(Баса, Аллаһиярга таба бара, аның аяк астына мылтык ташлый.) Син минем йөрәккә менә шушылай итеп атасың, Аллаһияр! Һәм син, Нурзадә! Икегез берьюлы минем йөрәгемә атасыз.
Бикчәнтәй белән Зөлфирә читкә борылалар. Рахман тегермән артына кереп югала. Аллаһияр, кырын-кырын атлап, кырга таба юнәлә.
Аллаһияр (үзалдына). Теге ата кош нишләде икән соң? (Кинәт борыла, Мөкатдәскә.) Карт, теге вакытта ата кош нишләде? (Югала.)
Шәмсия (һәммәсенә күз йөртеп чыга). Төзәгәндә, аклыгыннан күз яшьләнде. (Кырыс итеп, яшьләрен сөртергә дә уйламыйча елап тора.)
Зөлфирә. Шәмсия, кызый! (Аның күкрәгенә каплана).
Мөкатдәс. Яңгыр сибәли башлады.
Йосыф (кулын алга суза). Яңгыр.
Рахман керә.
Рахман (Мөкатдәскә). Атың әллә нишләгән.
Мөкатдәс. Чәнчелгән икән! (Рахман белән чыгып китәләр. Аларга Йосыф та иярә.)
Яңгыр, соңгы яфраклар шавы. Нурзадә, Зөлфирә, Бикчәнтәй тегермәнгә ышыкланалар.
Аллаһияр күренә. Канатлары очыннан кыр казы күтәргән. Аны Шәмсия янына куеп тын кала. Каз кычкырган тавыш яңгырап куя.
Шәмсия. Әрәм булды.
Аллаһияр. Үкенүдән ни мәгънә?
Шәмсия. Мин шашлыкны әйтәм.
Аллаһияр (гаҗәпләнеп). Шашлыкны?! (Шәмсиянең яңагына суга.) Нинди шашлыкны?!
Нурзадә. Аллаһияр.
Зөлфирә. Тиешлегә сукты, нәрсә аны. Мылтык тота белә, янәсе.
Ат кешнәгән тавыш.
Шәмсия (Зөлфирәгә). Ә бәлки, мин казга түгел, үземә атканмындыр, кызый! (Каз алдына тезләнә.) Гафу ит, кыр казы
Аллаһияр. Кыланма!
Шәмсия. Ә мин былтыр шушылай итеп синең каршыңа салган булсам?
Аллаһияр. Нәрсәне?
Шәмсия. Нәрсәне икәнен син бик яхшы беләсең, Аллаһияр! (Казны күкрәгенә кысып, тегермәнгә кереп китә.)
Аллаһияр (нишләргә белми торганнан соң). Менә сиңа шашлык (Алмалы чиләкне тибеп аудара, кычкырып, тупас.) Бикчәнтәй, шешәләрне җыеп куй, ичмасам! Яңгыр!
Мөкатдәс керә.
Мөкатдәс. Ат колынлады, оланнар! Унҗиде яшьлек карт бия колынлады!
Нурзадә. Ә нәрсә җигәрбез? Бу яңгырда кайтып җитәсе дә бар.
Мөкатдәс. Сине җиксәм җигәм, сеңлем, ә атны ике атнасыз җигү юк. (Чыгарга дип борыла.) Рахман, суны болай гына бирмә, бераз тоз салып бир. Ипи дә тура.
Аллаһияр. Шул корчаңгы бия колынладымы?
Зөлфирә (Бикчәнтәйгә). Менә нинди көн!
Бикчәнтәй. Нинди төрле-төрле икән без!
Зөлфирә. Шәмсия кыр казын йә юри, йә ялгыш, йә үч итеп атты.
Бикчәнтәй. Ничек булса да, кыр казына барыбер. Инде барыбер.
Зөлфирә. Ә безгә?
Бикчәнтәй эндәшми.
Ник дәшмисең?
Ишектә Шәмсия күренә. Рахман йөгереп керә.
Рахман (Шәмсиягә). Тоз кирәк!
Шәмсия югалып тора да аңа тоз кабы алып чыгып суза.
Шәмсия. Нәрсәгә ул?
Рахман. Ат колынлады, Шәмсия. Ап-ак колын! Тоз шул атка эчертергә. (Йөгереп китә.)
