Габдельджаббар Габдельмаджидович Кандалый
Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)
© Татарстан китап нәшрияты, 2021
© Моратов Г. В., төзү, 2021
Шигырьләр
I
«Гыйлемлек нурани җәүһәр…»
«Сачәк бер вакыт атадыр…»
«Иляһи, бу асыл кошны…»
«Бәйан итәм ки бән сезгә…»
«Бу илләрдә торып калсам…»
«Ки кяшки…»
«Бәнем эчемдәге нарым…»
«Ходауәндә, яна бәгърем…»
«Моңаеп сайрыйдыр кошлар…»
«Сарып башка кара өрпәк…»
* * *
Әбйате чәй бәйанында
Хасыйәте чәй
Чәйнең шартлары
«Иляһи, барча галәмне…»
«Ки әүвәл ибтида итдем…»
«Бу бала хәсрәте түкде…»
«Ерак йирдә газиз башың…»
«Тагын азрак [бән] язаем, йитәрме…»
«Кызыл гөл булмаса иде…»
«Көләрмен мин, елый дошман…»
«Сәламдин гайри сезләргә сүзем юк…»
«Иген икмәк бирер икмәк…»
«Кунак булдык түреңездә…»
«Әгәр багында булса гөл эрйасы…»
«Кил, и талиб…»
«Туганлык кадрене белсә – туган ул…»
«Килсен җөмлә берлә түрә вулыстан…»
«Йакутлар табыладыр вакыт берлән…»
Йакутлар табыладыр вакыт берлән,
Вакытлар табылмайдыр йакут берлән.
«И кояшым, чыгармусән болытдин?…»
II
«Тотынышып кулың кулга…»
* * *
* * *
«Киез итектә һич зарар юк…»
«Бу сүзне кара «Мишкят» дин…»
«Күркәленең картлары…»
«Бүген без утырдык хушлап…»
«Алдар Чумай – агадин ага…»
«Әгәр эчсә кызыл кандик винаный…»
«Тра-ля-ля-ля, тра-та-та…»
«Сәлам ул сын сезә, мелла Рауилә…»
17 маһи рәҗәб[113] Габ-р Кандалый.«Сән тәнауел биррәли…»
«Че хушемән мийайәд тарильдә орех…»
«Дийә кат ки…»
«Мажик дигәндә, без динлек…»
«Бу юха ла, бу юха ла, бу юха…»
«Къәләмгөл атлыдыр карчык…»
«Әфзале нисани…»
«Мажик кия аршын ярым чабата…»
«Унике күркә бер әтәчне кайчан җиңмәс?…»
«Каләм әйтер: караң улса, тагын яз…»
«Фатыйма, сән, сеңелем…»
«Ашап карачы бер кашык ашымны…»
«Мөхәммәдия» алып кулга…»
«Әгәр, җаным, барыр булсаң наданга…»
«Сәнең башың ирер мисле пудаука…»
«Йа сакалым, сән юк идең, бән хуб идем…»
III
«Ки бән алдым каләмемне…»
«Нигә булган бу Шонталы?…»
«Әйа җаным, кызыл алма…»
Нәзъме Йосыф
«Нисъф-ел-мөлякъәт» – дәйүбән, нурлы йөзем…»
«Гөлстан чәчәк атканда…»
«Тәмам яндырды, көйдерде…»
«Кәлеб ирдем сәбәб берлән ивеңгә…»
«Түгәрәк алмадай башың…»
«Гыйшкъилә вә илля…»
«Бу сүземә инангыл, и гүзәл йар…»
«Бер ан руйе зәминә кәлде рахъәт…»
«Башыңдадыр мамык калпак…»
«Буең күрдем, дидем…»
«Үзең анда тик торасән…»
«Бер тәбәссем садир улса…»
«Гыйшыкның пәйаны…»
«Үсеп бара ла бер җаный…»
«И белмисең, шөйлә…»
* * *
«Кыйнап-кыйнап та тиңсенмәс…»
«Бу сүзләрне ишетүбән…»
«Дөшән сагъәтдә күңлемә…»
«Мөнаҗәтне яза-яза…»
«Бәнем җаным сәнең җаның имәсме…»
«Җөмлә гөлнең нуры китә…»
«Сурәтең дөшемә керер…»
«Ки бән яздым сәңа, җанкәм, ничә хат…»
«Уян гъәфләтдин, и җанкәм…»
«Сәлам яздым сәңа, сәрвиҗәмалем…»
«Фиракъеңдин күземдә йәш корымай…»
«Сәнең күңлең, җаным, кемне көтәдер?…»
«Кулым йитмәс, ки тотсам, йар, үзеңне…»
«Гаҗәб ләтыйфәдер…»
* * *
«Мөбарәк къамәтең хубий…»
«Сөйгәнемгә инанмасаң, Бәдига…»
«Сәламулла күземнең карасыйга…»
* * *
«Сәламулла йөрәгем парәсыйга…»
«Каләм язды бераз монча кәлями…»
«Бу хатымны кабул итеп аласың…»
«Гүзәлсән мисле алмадый…»
«Ишет хотбә гыйшыклык мөнбәрендән…»
«Бән сезләрә бер сүземне…»
«Колак тотып ишет, җаный…»
«Кечекдин сәүдем, и күңлем зыйасы…»
«Сезнең йортыңыза вардым…»
«Үзеңне зур күреп, күрмә бәни хур…»
«Китабларда бу сүзне күргәнем бар…»
«Карарым калмаен яздым сәламем…»
«Язаем сән җанашыма сәламләр…»
«Аты фәлян гүзәл, матур икәндер…»
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
«Мәхәббәтне сәңа салды Ходаем…»
«Сәлам яздым сәңа, җаным, гөзидә…»
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
Примечания
1
Нурани җәүһәр – нурлы (нурдан барлыкка килгән) җәүһәр.
2
Содурында – күкрәгендә.
3
Һәуа – монда: эрелек, тәкәбберлек.
4
Җисмең къөбурендә – тәнең каберендә.
5
Сахиб – хуҗа, ия.
6
Җире – урыны.
7
Хозурында – каршында, алдында.
8
Зәмимә – бозыклык, начар эш.
9
Булыр нәфесе зурында – нәфесе көчләвендә булыр.
10
Рәүнәкъе – нуры, яктысы.
11
Тубай (туба) агачы – җәннәт агачы.
12
Гуредан – горедан (русча – горе); кайгыдан.
13
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан – һәр мизгелне йөргәнбез (барганбыз) гъәфләткә таба.
14
Бирйан – көйгән, куырылган.
15
Булып гирйан – елауда булып.
16
Гъөрйан – ялангач, шәрә.
17
Әүля – артык, яхшырак.
18
Вөҗүдем – барлыгым, бар булган-беткәнем; монда: бөтен күңелем.
19
Әзәл – башы һәм ахыры булмаган чиксезлек, мәңгелек; монда: яратылыш, тәкъдир.
20
Чукдыр – күптер.
21
Әгъля-гъәршә – югарыга, күккә.
22
Кяшки – әгәр дә.
23
Вәли – ләкин («вәләкин» нең кыска варианты).
24
Нар – ут, ялкын.
25
Ходауәндә – йа Хода, Ходаем.
26
Йәтимлек гъөрбәте – монда: интегү, ятимлек каңгыруы.
27
Фиракъ – аерылу, аерым яшәү.
28
Шул ан – шулвакыт, шулчак.
29
Мәхбүб – сөйгән яр.
30
Сафа мәкянедер – рәхәтлек урыныдыр.
31
Гъилләт – чир, кимчелек; бозык уй.
32
Мәүсим – вакыт, чор.
33
Нә гъәнимәтдер – а) ганимәт (казаныш) түгелдер; б) никадәре ганимәттер.
34
Хәрарәт – җылылык, эсселек.
35
Бәһар – яз.
36
Сәна – мактау (монда: Аллага мактау уку).
37
Өрпәк – бөркәнчек, бәләкәй шәл.
38
Пәҗи – мошко, киндер.
39
Карый – монда, карыш.
40
Катутка – каты утка: каты үләнгә, чүп үләнгә.
41
Йөрсәң саныңны китәреп – дәрәҗәңне (кадереңне) төшереп.
42
Дүнәлмәссең – дүнә алмассың, әйләнеп кайта алмассың.
43
Сасып, катып кунар – юылмаган килеш икенче көнгә калыр.
44
Жарга – эссегә, кызуга.
45
Биретә – имгәтә, гарипләндерә.
46
Ләзиз нигъмәтләре – тәмле ризыклары.
47
Чукдыр – күптер.
48
Хәрарәтдән – эсселектән.
49
Мәзъәррәтдән – зыяннан, чирдән.
50
Шита әййамидә – кыш көннәрендә.
51
Бөрүдәтләнсә – суынса; өшесә; салкын тидергән булса.
52
Шул ан – ул мизгелдә, шул чакта.
53
Хәуасындин – өстенлегеннән; монда: үзенә хас сыйфатыннан.
