Галиәсгар бай аңа, кырын гына карап:
Табынга уз, кияү, дип эндәште. Самавыр суынып бетмәгән әле. Хәер, сиңа тансык нәрсә башка инде башкасын
Тәкъдирдә шулай язган, күрәсең, диде Фәтхетдин. «Әл-әмер әмриллаһ» диләр аны. Ягъни «әмер иясе Аллаһның әмере» дигәнне аңлата.
Белмәгән эшең юк, кинәндергән төшең юк дисәм, ничек инде? Аштан ашка йөрисең дә, әллә кайда гына төшереп алырга да өлгерәсең үзең. Каян килгән байгура!
Алай димәле, җизни! Менә тагын җәренгә бәдәл-хаҗ килешеп кайттым. Кәсебе ташка үлчим булса да, тынчу мәдрәсәдән соңра, кеше хаҗы саналса да, бер җир гизеп, әзме-күпме савапка ирешеп кайту булыр. Дөнья гизүнең тәмен беләм мин.
Анысы җае чыкканда тәмен белүләрне әйләнеп үтмисең инде үзең. Кая, Сафиулла, булмаса, пычак калынлыгы гына Казан күчтәнәчеңне салып бир шуңа. Бездән калмасын.
Өстәл аягы төбендәге яртылаш бушаган чүлли шешәсеннән җамаякка эчемлек салып, Сафиулла Фәтхетдингә таба этәреп куйды.
Гаеп итмә, кияү. Безнең эш бетмәгән әле монда. Бар әнә, өлешеңә разый бул да яңа шәкертең белән күрешеп чык.
Руза-намаз туклыкта, иман качар юклыкта, дип, Фәтхетдин салып биргәнгә үрелде. Иртәгә кайгы китерәсе бүгенге шатлыкның мәгънәсе юк югын да дип, эчкәч һәм нидер кабып куйгач, ул сакал-мыегын сыпыргалап чыгып китте.
Менә шуңа ышанып, үз балаң урынына алдырган, мирасчың булуны күз алдында тоткан баланы сабакка бир инде, ә? диде Галиәсгар ризасыз кыяфәттә. Ярар, күз күрер тагын. Аннан башка да хәлфәләр бетмәгән. Бер-ике ел ияләшкәч, Габдуллаҗанны урыс сыйныфына бирми булмас, ахрысы Булды, бусын калдырып торып, ары таба киттек, диде ул һәм кулына алган каләмен тел очына тидереп юешләде дә алдындагы кәгазьгә язарга әзерләнде. Югыйсә бу минем күршем Ат барышник Бәдри байга бик үк ышанып та бетеп булмый. Товар бәяләре хакында әйткәннәре әллә хак, әллә ничек Миңа карата зыянлы эш йөртмәсә дә, чабуы астыннан ут йөрткәли, диләр. Әнә кызыл малчы Ишәк Хәсәнҗанның да көймәсен коры комга утыртып калдырган. Анысы ул Ишәккә типкәләп алуы да ярый яравын Бу атнада даладан олау белән Җомагул килеп төшәсе. Атлар куып, куй мае туңдырып. Миннән җурна булыр дип килешенгән иде. Казаннарда поты күпме тора да монда күпме шуның аермасыннан берәр тиен отсаң да, чутлагач, хәйран гына җыела ул Әйдә, Казанда кибет арышының хакы күпме дә базарныкының хакы күпме? дип сорады ул, кибеп өлгергән каләмен тагын юешләп.
Поты кырык җиде тиеннән, диде Сафиулла, алдындагы кәгазенә карап. Оны алтмыш бер тиеннән. Суккан арышның Чистайныкы белән аермасы бер йә ике тиен. Ырымбурда поты кырык тугыз тиен.
Базарда?
Алтмыш. Мин булган дүрт көн арасында ике тиенгә күтәрелде.
Солы?
Яңа сукканы утыз җиде тиеннән бара. Әвеннеке кырык. Базарда утыз сигез-утыз тугыз. Шул дүрт көндә өч тиенгә артты.
Җомагул белән карабодай ярмасы да әзерләп куярга килештем. Анысы күпме тора?
Поты бер сум да җегерме. Борайлысы алтмыш биш тиеннән бер тәңкәгә хәтле.
Хәзер май бәһасен әйт инде.
Тар гына ачылган ишектә Гыймадиның түбәтәйле башы пәйда булды. Филтәсе басыларак төшкән фонарь тоткан. Бүлдерергә кыймастан, ләкин үзенең барлыгын белдереп, ул учына йөткергәләп алды:
Һым
Ишеккә каршы утырганга, Сафиулла аны шәйләде шәйләвен. Шуңа күрә Галиәсгарның соравына җавабыннан бүленебрәк калды.
Май, дим!
Гыймади тагын:
Һым!.. дип йөткергән атлы кыланган булды.
Ни кирәк? диде Галиәсгар, аңа борылып тормастан.
Ни ие, бай абзый. Теге шәкертне алмага менгәнием. Аңарга мунча өлгерттем
Мунча! дип кычкырды, аны үртәп, Галиәсгар, тирләгән битен сөлге белән сөртә-сөртә. Мунча менә монда ул, кем Гыймадетдин. Тегеләр ягында ул, тегеләр!.. Майга җиттекме әле? Ие, май хакы күпме?
Сафиулла:
Сөт мае унбер сум җегерме тиен тора дип башлагач, ишекне сак кына ябып, Гыймади эчтәгеләрнең сүзенә колак салып торды. Идел буеныкы унөч сум, двәрәнски дигәне ундүрт, парижские унбиш.