Шәмсия (үзалдына). Ат?.. Хәтта карт бия дә колынладымы?.. Ә миңа тозның кирәге чыкмады.
Ут сүнә
ИКЕНЧЕ КИСӘК
ИКЕНЧЕ КҮРЕНЕШ
Яңгыр шавы
Һәммәсе дә тегермәнгә кереп тулган.
Стенага кәрәз рамнары эленгән. Шүрлектә агачтан юнып һәм тамырлардан кисеп ясалган уенчыклар күренеп тора. Рахман мичкә яга, Бикчәнтәй радиоалгыч борып җибәрә.
Диктор. «Кытай Вьетнам чигенә үз гаскәрләрен туплавын дәвам иттерә. Вьетнам чик сакчылары һәм җирле халык арасында һәлак булучылар бар».
Йосыф. Әнә ни кыланалар! Ә без бер кыр казы өчен каш җыерып утырабыз. (Радиоалгычны икенче дулкынга көйли. Хоккей репортажы.) Бүген телевизорда да хоккей була.
Нурзадә (ярсу). Сүндерегез әле шуны! Күпме куарга мөмкин бер шайбаны?!
Йосыф радиоалгычны чит ил дулкынына көйли, музыка яңгырый.
Зөлфирә. Бәлки, яңгырга карамаскадыр, кайтып китәргәдер?
Шәмсия (тынлыктан соң). Безнең әле бака челәннәренең теге атасы нишләгәнен беләсебез бар.
Мөкатдәс керә.
Аллаһияр. Рәхим ит, сора!
Мөкатдәс. Могҗиза, ә? Колынлады.
Рахман. Ә бия тормадымы соң әле?
Мөкатдәс. Юк, хикмәт. Сигез кешене тартып килеп өзлеккән, күрәсең, авырый ул. Ә колыны, егетләр, дәү! Озын торыклы, күз тимәсен.
Аллаһияр коньяк салып эчә.
Әрләмәссез микән инде мине, оланнар?
Бикчәнтәй. Ни өчен?
Мөкатдәс. Сезне кире алып кайта алмыйм ич менәтерә. Ач утырасыз. Менә монда биш-алты бәрәңге бар, Рахман улым, шуларны көлгә тәгәрәт әле.
Йосыф. Ярар инде, теш буяп тормыйк.
Мөкатдәс. Тагын менә бер кадаклап макарон калган икән. Бәлкем, сеңелкәйләр, шулпа ише берәр нәрсә әтмәлләрсез? Тамак ялгарга үтә чыккан булыр.
Шәмсия чыгып китә дә каз тотып керә, җиңнәрен сызганып, аның йонын йолкый башлый. Бөтенесе аңа карап тора.
Аллаһияр. Нишләтәсең аны?
Шәмсия. Аш пешерәм.
Аллаһияр. Тукта, ишетәсеңме? Каян килгән сиңа мондый каты бәгырьлелек?
Шәмсия игътибар итми.
Ишетәсеңме син?!
Шәмсия. Хатын-кыз ирләр ач утырганны карап тора алмый.
Аллаһияр (тәрәзәгә борылып). Нинди вак яңгыр.
Йосыф (штормовка кия). Былтыр паром, быел тегермән Нәрсәгәдер җил гел безгә каршы. Бәладән башаяк, мин кайтам.
Зөлфирә. Бүген ут бар, җылы. Паромдагы ише түгел.
Нурзадә. Мин синең белән кайтам, Йосыф. (Киенә.)
Аллаһияр (Шәмсиягә). Җыен, кайтабыз.
Шәмсия. Мин аш пешерәм. Ичмаса, син ашарсың, Мөкатдәс абзый.
Мөкатдәс. Рәхмәт, кызым. Әйбәт булыр.
Нурзадә. Теге кошның истәлеген тиз оныттың син, абзый.
Мөкатдәс. Кош кайгысымыни монда?.. Бия авырый ич, оланнар. Колыны ачтан үлмәсә ярый. (Әкрен генә чыгып китә.)
Нурзадә. Бу карт Шәмсиянең кыр казы атуына куана шикелле.
Рахман. Ник алай уйлыйсың?
Аллаһияр. Гап-гади логика: кошларны үтерүче үзе генә булмагангадыр. Бүтәннәрнең гаебен күрү үз гаебеңне оныттыра. Үз-үзеңне аклар өчен яхшы сылтау.
Шәмсия. Сине былтыргы гаебеңнән аклар өчен, мин күпме каз атарга тиеш икәнмен әле! Шуңа куанасыңмыни? (Рахманга.) Мөкатдәс абзыйның пычагы юк микән?
Аллаһияр. Минем пәкем бар. (Кесәсеннән пәке чыгара.) Йосыф, суз әле.
Йосыф. Теш кенә казырлык ич бу! (Шәмсиягә бирә.)
Шәмсия. Печтик кенә эләктерсә, шул җитә, Йосыф, бар, су алып кер.
Йосыф. Нигә мин?
Чуен алып, Зөлфирә чыгып китә дә су алып керә, аны мич плитәсенә утырта. Шәмсия пәкене карый да утыра.
Шәмсия. Бу пәке тагын ничек итеп синең кулыңа килеп эләкте? Мин аны бүләк иткән идем ич.
Аллаһияр (тынычсызланып). Кемгә?
Шәмсия. Аңа Рафаэльгә. Шунда, паромда.
Аллаһияр. Нигә дип син аңа минем пәкемне бирдең әле? Җитмәсә, бүләк итеп! (Нурзадәгә карый. Ул читкә борыла.)
Шәмсия, торып, казны чистарта.
Хатыны теләсә кемгә иренең пәкесен өләшеп йөрсен инде, ә?
Шәмсия. Теләсә кемгә түгел.
Зөлфирә (Шәмсиягә). Без гел бергә булдык. Мин синең анда, паромда, аңа пәке бүләк иткәнеңне хәтерләмим.
Шәмсия. Моны кеше алдында эшләмиләр, Зөлфирә.
Бикчәнтәй. Безнең арабыздан иң соңгы кеше булып, аны син күргәнсең, син сөйләшкәнсең булып чыга.
Зөлфирә. Безнең аны боз өстеннән табып алуыбызга ничә генә минут кала.
Йосыф. Җитәрегез. Булган эш булган.
Рахман. Нигә Шәмсия?.. Аллаһияр пәкене кемнән алган?
Аллаһияр. Артык кыланасың, егет. Кем дип белдең син безне?
Рахман (Аллаһиярга). Бата башлаган паромнан качкан күселәр дип.
Зөлфирә (мичне кисәү белән актара). Салкын.
Рахман. Салкын. Баздагы кебек. (Чыгып китә.)
Тынлык.
Шәмсия (пәкене карап, Аллаһиярга). Миннән соң аның белән син сөйләшкәнсең.
Аллаһияр. Моны ачыклау аны терелтми инде.
Шәмсия. Терелтә. Сине.
Аллаһияр (кычкырып). Кем монда мине үлгән саный?
Шәмсия. Пәкене аңлатмасаң, мин.
Аллаһияр. Инде мине (басым белән) үлгән Рафаэль өчен дә корбан итә аласыңмыни? Ул, чыннан да, синең Аллаң булган, ахры!
Нурзадә (түзмичә). Минем Рафаэлемне ник бүләсез? Ни хакыгыз бар?
Зөлфирә. Сезне ишетү әллә ничек. Качып тыңлап торган шикелле.
Йосыф. Бәлки, сезнең бәхәсегезне безгә тыңлау кирәкмәстер?
Бикчәнтәй. Юк инде, бу бәхәс барыбызга да кагыла. Мин нидер аңлый башладым. Аларның өчпочмагында Рафаэль дигән билгесез бар икән, аны табарга кирәк. Аллаһиярның Рафаэль белән иң соңгы кеше булып очрашуы нидер сөйли. Бергәләшеп уйлашырга урын бар.
Зөлфирә. Син, Шәмсия, кыр казын «Нигә өчәү соң алар?» дип аттың.
Шәмсия. Хәтерләмим.
Зөлфирә. Кем иде ул өченче каз син үзеңме, Рафаэльме, Аллаһиярмы? Кайсыгыз?
Нурзадә. Ташлагызсана! Ач кешенең ачуы яман, әллә нинди уйдырмалар чыгарып утырасыз. Ир белән хатын арасына кысылырга ни хакыбыз бар безнең? Ничек түзәсең, Шәмсия? Тырнак астыңнан кер эзлибез шикелле.