Mierzi mnie też i to w moim myśleniu, iż swoje najgłębsze, najbardziej szalone i najmilsze mi rojenia, duch mój przywodzi mi zazwyczaj niespodzianie, kiedy najmniej ich szukam; natychmiast potem pierzchają, jako iż nie mam czym przywiązać ich na miejscu. Na koniu, przy stole, w łóżku, ale najczęściej na koniu, i najwięcej w tej postawie, zabawiam się z sobą.
Gdy mówię, jestem nieco drażliwy na posłuch i uwagę; gdy ktoś mi przerywa, zbija mnie z toru. W podróży sama uciążliwość drogi przerywa ciągłość słowa; pomijając, iż podróżuję najczęściej bez kompanii odpowiedniej dla podtrzymania statecznej rozmowy: wskutek czego mam pełną swobodę bawić się sam ze sobą. Zdarza mi się z tym jak ze snami; gdy śnię, polecam przedmioty śnione mej pamięci (często śni mi się bowiem, że śnię); owo nazajutrz przypominam sobie dobrze ich barwę smutną, wesołą albo dziwaczną, ale co się w nich działo w istocie, im bardziej silę się odnaleźć, tym bardziej pogrążam w zapomnienie. Dlatego też, z takich przygodnych myśli przechodzących mi przez głowę, zostaje mi w pamięci jeno mglisty obraz; tyle, ile trzeba, aby się trapić i silić w daremnej pogoni.
Owo tedy, zostawiwszy na stronie książki i mówiąc bardziej namacalnie i po prostu, uważam, iż, ostatecznie, miłość jest nie czym innym, jak jeno żądzą nasycenia z upragnionym przedmiotem; ani też rozkosz Wenery inną rzeczą, jak lubością opróżnienia swych naczyń (podobnie jak i przy opróżnieniu innych części każe nam natura odczuwać pewną lubość), która rozkosz staje się zdrożną przez umiarkowanie albo nierozsądek. W pojęciu Sokratesa, miłość jest żądzą płodzenia, pobudzoną pośrednictwem piękności. I jeśli zważymy teraz pocieszną świerzbiączkę tej rozkoszy, niedorzeczne, mózgowcze i obłąkane ruchy, w jakich wstrząsa ona Zenonem czy Kratyppem; ów niepohamowany szał, oblicze rozpalone wściekłością i okrucieństwem w samym najsłodszym uczynku miłości, a później tę surową, uroczystą i ekstatyczną powagę wśród czynności tak płochej; jeśli zważymy dalej wspólne pomieszczenie, jakie natura wyznaczyła naszej rozkoszy i naszym plugastwom; i to, że najwyższa rozkosz ma coś z ostrości i żałośliwości jakoby cierpienia: przyjdzie nam wziąć za prawdę, co powiada Platon, iż bogowie sporządzili człowieka jako zabawkę dla siebie203
1
Nea (…) dixerit – Terentius, Heauton Timorumenos III, 5, 8. [przypis tłumacza]
2
snadno a. snadnie (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]
3
Suave (…) laborem – Lucretius, De rerum natura II, 1. [przypis tłumacza]
4
k'temu – do tego, dla tego; w tym celu. [przypis edytorski]
5
Panowie, nie patrzcie na swobodę mojej gęby (…) – Plurach, O odróżnianiu pochlebcy od przyjaciela, 24. [przypis tłumacza]
6
Utatur (…) potest – Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], IV, 25. [przypis tłumacza]
7
Ea (…) applicent – Livius Titus, Ab Urbe condita, 32, 21. [przypis tłumacza]
8
odpowiedział Filipides królowi Lizymachowi (…) – por. Plutarch, O wścibstwie, 9. [przypis tłumacza]
9
id id maxime quemque decet (…) maxime – Cicero, De officiis 1, 31. [przypis tłumacza]
10
Veri (…) utimur – Cicero, De officiis III, 17. [przypis tłumacza]
11
ex senatus (…) exercentur – Seneca, Epistulae morales ad Lucilium 95. [przypis tłumacza]
12
Dwaj pretendenci do królestwa Tracji (…) – Tacyt, Roczniki, II, 65. [przypis tłumacza]
13
sztrof – kara pieniężna, kontrybucja. [przypis edytorski]
14
co królowie Egipscy kazali przysięgać (…) – Plutarch, Powiedzenia królów i wodzów. [przypis tłumacza]
15
Jaropełk, książę ruski (…) – Marcin Kremer, de Rebus Poloniae. [przypis tłumacza]
16
Antygon namówił żołnierzy Argyraspidesa, aby mu wydali Eumenesa (…) – błąd tłumacza: les soldats Argyraspides oznacza „żołnierzy argyraspidów” (gr. dosł. „Srebrne Tarcze”), formację doborowych żołnierzy armii macedońskiej; w tym przypadku byli to żołnierze Eumenesa, por. Plutarch, Eumenes, 9 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]
17
Niewolnika, który zdradził kryjówkę P. Sulpicjusza (…) – Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, VI, 5; in Romains, 7. [przypis tłumacza]
18
Nawet skończeni niegodziwcy, wyciągnąwszy korzyść ze szpetnego czynu (…) – słynny rys z życia Cezara Borgii, opisany w VII rozdz. Księcia, Machiwela. [przypis tłumacza]
19
Witold, książę litewski, ustanowił w tym narodzie prawo (…) – Kremer, de Rebus Poloniae, XVI. [przypis tłumacza]
20
mężobójstwo (daw.) – zabójstwo. [przypis edytorski]
21
sed (…) periurio – Cicero, De officiis III, 29. [przypis tłumacza]
22
Tymoleon (…) usprawiedliwieniu – por. Diodor Sycylijski, Biblioteka historyczna, XVI, 19. [przypis tłumacza]
23
pewne miasta wykupiły się (…) z rąk Sylli (…) – por. Cyceron, O powinnościach, III, 22. [przypis tłumacza]
24
mutacja – tu: przemiana. [przypis edytorski]
25
Quasi (…) adhiberi – Cicero, De officiis, III, 30. [przypis tłumacza]
26
chyba – tu: uchybienie; niedotrzymanie. [przypis edytorski]
27
gdzie jeden mówi Mamertynomi, iż prawa nie mają głosu wobec wojsk (…) – Plutarch, Pompejusz, 10 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis edytorski]
28
drugi odpowiada trybunowi ludu, iż „pora sprawiedliwości a wojny są różne” – Plutarch, Cezar, 35 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis edytorski]
29
trzeci, iż „szczęk oręża nie dozwalał mu słyszeć głosu praw” – Plutarch, Mariusz, 28 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis edytorski]
30
manente (…) iuris – Livius Titus, Ab Urbe condita 25, 13. [przypis tłumacza]
31
Et nulla (…) habet – Ovidius, Ex ponto I, 7, 37. [przypis tłumacza]
32
non enim (…) parentes – Cicero, De officiis III, 23. [przypis tłumacza]
33
Dum (…) verendos – Słowa Cezara w: Lucanus, Pharsalia VII, 320. [przypis tłumacza]
34
Omnis (…) apta – Propertius, Elegiae III, 9, 7. [przypis tłumacza]
35
cale (daw.) – zupełnie, całkowicie. [przypis edytorski]
36
nie chybiać komuś – tu: nie zawodzić kogoś. [przypis edytorski]
37
Quae (…) sunt – Seneca, Epistulae, XXXIX. [przypis tłumacza]
38
Tuo (…) omnia – Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes] I, 25; Cicero, De naturae deorum III, 35. [przypis tłumacza]
39
Quae (…) genae – Horatius, Odae IV, 10, 7. [przypis tłumacza]
40
Bias malując doskonały obraz rodziny (…) – Plutarch, Uczta siedmiu mędrców, 14. [przypis tłumacza]
41
Prywatni ludzie, powiada Arystoteles (…) – Arystoteles, Etyka nikomachejska, X, 8. [przypis tłumacza]
42
Sic ubi (…) magistro – Lucanus, Pharsalia, IV, 237. [przypis tłumacza]
43
nec (…) invenia sit – Quintilianus, Institutio oratoria, V, 5. [przypis tłumacza]
44
Huic (…) ageret – Livius Titus, Ab Urbe condita, XXXIX, 40. [przypis tłumacza]
45
Vita (…) sunt – Seneca, Epistulae, LVI. [przypis tłumacza]
46
quibus (…) cogitare – Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes] V, 39. [przypis tłumacza]
47
Rozmyślanie (…) to rozrywka bogów, powiada Arystoteles – Arystoteles, Etyka nikomachejska, X, 8. [przypis tłumacza]
48
nie lża a. nie lza (daw.) – nie trzeba. [przypis edytorski]
49
Wedle sił swoich (…) porzekadło Sokratesa – Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie, I, 3, 3. [przypis tłumacza]
50
snadno a. snadnie – łatwo. [przypis edytorski]
51
przyjaźń, jest to zwierzę żyjące parami, ale nie całym stadem – Plutarch, O mnogości przyjaciół (De amicorum multitudine), 2. [przypis tłumacza]
52
rada Platona, aby do swoich sług mówić zawsze tonem pańskim (…) – Platon, Prawa, VI. [przypis tłumacza]
53
Narras (…) taces – Horatius, Odae III, 19, 3. [przypis tłumacza]
54
favellar in punta di forchetta – rozprawiać na ostrzu noża (włoskie wyrażenie na określenie wyszukanej rozmowy). [przypis tłumacza]
55
Hoc sermone (…) docte – Iuvenalis, Satirae VI, 189. [przypis tłumacza]
56
snać a. snadź (daw.) – widocznie, prawdopodobnie. [przypis edytorski]
57
k'temu (daw.) – do tego. [przypis edytorski]
58
Hippomach powiadał, iż poznaje dobrych zapaśników (…) – Plutarch, Dion, 1 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]