Өем сездән читтә, ишегем чыпта, дип, Гыймади каршы бүлмәгә юнәлде. Андагы ачылыбрак калган ишектән Габдулла тавышы ишетелә, һәм үзе дә күренеп тора иде.
«Иман шарты»н үткәч, «Һәфтияк»кә күчтек инде, дип, ул Фәтхетдингә җавап тота иде. Аның соңында «Бәдәвам»ны көйләдек. Шуннан ары «Кисекбаш»ка кереп калганыек.
Хуп, хуп, дип мактады аны Фәтхетдин.
Болардан ары «Рисаләи Газизә»гә чыктым
И-и! диде Өлкән Газизә, аларга кушылып. Аның, кияү, теге карасана, оныттым да инде, ие! «Фәзаилеш-шөкер».
«ш-шөһүр», дип төзәтте аны малай.
Ие. Менә шул «шөкүр»дән әйтеп биргәннәрен ишетсәң дә әле, кияү!
Фәтхетдин, канәгать калганлыгын белдереп:
Болай булгач, кода шәкертне үз сыйныфыма алмый булмас, диде. Мин сине Мотыйгый хәзрәткә чисти хәлфә булуга җиткереп тоттырам.
Хәлфә?! диде Өлкән Газизә, ботын чабып. Ниткән хәлфә ди ул тагын? Кара бу малны! Ишәйгәннән-ишәя, Аллага шөкер! Иншалла, сәүдәгәр булыр. Ниндие генә әле, әйеме, Габдуллаҗан?
Җиткереп тоттырам, имеш, диде Уртанчы Газизә, Фәтхетдинне мыскыллап. Тоттырыр нәрсәләрең бигрәкләр дә кешнәп тора шул синең!
Җәгез инде, дип туктатты аны Кече Газизә. Шәкерт алдында исәп-хисапларыгызны калдырып торыр идегез инде аны.
Гыймади, ниһаять, бу юлы кыю рәвештә бүлмәгә килеп керде.
Менә кайда икән әле ул! диде ул, Габдуллага карап. Килеп җитмәгән көенчә малайдан мулла-сәүдәгәр ясамакчы булып тормасагыз соң Әйдә, малай, җыен җәтрәк!
Малай, Газизә апасына таба елышып, шикләнгән төстә:
Тагын кая? дип сорады.
Мунчагадыр, диде Кече Газизә, аны юатып.
Имынный! Килгән шәпкә кая булсын ди тагын? диде Гыймади. Ниме, бикә, алмашка кигезергә тегесе-бусы әзердер ич? Сөлгене үзебезнекен куйдым.
Өлкән Газизә, залга чыгып, калай бизәкле сандыкларның берсен ачып иелде дә кием-салым арасыннан малайга ярардай күлмәк-ыштан эзләргә кереште. Әлеге дә баягы вафат улыннан калган вак-төяк булгандыр, күрәсең: соңгы тапкыр үзенә якын исен иснәп калырга теләгәндәй, аларны битенә тидереп-тидереп алгалады.
Бар, диде Кече Газизә, малайны алга этәреп.
Мә, наным. Сау-сәламәт тәнендә туздырырга насыйп итмәде инде үзебезнең улыбызга. Сиңа язган икән, дип, Өлкән Газизә кием-салымны Габдуллага тоттыргач, Гыймади аны җитәкләп алып чыгып китте. Артта әллә Галиәсгарның, әллә Сафиулланың:
Куй җоны хакы дигәне ишетелеп калды.
Баскыч басмаларыннан төшеп, ишегалды карын шыгырдатып үткәч, мунча алачыгына килеп керделәр. Караңгы иде. Гыймади фонарь филтәсен күтәргәч яктырып китте, эчтә булган нәрсәләр ачыгаеп калды.
У-у, сезнең монда-а! дип сузды малай, баш турысындагы колгаларга эленгән каен, имән себеркеләренә күтәрелеп карап. Кырлай урманы шикелле!
Тышкы киемнәрен салырга керешеп, Гыймади:
Сездә әзрәк иемени? дип сорады.
Бездә җитәрлек итеп кенә бәйлиләр.
Бездә дә артыгы җук аның.
Кырлайдагы Сәгъди абзый да шушылай мул әзерли торганые, базарда сәүдә итәргә.
Мунча себеркесе белән вакланып торырга Галиәсгар җизнәңнең өресе сыек дип белдең мәллә? Җаек байларындыр, казакъ, кыргыз байларындыр шушы себеркеләр белән өтәм инде мин. Пешеп беткәнче чабыналар, малай. Ишегалды себерерлек чыбыгын да калдырмыйлар Чү, нигә чишенмисең? Шикләнмә, малайларны алай ук каезламыйм мин.
Оялам мин, диде малай тыенкы гына.
Кит әле, булмаганны! дип, бил тиңентен шәрә, ә түбәнтен ак ыштаннан калган Гыймади малайның тышкы киемнәрен салдырып ташлады. Болары җатсын шушында. Иртәнчәк Гайниҗамал апаң җуып, киптереп, сырлы бәләк белән язып бирер Ә боларын эчкә алып кер. Чыгышлый кияргә җылынып торсыннар, дип, Гыймади фонарен кулына алды.
Пар көдрәләтеп, эчкәре уздылар. Мунча ак, чиста, пөхтә иде. Гыймади тәрәзә пәрдәләрен тартып куйды, фонарьны матчадагы чөйгә элде, себерке пешекләнеп яткан агач тагаракны, комганны ләүкәдән түбән төшерде, шунда ике чүмеч су йөгертте, мич капкачын ачып, ташка да чыжлатып җилпеде.