Карашлары очраша.
Сара (карап тора да, елап, аның күкрәгенә каплана). Көн дә чыккан кояшның җылысын биш ел сизмим бит инде! Җәйгән мендәрем тышыннан биш ел буе күз яше генә юам Сыерым бирнәм булсын, Сәгыйдулла!
Тынлык.
Сәгыйдулла. Аңламый калдым: Ибраһим хакында нигә соңгы мәртәбә сөйләттең?
Сара. Мәңге онытмас өчен. Миңа фатихасы итеп тыңладым.
Фәрдәнәләр өе. Ярми керә.
Ярми (биштәрен сала). Күперне сүтеп бетереп яталар. Бу якка чак элгәшеп калдым Самавыр куеп җибәрсәң икән, тамак чатнады.
Фәрдәнә самавыр куя.
Сиңа бернәрсә алдым әле. (Биштәрен чишә.)
Фәрдәнә. Юк акчаны әрәм-шәрәм итмәс идең.
Ярми. Әрәм дип Сиңа да язык түгел. Менә күлмәк!
Ярми, төргәк чишеп, зәңгәр ефәк күлмәк таратып җибәрә. Фәрдәнә, сөенечен яшерә алмыйча, күлмәкне ала да көзге каршында әйләнгәли. Ярми читтән карап тора.
Кая, карчык, мал астына берәр стакан балың юкмы?
Фәрдәнә (чәйнек суза). Бигрәк таман, бакчы!
Ярми (эчә, суган кабып җибәрә). Сабан туена кофтасын алмабызмы. Йонын Аннары ни Бәлкем, мәйтәм, көзләргә мамык кәҗәсе юнәтәсе түгел микән, дим. Кышын шәл бәйләрсең. Бәлкем, үзебезгә дә артыр берәр шәллек Үзем менә шушы сыңар кул белән дә өч шкаф ясап саттым бит. Икешәр йөз тәңкәдән. Игә килербез анысы, нәрсә аны. Җан тыныч булсын, җан
Фәрдәнә. Елгада боз китә алмый торамы?
Ярми. Су әз быел. Игеннәр уңармы-юкмы билгесез.
Гармун тавышы ишетелә.
Сәгыйдулла, ахры.
Фәрдәнә (сагаеп). Ул.
Ярми. Эчте микәнни?
Фәрдәнә. Кем белгән.
Ярми. Оста уйный, каһ-һәр!
Фәрдәнә. Яңа көй.
Ярми. Әллә тагын Кайда отты икән?
Фәрдәнә. Берәр җирдән ишетеп кайткандыр да, кыз-кыркын отып алсын дип, урам әйләнүедер
Ярми. Салгандыр, шельма!.. Күз төрткесез караңгыда пычрак ерып йөрмәсә Тукта әле, шушылай былтыр да үтте түгелме соң ул?
Фәрдәнә. Үтте.
Ярми. Шуннан бирле уйнаганы хәтердә юк. Ни кунак-төшемдә, ни Сабан туенда уйнамады бугай.
Фәрдәнә. Уйнамады. Яшь-җилкенчәк өйрәт дип аптыратып бетергән. Былтыргы яздан бирле уйнамаган. Менә икенче кат уйнавы.
Ярми. Килешми инде болай малай-шалай сымак. Сарасы ник тыймый икән?
Гармун тавышы якыная. Фәрдәнә тәрәзәгә каплана. Кинәт ялкын биеп ала.
Фәрдәнә артка чигенә.
Ярми (исе китеп). Карале, аҗаган! Яз тинтәкләнеп килә быел. Беренче көнен көтүгә чыккан кысыр сыермыни!
Фәрдәнә. Аҗаган түгел. Минем җанның балкышы бу, Ярми!
Ярми. Ниткән балкыш сөйлисең?
Фәрдәнә. Көе миңа лабаса моның! Миңа!
Ярми. Ничек инде ул сиңа?!
Фәрдәнә. Нигә газапларга булды икән?.. Йөрәгенең ташуы икән лә бу аның, Ярми!
Ярми (учына төкереп). Ә мин аңа ташыйм менәтерә, җаен табып. Шундый итеп ташырмын бер!
Караңгылык.
