– Ільга, я… – загаварыў быў Алізар. Ды яна не азірнулася – усё яшчэ злавалася.
– Пацерпіш, хлопча, – коратка кінуў Тамаш пляменніку.
З Дубынічам разам Ільга паднялася ў адну з найбольш старых вежаў замка. Ісці давялося па вузкіх вітых усходах, і прыемна было, падымаючыся, весці адной далонню па шурпатай каменнай сцяне. Думалася так: калісьці даўным–даўно сюды прыйшлі людзі, адваявалі зямлю ў верасовых пустак, пабудавалі вежы замкаў і гарадскія сцены, пасеялі жыта. Людзей тых ужо няма, косткі іх змяшаліся з зямлёй, а вежы стаяць, па–ранейшаму гледзячы на верасы на ўзгорках. Ад гэтых думак чамусь было сумна: можа, з той прычыны, што і Ільга павінна, у рэшце рэшт, сысці, і занадта, можа, хутка па мерках вежаў ці адвечных пагоркаў. І будзе гэтаксама шумець жыта, і сівыя ад часу камяні будуць несці сваю варту пад небам, і нехта таксама дакранецца да іх рукою, адчуе бездань часу і здзівіцца, і жахнецца.
На самым версе вежы быў невялікі пакойчык, дзе звычайна ўладкоўваўся сам Дубыніч, калі гасцяваў у брата. Сюды быў уціснуты стол з мапаю бліжніх зямель, а са сцяны глядзеў герб княжай сям’і на цяжкім шчыце, акаваным металам. Побач з камінам, дзе служкі ўжо развялі агонь, на калматай мядзведжай шкуры, што выскалялася на ўваход, стаялі два нізкія фатэлі, а далей, леваруч ад уваходу, багатая шаўковая шырма. Перамяжоўваючыся з паляўнічымі трафеямі, тут і там вісела зброя – збольшага клінкі рознага кшталту, – і языкі агню адбіваліся ў люстраной сталі, слізгалі і плылі. А вокны, нешырокія, больш падобныя да байніц, былі дзівосныя, з каляровым шклом у свінцовай аплётцы, так што барвовы захад афарбоўваўся і блакітным, і зялёным, і жоўтым, успыхваў, як найлепшыя самацветы, а на каменных плітах падлогі адмысловым дываном ляжала расквечанае святло.
Ільга наблізілася да бліжняга вакна, кранулася каляровага шкла кончыкамі пальцаў. З вежы адкрываўся від на зарослыя верасам пагоркі на пустках: адтуль ужо патроху наступаў, гусцеючы з кожным момантам, туман – блакітны, жоўты, барвовы і цёмна–зялёны ў каляровых ромбах шкла – выбірай, як болей падабаецца. У звычайным, празрыстым шкле без каляровых дамешкаў, падумала Ільга, туман быў бы малочна–белы, зусім як снег. Гэтая думка – ці гэты колер – з нейкай прычыны надзвычай усхвалявала, растрывожыла сэрца. Ільга, звузіўшы вочы, уважліва ўглядзелася ў туман, які цёк з пустак густой ракою, сама не ведаючы, што чакала там пабачыць. І, вядома, у зманлівых каляровых ромбах не пабачыла анічога.
Дубыніч, крэкнуўшы, прысеў у адзін фатэль, прытрымаўшы рукою ножны на поясе, – і пад ягонай вагою крэкнула ўжо мэбля. Барвовы плашч мяккімі хвалямі сцяліўся па падлозе, а самы край плашча раптам расквеціўся рознымі колерамі. Гаспадар плашча тупаў нагою ў акаваным жалезам боце, падкручваў вусы, косячы вокам на Ільгу, гучна соп і змрочна маўчаў.
– Ты мне вось што скажы, малая, – нарэшце загаварыў Дубыніч, адкашляўшыся ў кулак. – Гэта самае. Як, усё–ткі зладзілася што ў цябе з нашым Алізарам?
Вымавіў – і уважліва паглядзеў спадылба маленькімі шэрымі вочкамі. Выпрабоўваў. Ільга, сустрэўшыся з Дубынічам вачыма, тут жа адвяла погляд, утаропілася ва ўласны падол, вышыты залатымі лілеямі, закалупала падлогу наском расшытага зыркімі пацеркамі боціка.
– Не надта, дзядзька, – прагаварыла ціха. – І, думаю, не зладзіцца.
А Дубыніч, крывячы рот, бязлітасна працягваў, што, і сапраўды, па кутах ціскацца – гэта адно, і дзеля аднаго гэтага, можа быць, і не варта вяселле ладзіць, калі на тое. Ільга чырванела і моўчкі сердавала – збольшага на саму сябе.
– Алізар у нас хлопец упарты, каб яго трасца, – дадаў Дубыніч, з імпэтам пачасаўшы бараду. – Праўду кажучы, гэта я яму параіў, каб з табою смялейшы быў, ці што. Як лепей хацеў, каб у вас… ну… Ты таго… даруй мне. Дабро?
– Дабро, – адазвалася Ільга. Падцягнулася на руках і села на шырокае каменнае падаконне, спінаю да туманных пагоркаў і крывавага захаду за каляровым шклом. Боўтала нагамі, паглядаючы на ўласны цень, выразна акрэслены на самацветным дыване святла на падлозе.
– Не кахаеш ты яго, дзеўка, – мовіў Дубыніч. – Алізара–та. А?
Ільга паглядзела на Дубыніча і пацвердзіла вельмі спакойна, быццам размова ішла пра надвор’е:
– Не кахаю, дзядзька.
