261
Мөхикъ дөреслек яклы, гадел.
262
Нәзыйр охшаш, иш, иярүче.
263
Тәхрират, иттиләгъда раушан замир ирек бирү, азат итүдә күңеле нурлы.
264
Гакс төшкән каршы төшкән.
265
Мөтабигъ җәме гафир ияргән бик күпләр.
266
Аларга һәм мөтабигъ җәме гафир. Бу шигъри юлларда дошманнарының Ш. Мәрҗанинең муллалык указын алдыртуларына ишарә ителә.
267
Остазлары Кышкар хәзрәт алга чыккан 1873 елда, Ш. Мәрҗани өстеннән Диния нәзарәтенә «рапорт» язып, аның эшен тикшерү өчен, Мөфтиятнең указы буенча төзелгән комиссиянең рәисе Исмәгыйль Үтәмешев (кушаматы Кышкар хәзрәт) һәм шул комиссиянең әгъзалары күздә тотыла. Мәрсиядә ул хәзрәтләрнең исемнәре дә телгә алынып узыла.
268
Галәл-хосус Кәламдә спекулятив теология үзенчәлекләрендә.
269
Бәрагатьтә китап яки мәкалә керешендә алга таба бәхәс кылынырга тиешле мәсьәләләргә тукталып, мәсьәләләрнең куелышын белдергән өлеш; мәсьәләләр куелышында.
270
Курса хәзрәт алардан борын булган ислам дөньясында хөр фикер идеясенә хезмәт иткән галимнәрнең беренчеләреннән саналган Габденнасыйр Курсави (17761812) күздә тотыла.
271
Мәдехкә мактауга.
272
Мәфтүн булып бирелеп.
273
Әгъла бөек, олы.
274
Хасидләрен мөбтәла табгы сәлим көнчеләрен кайгыга салган сәламәт акыл иясе.
275
«Камигул-бидәга» «Камигул-бидәга» («Бозыклыкларны бастыручы») исемле мәшһүр китапның авторын галимнәр Г. Курсави дип белдерә.
276
Сәйфе сарим үткен кылыч.
277
Хәзинәсен идәр изһар хәзинәсендә барын ачып бирер.
278
Тәфавет аерма.
279
Дөкән кибет.
280
Алыстан шәгъшәгасе ерактан нуры, мәһабәтлеге.
281
Сәрхәбадлы сырхаучан, чирләшкә.
282
Кәмале камиллеге.
283
Әсма-и мөстәүрәдән җәмал ачып онытыла барган исемнәрдән матур йөзен ачып.
284
Әхбабын сөеклеләрен.
285
Шәҗәрәи дәлилнең дәлил агачының.
286
Койынга тавыш-гауга, җил-давылга.
287
Хөҗҗәт берлән мөддәгасен дәлил белән дәгъваларын-фикерләрен.
288
Ширазындай тәртибедәй, эшләү рәвешедәй.
289
Төйгән йире төйнәгән җире.
290
Кирәсе күтәргән йөге.
291
Каяу кыелып, киселеп.
292
Хасыйле тәкәбберлек тәкәбберлек хасил итү.
293
Мөганид дошман, каршы килүче.
294
Мәкъбулатка тәмәррен гадәменнән кабул итүгә гадәтләнмәгәнлектән, яхшылыкка гыйззәте юк сәбәбеннән.
295
Мәхәббәт фәнҗаненнән мәхәббәт савытыннан.
296
Хәбаләне тозакны, ауны.
297
Киң апаннан симез, зур аюдан.
298
Вәкафәтен киләчәген, булачагын.
299
Истиһза көлү, мыскыллау.
300
Һәр гаептән амандаймыз һәр гаептән имин кебек.
301
Даты аһы, авырлыгы; тутыгы.
302
Кыйсык кыек.
303
Коры күмере, көле.
304
Асманда күктә.
305
Шәмсе базигътан охшашы, тиңе булмаган кояштан.
306
Мөнәүвәр бәркы ләмигътан ялтыраган яшеннән якты.
307
Галиш-шаин мөназигътан үз фикерен бәхәс кылучыдан.
308
Җөда булдык, дәрига, аһ аерылыштык (аерылуга дучар булдык) ни кызганыч, аһ!
309
Гонваны олылыгы-зурлыгы.
310
Мөхаккак, дөрре-мәрҗани чыннан да, энҗе-мәрҗәндәй.
311
«Мөхаккак, дөрре-мәрҗани» М. Акмулла монда Мәрҗани белән энҗе-мәрҗәнне махсус тәңгәл куя, шул рәвешле, сүз уйнатып, Мәрҗанинең, чыннан да, асыл мәрҗәндәй булуына киная итә.
312
Хакаикъ гыйльменең кәне хакыйкать гыйлеменең чыганагы.
313
Бән хар мин мескен-бичара.
314
Хасаисын хас үзенчәлекләрен, үткенлеген.
315
Бу хиндә бу чорда.
316
Мигъяр тиңдәш.
317
Фәкъденә юклыгына, үлеменә.
318
Пишләр укучылары; ияреп килүчеләре.
319
Фазлына һиб гонван галимлегенә бүләк-дәрәҗәле исем.
320
Тәсанифы ачык борһан язганнары ачык дәлил.
321
Басыйрәтне аң-акылны.
322
Әхбаб сөеклеләр, якыннар.
323
Мәддахы бихәддер мактаучылары чиксездер.
324
Бигадәттер гадәттән тыш; хисапсыздыр.
325
Мәдхем викахәттер мактавым ирешмәслектер.
326
Бәрагатьле шәһамәттә өстенлеге зирәклектә.
327
Бәлигышшә-и нәҗабәттә камиллеге аксөяклектә.
328
Бәдигыл-каль ләтафәттә оста телле гүзәллектә.
329
Мөхәддис җамигыл-әхбар һәммә хәбәрләрне сөйләүче; серләрне ачып бирүче.
330
Мөхаккыйк хавиел-әсрар серләр дөньясыннан хакыйкать эзләүче; күпме пәрдәләрне ачып салучы.
331
Мөдәкъкыйк кәшифел-әстар пәрәнҗәләрне ачуда нигезле фикер әйтүче.
332
Сәкыйуллаһ рухә һәр ан Аллаһ һәрдаим рухын сугарсын.
333
Зөлал гафвилә гофран Аллаһ шәфкате белән гафу итеп кичерсен.
334
Фиракына йөрәк голян аерылышуга йөрәк сыкрый-өзгәләнә.
335
Гыйнаять ярдәм, шәфкать.
336
Байгыш йокысыз, фәкыйрь.
337
Дәрига кызганыч.
338
Җөмлә барлык.
339
Мәдхендә бән газиб хакында мактауда мин газаплы.
340
Бән таз эт мин елгыр, усал, таза эт.
341
Менең мин-минлегең.
342
Сәмәрәсез файдасыз, җимешсез.
343
Алыс ерак.
344
Кисер кире.
345
Намазда лөббе мәгънә намазыңда асыл мәгънәдән.
346
Заһирга тышкы якка.
347
Кыйшер кабык; тышка рәвеш.
348
Каберчыгар каберлек.
349
«Вә-әмтаз вәл-йәүм» «бүген көн яхшы».
350
Кәндә анда.
351
Борадәр иш-туган.
352
Вәйран бозык.
353
Каләмемдән каләмемнән; монда: язган сүземнән.
354
Кәлямемдән сүзләремнән, әйткәннәремнән.
355
Саде-һәзар гаибанә догаңыздан гаепләремә (әйткән) йөз мең догагыздан.
356
Җәнабендән рәхим-шәфкатеннән, тарафыннан.
357
Мәгъзурмен гозерле мин, ялваручымын.
358
Аласамыз ерактабыз.
359
Кылсаң нәзар күз ташласаң, укысаң.
360
Мәзар каберлектә.
361
Атымыз әл дә булса кызма базар исемебез һаман да базарны кыздыра, ягъни телдән төшми.
362
Азар-мазар арлы-бирле, зарлы булып.
363
Калай ничек, ни рәвешле.
364
«Диван»ы «шигъри әсәрләр тупланмасы».
365
Шуллагәнгә чүгәләгән кешегә (су эчәргә килүчегә).
366
Бәетенең монда: шигыренең, шигырь юлларының.
367
«У» «у-у!» (ымлык).
368
Тәзкирә истәлек.
369
Гаффар сез Үзегез кичерүче.
370
Чыдатбады эчтәге бу эчтәге кайнар пар чыдатмады.
371
Бәгъдәс-сәлам күп сәламнәр.
372
Нургали мулла Нургали Хәсән улы әл-Мирзави әл-Казани (18521919), мулла, Буа ягыннан; Ш. Мәрҗанинең эшчәнлеген тәнкыйтьләп чыккан укымышлы.
373
Уылып буылып, сикереп.
374
Җәелсен хасиятең бераз «йөз»гә «кемлегең халыкка таралсын» мәгънәсендә.
375
Хәрарәттән мәхмүм булып эсседән бизгәк тотып.
376
Сусыныңны кандырыр сусавыңны басар.
377
Мөхаккыйк хакыйкать иясе, хакыйкать ялчысы.
378
Зәһрен агуын.
379
Һәр шәйне мәүзыйгына һәрнәрсәне үз урынына.
380
Мөрәвәрне энҗе-мәрҗәнне; муенсаны.
381
Тәсаувыф дин юлы; суфилык.
382
Мөҗтәһид дин өчен тырышучы; дин китаплары буенча хөкемнәр чыгаручы.
383
Йәдәкмәм авызлыклыйм.
384
Сәүдә берлә файда, уй белән.
385
Кәик тизәк, нәҗес.
386
Зәлл-мозыйлль аздыручы, азгын.
387
Кәламуллаһтан әсдәкъ Аллаһы сүзе Коръәннән дөресрәк.
388
Әсатирүл-әүвәлин борынгы риваятьләр.
389
Тәҗавез һөҗүм, явызлык.
390
Ушындай гәп шушындый бәхәс-гауга.
391
«Фә һүм фи тогъйаниһим йәгъмәһүм» «Алар үзләренең азгынлыкларына чумарлар».
392
Тасдыйк раслау.
393
Ногман Ногман бине Сабит Әбү Хәнифә әл-Мәгъриби (974 елда хәлиф тарафыннан кыйнап үтерелә). Хәнифия мәзһәбенең бөек имамы, ислам шәригатен нигезләүче дүрт имамның берсе. Татарлар шушы мәзһәпнең вәкилләре.
394
Локман зирәклеге белән дан тоткан пәйгамбәр, күпчелек очракта әүлия дип атала һәм Локман Хәким исеме белән йөртелә.
395
Әһле сөннәт рәһбәре-солтаны дин карендәшләренең юлбашчысы-солтаны.
396
Ихтисап хисаплау, тикшерү.
397
Нурыннан икътибас ит нур ал.
398
Гаид гафу үтенүче.
399
Хәдәсләгән тизәкләгән, пычраткан.
400
Коярган койган.
401
Раббани голямадан Аллаһыга бирелгән галимнәрдән.
402
Галиб булу сезгә мәмнугъ өстен чыгу сезгә мөмкин түгел.
403
Гадавәт дошманлык.
404
Хөссәд-матмугъ көнчелек-комсызлык.
405
Ифкы газим алдап җиңәргә.
406
Белен тәбикмәк.