Сәгыйдулла үтеп бара. Фәрдәнә аңа каршы килә. Чиләк-көянтә аскан.
Сәгыйдулла. Саумы, Фәрдәнә!
Фәрдәнә. Ару гына.
Сәгыйдулла. Суыңны эчим әле, тамак чатнады.
Фәрдәнә. Чишмәгә кар суы төшкән, тәмле булмас.
Сәгыйдулла. Кар сулары йөрәк талдырмый. (Тезләнеп, Фәрдәнә чиләгеннән су эчә.)
Фәрдәнә. Габделхарислар бәби алып кайткан.
Сәгыйдулла. И-их! Үтә гомер!.. Үз гомеребезнең читеннән карап кына узабыз шикелле.
Фәрдәнә. Тагын чакыралар. Гел юл өзелгән чакка туры килә.
Сәгыйдулла. Кар күп быел Тимерчелекне, зират почмагындагы каеннарга хәтле су басты.
Фәрдәнә. Басты.
Сәгыйдулла. Ташу төшәр инде.
Фәрдәнә. Хәвефсез узсын.
Сәгыйдулла (күзен кыса төшеп). Бүген йә иртәгә инде.
Фәрдәнә. Нәрсә?
Сәгыйдулла. Ташу.
Фәрдәнә (пышылдап). Бүген йә иртәгә Ел саен бүген йә иртәгә. (Узып киткәч борыла.) Тагын үтәрсең микәнни?
Сәгыйдулла. Ташкынга буа юк. Кар астыннан бәреп чыга да ургып ташый.
Фәрдәнә. Син!..
Сәгыйдулла (кисәк борылып). Нәрсә мин?
Фәрдәнә. Ташулар җир битен юган чакта, минем битемә корым ягып үтәсең! Җир яшәрә, мин каралам Әнә каен Яшеннәре сүнде, ялкыннары басылды, корымын яңгырлар юды Корыр дип, утынга кисмәкче идек Яшәрде!.. Ул агарды, мин каралдым.
Сәгыйдулла. Ә минем күңелемнән Тилгән тавы караларын нинди ташкын юар?! Сиңа минем янган җанымның көле генә эләгә әле. Көле генә!..
Фәрдәнә (күккә карап). Мин ышанам Аллага, әгәр аның җәһәннәме синең җаныңда дисәләр!
Сәгыйдулла. Сүндерергә әмәл тапмагач, нишләтим соң? Сара мәллә дигән идем Җан януларын кем кабызса, шул гына сүндерә ала икән.
Фәрдәнә (аяк астына карап). Суң алайса җаның утына мин су була алсам Бер таптан кояш сүнмәс!..
Сәгыйдулла. Ә?! Минем сиңа җәһәннәм булып тоелган җанымның үзем өчен җәннәткә әйләнүе нигә хаҗәт, Фәрдәнә?.. Ничек итеп җанны хыянәт пычагы астына салмак кирәк?!
Фәрдәнә. Гомер буена дөнья хуры булып яшәгәнче, бер тапкыр мәхәббәт буры гына булырга риза!
Сәгыйдулла. Әгәр син минем моңлы дөньям икәнсең миңа шул җитә, бүтәне кирәк тә түгел!
Фәрдәнә. Шул көең белән урам буенча шыңшып йөр инде, алайса! (Елый.)
Сәгыйдулла. Җырның ертыгы юк Шыңшысаң да, гаеп түгел, сөю җыры ул.
Фәрдәнә. Сөю җыры?
Сәгыйдулла. Мин өч ел рәттән табышмак җырламадым.
Фәрдәнә. Табышмак!.. Җавабын «үчлек» дисәм, каршы әйтер идең мәллә?
Сәгыйдулла (чигенә). Юк, Фәрдәнә!.. Алай димә! Минем җаныма ничә еллык газабымның барысын җыеп кире атма Үчлек түгел, сөю иде! Фал хакыйкать!.. (Ыңгырашып.) Сөю иде!.. (Китә.) Үчлек түгел
Фәрдәнә. Бер табышмак Ике җавап Кайсысы хак соң моның? Кайсысы хак? (Китә.)
Караңгылык.
Саралар өе. Сара Сәгыйдулланы эткәләп чыгара. Артыннан бүреген ыргыта, Сәгыйдулла көлә, бүреген бик пөхтәләп кыңгыр киеп куя.
Сара. Минем дә җаным бар лабаса! Кешедән оят, билләһи!
Сәгыйдулла. Оят җир күрсәтеп йөрим мәллә?
Сара. Анысын эшләсәң, җиңелрәк булыр иде: бармак төртеп, «дивана» дип көләрләр иде дә, эше бетте.
Сәгыйдулла. Теләсәм уйныйм, теләсәм мырлыйм!
Сара. Мырламыйсың җанны тырныйсың.
Сәгыйдулла. Синекен түгел.
Сара. Ничә ел теләсең бит инде җанны, ничә ел! Җиткән кызыңнан оял.
Сәгыйдулла. Көнчелек баса мәллә? (Шаяртып үчекли.) Ник юкка тыпырчынасың? Елга бер тапкыр яшьлеккә кайту шәригатькә сыя.
Сара. И карт аю! Сөрхәнтәй! Күпме түзәр җанкайларым?..
Сәгыйдулла. Ә минеке?
Сара. Соң, Сәгыйдулла Өз инде! Үчләнмә!
Сәгыйдулла (бүкәнгә утыра). Җан кылларын өзәр көчләр табып бир син миңа, Сара!
Сара. Күземнән юк булсаң иде, ярабби!
Гармун алып чыгып ыргыта да кереп китә. Сәгыйдулла гармунны тотып кала.
Сәгыйдулла (авыз эченнән җыр көйли).
Нәрсә йөртә соң мине ташулы төндә каңгыратып? Тозлы җил шикелле бушка исеп, яшьлек каядыр очып бара. Аратага бикләп куеп буламыни аны?.. Әй, кеше! Анасыз калган тай арата киртәсен кимергән күк, гомер буе ник кимерәсең хәтерне?! Ничек итеп акылга килергә дә ничек итеп әрнүләрдән арынырга, бу хисләрдән айнырга соң? Яшен суккан агачлар да яшәүчән Үз хаклыгымны аңлатырга тырышып, нинди көй чыгардым! Ни теләдем? Ата көртлек туй җырын җырлаганда, мылтык тоткан аучы килгәнен ишетмәгән күк, кеше кайгысына саңгырау булып ник йөрим соң мин?! Кайда миңа урын: җирдәме, һавадамы күк белән җир арасындамы? Яшәү кыйблам кайда? Карпат таулары аша туп күтәреп чыкканда, ник булган да хәзер ник юк соң ул кыйбла?.. Аңларга иде боларның һәммәсен. (Күккә карап.) Әй, кем бар анда?! Әйт, каян бу моң? Күк гөмбәзен кыңгырау итеп, җырымны тагын бер тапкыр кагыйммы? (Гармунын иңенә элә, җырлый.)
Ераклашкан кыңгырау тавышы.
Җитте Бүген соңгы көн. Көйне берәүнең дә ота алмавы яхшы булды әле. Онытылсын. Шайтаннарга олагыплар онытылсын! Соңгы кат, җитте!..
И-их! (Чыгып китә.)
Фәрдәнәләр өе. Ярми, тәлинкәле репродукторны алып, радиоалгыч урнаштырып йөри. Чиләк-көянтә күтәреп, Фәрдәнә кайта.
Фәрдәнә. Ник ут кабызмыйсың? (Лампочка кабыза.)
Ярми (ачулы). Караңгысы да адәмнәр өчен яратылган. Караңгыда кеше күрми.
Фәрдәнә. Нәрсәне?
Ярми. Синең шуның белән тел чайкап торуыңны. Эңгер-меңгер йөзегезне капламаса, телегез ни сөйләгәнен күзегездән белер идем.
Фәрдәнә (кисмәккә су бушата). Эчтә нинди авыру ятканын күбрәк телдән беләләр. Авырудан караңгыда ятып кына качып булыр дисеңмени?
Ярми. Авырудан?
Фәрдәнә. Эчебездә бер-беребез күңеленнән яшереп асраган авыру юкмы әллә? Ишетәсеңме? Буа өстеннән елга ташый! (Су, кисмәктән ташып, идәнгә ага.)