54
Мөндәфигъ әйләр – ташлар, кире кагар, монда: йокысы ачылыр.
55
Мөҗәррибләр – тәҗрибә итүчеләр, сынап караучылар.
56
Мәтълуб – таләп ителгән (нәрсә).
57
Къәлебләрдә ирер мәхбүб – күңелләрдә сөйгән (кеше) булыр.
58
Мәргуб – теләп алган (кеше, нәрсә).
59
Самавыр съәуте дилкәшдер – самоварның тавышы ягымлыдыр.
60
Сөфрәгә – ашъяулыкка, табынга.
61
Чәһрәсе – чырае, йөзе.
62
Пол – акча.
63
Бәҗа килтерәсән аный – аны урынына китерсәң.
64
Самавырдыр ирер мәзкүр – әлеге самавырдыр.
65
Ула мәнзур – күз алдында була.
66
Шәрайәтдин – шартлардан.
67
Мөсаффа – саф, чистартылган, ягъни кәрәздән суыртылган.
68
Худа – худо (русча); начар.
69
Шималә каршы – төньякка каршы.
70
Әттыйбадин бу гөфтегү – табиблардан (врачлардан) бу әңгәмә.
71
Әгълядер – югарыдыр.
72
Әүлядер – өстендер.
73
Ула мәсрур, ула хушхаль – шат була, хуш күңелле була.
74
Къәму гъәмләр – барлык гамьнәр, кайгылар.
75
Ки шадан әйләйүбән филхаль – шатландырып шунда ук.
76
Моны идән кеше имля – моны имля иткән (язган, төзегән) кеше.
77
Гафитеп – гафу итеп.
78
Вирә мәкъсудыни Алла – Алла теләгәннәрне бирә.
79
Нәҗат кыйл – коткар.
80
Сорам – сорыйк.
81
Карар кыйлма – тукталма.
82
Вәсъил итеп йөрәрмүсән – очрашу эзләп йөрерсеңме.
83
Фиракъмүсән – аерым торасыңмы, аерылгансыңмы.
84
Нәгяһ – бердән, кинәт; монда: кайчак.
85
Йыгач – агач.
86
Дәрдемә – хәсрәтемә, авыруыма.
87
Ушал – шушы.
88
Ибтида итдем – башладым.
89
Мөлякъәт көне – кавышу, күрешү көне.
90
Фиракълык – аерылышу, аерым тору.
91
Кәбаб кыйлды – куырды.
92
Садрем (садрым) – йөрәгем.
93
Садпарә улды – йөз кисәк булды, йөзгә телгәләнде.
94
Фиркъәт – аерылу, аерылышу.
95
Наре хәсрәтдин – хәсрәт утыннан.
96
Сәбил – юл.
97
Мөкъәддәр – язмыш, тәкъдир.
98
Тәзәрригъ кыйлам – ялварам.
99
Игътизар – үтенү, ялвару.
100
Къәлбемә – йөрәгемә, күңелемә.
101
Мәзълум – золымланган, изелгән, җәбер ителгән.
102
Гөл эрйасы – гөлләр клумбасы, чәчәклек.
103
Чырагының зыйасы – шәменең яктысы, нуры.
104
Талиб – укучы, шәкерт.
105
Рузый кыямәт – кыямәт көне.
106
Сандың – санадың, исәпләдең.
107
Сада салдың – тавыш салдың, хәбәр җибәрдең.
108
Йигән – ашаган.
109
Мәдехләп – мактап.
110
Сохбәт – сөйләшеп утыру, әңгәмә.
111
Бинек – себерке (русча – веник).
112
Сорауилә – соравы илә (белән).
113
Маһи рәҗәб – рәҗәб ае.
114
Тәнауел биррәли (тәнавел бир әле) – ашарга, ризык татырга бир әле (кунакка чакыр әле).
115
Гъәни – бай, хәлле кеше.
116
Нә дөньясы, нәдер динлек – ни дөньясы (байлыгы) юк, нәрсәсе дин өчен (бар)?
117
Шинлек – кимлек, түбән төшү.
118
Имрәти Нуха – Нухның хатыны.
119
Пылута – плута (плутовка): алдакчы, мәкерле.
120
Әфзале нисани – хатыннарның иң яхшысы.
121
Бедняшка – бедняжка (русча): мескенкәй.
122
Йоклашка – йоклый ашка.
123
Күгән – көйгән.
124
Пудаука – пудовка: бер пот ашлык сыя торган зур чиләк (үлчәү итеп кулланылган).