Дубыніч паківаў і цяжка ўздыхнуў. А Ільга раптам жахнулася свайго спакою, сваёй абыякавасці і нейкім дзіўным чынам зразумела, ці, дакладней, адчула, што прычына ўсяго гэтага – там, у інеістай пустцы паміж яе ўспамінаў. І зноў задрыжэла, быццам ад холаду, і падалося нават, што лускавінкі інею караскаюцца па сценах вежы, па камянях і метале, заімгляюць сталь старой зброі, павольна, але няспынна паглынаюць і колеры, і святло, і барвовы захад, і белы туман.
– Дзядзька! – гучна паклікала Ільга. Злавесны іней, нібы спудзіўшыся чалавечага голасу, апаў.
– Чаго, малая?
– Ці можна… – Ільга асеклася спачатку, але змусіла–такі сябе закончыць: – Ці можна памятаць, што ты нешта забыў?
– Чаго–о? – працягнуў Дубыніч. – Гэта як жа так, дзеўка? Калі забыў, дык забыў. Калі помніш, дык помніш. Не?
Дзень таму і сама Ільга разважала б такім самым чынам. Але не сёння.
– Я нешта забыла, – таропка загаварыла яна, недаверліва паглядаючы на Дубынічаў круглы твар. – Разумееш, дзядзька? Нешта вельмі важнае. Разумееш?
– Ага, вядома, ясна, – выгукнуў Дубыніч, падкручваючы чорны вус, і відно было, што зусім яму не ясна, ані на дробачку. Ільга схавала разгарачаны твар у далонях, кусала вусны ад злосці на сваю коснаязыкасць. Нават распавесці пра ўсё гэта, страшнае, непапраўнае, не атрымлівалася. І нешта глыбока ўнутры настойліва нашэптвала: а раптам усе гэтыя нітачкі, усе гэтыя сляды, цені ўспамінаў – лухта і прыдумка? Ніколі не было нічога, апроч таго, што і зараз вядома. А яна дарэмна ламае сабе галаву і мучыць тых, хто мае няшчасце быць побач. Толькі і ўсяго.
– Толькі і ўсяго, – з горыччу сказала Ільга ўслых. І адначасна з ёю Дубыніч, які соп і чухаў у патыліцы, мовіў:
– А дзіўна…
Заміргаў шэрымі вочкамі, наморшчыў шырокі лоб і, гледзячы кудысь уверх, у пацямнелыя ад часу бэлькі, прызнаўся, быццам і сам зараз успомніў, што нечага не помніць.
– Я тады бачыў усё з адлегласці, вядома, – Дубыніч задуменна пашчыпваў кучаравую бараду. – Але вось дзівата ж, дзеўка: у адзін момант ты была на мосце, а пасля раптам – трэсь! – і мост абрынуўся пад цмокавым цяжарам. Цябе дакладна не было – а тады з’явілася ўжо на гэтым баку. Я яшчэ падумаў: як так ускараскалася?
Ільга падняла бровы. Яна помніла і цмока, і стары каменны мост, на які пачвару прыдумалі завабіць. Усё неяк паасобку, як аскепкі ад разбітага люстра. А вось саму бойку не магла ўзгадаць: у галаве ўсплывалі толькі расповеды ды песні, якія чула пасля. Помніла ўсё, атрымліваецца, з чужых слоў, не сваёй, а чужой памяццю.
– Значыць, быў нехта яшчэ? – працягваў Дубыніч, звяртаючыся збольшага да самога сябе, чым да сваёй суразмоўцы. – Але хто? З маіх хлопцаў аніхто не паспеў бы, мы ў засадзе сядзелі з лукамі.
Ён пачасаў тоўсты нос і паглядзеў на Ільгу.
– Нехта яшчэ?.. – перапытала тая. І з надзеяй прыслухалася да вусцішнай бездані ва ўспамінах, але там нічога не азвалася. Зрэшты, гэта была ўсяго толькі чарговая нітачка, як смак яблыка, як карункі слоў, як сапраўдная музыка, якой тут няма. Можа быць, калі сабраць разам як мага болей такіх вось нітачак, яны прывядуць да чагосьці важнага, прыхаванага за інеістым дыханнем бездані?
А пасля Ільга стала ўспамінаць, звяраць уласныя ўспаміны з тымі, што навязалі ёй чужыя показкі. І зразумела: амаль у кожным успаміне, так або іначай звязаным з цмокам, чагосьці не хапае. Напрыклад, ясна помнілася, што па дарозе са спаленых Лыцавічаў яна гналася за пачварай і згубілася ў лесе. А вось дарога з лесу зусім выпала з памяці: у наступным успаміне Ільга была ўжо за многа вёрст ад светлага ляснога возера, ля якога ўпершыню зразумела, што кружляе па лесе не першую гадзіну. Пасля Ільга апыналася ля берлагу цмока, бачыла кажановыя крылы, магутны шыпасты хвост і доўгую шыю, увенчаную маленькай сухой галавой з каронаю з рагоў. І – зноў прагал, пустка. А за пусткаю – ужо мост, які стогне пад крокамі цмока, які рассядаецца і падае ўніз, і вострыя скалы, што глядзяць з вады, падобныя да цмокавага ашчэру. Ільга боўтаецца над вадою, цмок набірае полымя, каб спаліць яе – гэтаксама, як спаліў бацьку, як спаліў яе дом. Ільга зажмурваецца, чуе, як б’ецца ў вушах кроў, і… – прагал. І Ільга ўжо глядзіць на разбураны мост з высокага берага, і нацягвае лук, і страляе ў застылага цмока. І зноў пустка, і толькі пазней – здзіўлены Дубыніч, прыціхлая дружына і ў цішыні пушчанае чыімсьці ўпэўненым голасам: