҥ, суон тииттэри кэрэхсээн одуулаһабын, били, эһэм Өлөксөй оҕонньор кэпсиир остуоруйаларын дойдута бу курдук оттоох-буолуо, эчи үчүгэйин, онно сылдьыбыт киһи баар ини диэн эҥин эгэлгэни бары түөһэрбиттэн, ардыгар, бэйэм-бэйэбиттэн сонньуйан ылабын.
Төһө да кыстык хаар кылбайа түһэн тыа, ойуур сайыҥҥы дьэрэкээн таҥаһын устубутун иһин, кини бэйэтин абылыыр кэрэ көстүүтүн син биир сүтэрбэт. Сыл хайа да кэмигэр ийэ айылҕа барахсан хатыламмат ураты кэрэтин хаһан да өлбөөдүппэт; өйү-санааны өрүкүтэр, абылыыр дьиктитин сатаан болҕойон, өйдөөн, сыныйан сэҥээрэн эрэ көрүллүөхтээх
Бэл санааргыыр, сүөм түһэн хараастар кэмнэргэр ийэ айылҕа эн курус түгэҥҥин тэҥҥэ үллэстэн санньыйан ыларга дылы гынар; санааҥ эгди буолбут үтүө түгэҥҥин эйигинниин бииргэ үөрсэн эйэҕэс сипсиэринэн сипсийэн эбии дьоллуурга дылы арчылыыр Оо, айылҕа Айылҕа барахсан
Өссө биир тоҥууну көрдүбүт да, туох да иҥнибэтэх. Күөлбүт кыра, дьаһамыр күөл, онон эбэбит уҥуоргу өтөҕөр кэлэ оҕустубут. Эрбэһининэн, дөлүһүөнүнэн, сиҥнибит уҥучаҕын тулата хаптаҕаһынан саба үүммүт дьоҕус өтөх. Илин өттүнэн ааннаах балаҕан баара үрдүн аҥаара сууллубут, симии оһоҕун мас титирик ураата быган турар сирэ эрэ ордубут. Хата ол оннугар дьиэ иннигэр дьэндэйбит модьу сэргэ хайа да диэки иҥнэйбэккэ, көбүс көнөтүк, бэрт сэргэхтик дьоройон турар. Балаҕан ыксатынан ааһан иһэн көрбүтүм, тураҕас сэргэ анныгар хайа сахтааҕы суоруна тааһын элээмэтэ иҥнэри түһэн сытаахтыыр Оо, төһө эрэ туорааҕы мэлийбит суоруна эрэйдээх, туһата ааһан бу манна сэргэтин доҕор оҥостон таалбытын туох билиэ баарай
Өтөх тыа өттүгэр кыра булгунньах оҕотун курдук томторҕоноҕо тупсаҕайкаан бэйэлээх кубаҕай тэтиҥнэр үүнэн дьулугураан тахсыбыттар, модьулара сүрдээх, бэрт өрдөөҕүттэн үүммүт чинчилээхтэр. Тэтиҥнэр анныларынан ааһан иһэн, үгэспинэн, үрүҥ субаларын имэрийэн, таптайан ылабын. Бурдугу биспиккэ дылы «дуйдаах» тэтиҥнэр умнастарыгар тарбахтарым сүрэхтэрин суоллара тараахтанан хаалаллар. Испэр «ити сотон ааспыт ойуу-оһуор мин кэлэн ааспыт бэлиэм, туоһум буолан төһө өр туруохтарай» дии саныыбын Дьикти иэйии саба кууһар