55
wie pan, tak, tak jak się gra w szachy – zupełnie tak, jak się gra w szachy – student Charousek nosi być może nazwisko Rudolfa Charouska (1873–1900), silnego i przedwcześnie zmarłego na gruźlicę szachisty węgierskiego czeskiego pochodzenia, urodzonego w Pradze. [przypis edytorski]
56
gambit – w teorii szachowej wariant, w którym gracz dobrowolnie poświęca materiał (piony, rzadziej figury) za inicjatywę (możliwości ataku). [przypis edytorski]
57
laufer – goniec (figura szachowa); najsłynniejsza partia Rudolfa Charouska, po którym być może nazwany jest bohater powieści, to jego zwycięstwo nad mistrzem świata Emanuelem Laskerem odniesione w trakcie turnieju w Norymberdze w roku 1896. Charousek zagrał wówczas odgałęzienie gambitu królewskiego zwane gambitem gońca (1.e4 e5 2. f4 exf4 3.Gc4). [przypis edytorski]
58
jaskra – choroba prowadząca do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i siatkówki, powodująca pogorszenie lub utratę wzroku; łac. glaucoma. [przypis edytorski]
59
irydektomia – operacja wycięcia fragmentu tęczówki. [przypis edytorski]
60
kęsek – tu: fragment. [przypis edytorski]
61
niedowidztwo – dziś popr.: niedowidzenie. [przypis edytorski]
62
symptomata (daw.) – objawy. [przypis edytorski]
63
pewnik – całkowicie pewna informacja. [przypis edytorski]
64
z konieczności – tu: na pewno. [przypis edytorski]
65
niepodobna (daw.) – jest nieprawdopodobne bądź niemożliwe. [przypis edytorski]
66
konstatować – stwierdzać. [przypis edytorski]
67
zgryziony (daw.) – zmartwiony (por. zgryzota). [przypis edytorski]
68
wdać się – włączyć się. [przypis edytorski]
69
ruch musowy – dziś raczej: ruch wymuszony. [przypis edytorski]
70
patriarcha – tu: głowa rodziny. [przypis edytorski]
71
drodzy – bliscy. [przypis edytorski]
72
doktor Savioli, młody lekarz niemiecki – dalej mówi się o nim jako o Włochu. [przypis edytorski]
73
amylnitryt – azotyn amylu, stosowany jako środek obniżający ciśnienie krwi i napięcie mięśni gładkich bądź jako antidotum na zatrucie cyjankiem. [przypis edytorski]
74
suchotnik – gruźlik. [przypis edytorski]
75
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
76
naraz – nagle. [przypis edytorski]
77
furażerka – miękka, podłużna czapka bez daszka. [przypis edytorski]
78
wolny mularz – w znaczeniu podstawowym: członek masonerii. [przypis edytorski]
79
poncz – rodzaj gorącego napoju alkoholowego. [przypis edytorski]
80
jąć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]
81
An Bein – del von Ei – sen – Piosenka w gwarze złodziejskiej prasko-niemieckiej nie nadaje się do przekładu. Podajemy ją w oryginale (przyp. tłum.) Piosenka opowiada o grożeniu nożem, zabieraniu pieniędzy i przepuszczaniu ich; Red.WL. [przypis redakcyjny]
82
myszugen – właśc. meszugene (jidisz): wariat, pomylony. [przypis edytorski]
83
marionetka – lalka poruszana za pomocą sznurków. [przypis edytorski]
84
wiesz-li, skąd on przybywa i dokąd idzie? – por. J 3,8: Wiatr wieje tam, gdzie chce, i szum jego słyszysz, lecz nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd podąża. Tak jest z każdym, który narodził się z Ducha. [przypis edytorski]
85
ibbur – w pewnych odłamach mistyki żydowskiej słowo to oznacza w uproszczeniu wzmocnienie duszy żyjącego człowieka przez tymczasowo łączącą się z nią inną sprawiedliwą duszę przebywającą poza ciałem. Zwykle wynika to z potrzeby spełnienia przez duszę bezcielesną jakiejś misji. [przypis edytorski]
86
żadną miarą – w żaden sposób. [przypis edytorski]
87
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
88
rabin – (z hebr. rabbi, czyli nauczyciel), funkcja religijna w judaizmie. [przypis edytorski]
89
kabalista – znawca Kabały, to jest mistycznej doktryny judaistycznej, na której oparty był m. in. ruch chasydzki. [przypis edytorski]
90
synagoga – żydowski dom modlitw, niekiedy również siedziba instytucji takich jak sąd rabinacki. [przypis edytorski]
91
astralny – tu: niematerialny. [przypis edytorski]
92
Burg (niem.) – zamek. [przypis edytorski]
93
wezwany był przez cesarza do Burgu, aby wywołać cienie umarłych i uczynić je widzialnymi – w Polsce istnieje podobna legenda o Zygmuncie Auguście wzywającym mistrza Twardowskiego, by ten umożliwił mu kontakt ze zmarłą Barbarą Radziwiłłówną. [przypis edytorski]
94
latarnia magiczna – rodzaj projektora, znanego już w XVII w., rzutującego obrazy ze szklanych przeźroczy. [przypis edytorski]
95
cesarz Rudolf – Rudolf II Habsburg (1552–1612), król Czech i Węgier, arcyksiążę Austrii i król Niemiec, co pozwalało mu na dziedziczenie tytułu cesarza. Z czasem stracił władzę na rzecz brata Macieja. Zasłynął jako badacz nauk tajemnych, patron alchemików i okultystów. [przypis edytorski]
96
kuglarstwo – sztuczka. [przypis edytorski]
97
periodyczny – następujący okresowo, w pewnych odstępach czasu. [przypis edytorski]
98
zjawa – tu: pojawienie się. [przypis edytorski]
99
nie masz (daw.) – nie ma (nieosobowa forma czasownika). [przypis edytorski]
100
kamerton – urządzenie wydające dźwięk o stałej wysokości, używane do strojenia instrumentów. [przypis edytorski]
101
immanentny (filoz.) – zawarty w czymś. [przypis edytorski]
102
kęs – tu: kawałek. [przypis edytorski]
103
Kabała – mistyczna doktryna judaistyczna, na której oparty był m. in. ruch chasydzki. [przypis edytorski]
104
członki (daw.) – kończyny. [przypis edytorski]
105
prawidłowy – tu: regularny. [przypis edytorski]
106
letarg – stan śmierci pozornej. [przypis edytorski]
107
mimo straszne przerażenie – dziś popr.: mimo strasznego przerażenia. [przypis edytorski]
108
tandeciarz – handlarz tandetą, tj. tanimi, byle jakimi towarami z drugiej ręki. [przypis edytorski]
109
szyderski – dziś popr.: szyderczy. [przypis edytorski]
110
ibbur – w pewnych odłamach mistyki żydowskiej słowo to oznacza w uproszczeniu wzmocnienie duszy żyjącego człowieka przez tymczasowo łączącą się z nią inną sprawiedliwą duszę przebywającą poza ciałem. Zwykle wynika to z potrzeby spełnienia przez duszę bezcielesną jakiejś misji. [przypis edytorski]
111
stopa – dawna miara długości, ok. 30 cm. [przypis edytorski]
112
kamea – wypukła rzeźba w szlachetnym lub półszlachetnym kamieniu. [przypis edytorski]
113
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
114
lunatyk – osoba nieświadomie wykonująca przez sen różne czynności. [przypis edytorski]
115
hipnotyzm – właśc. hipnoza, wywoływany za pomocą sugestii stan częściowego wyłączenia świadomości, także i dziś stosowany w psychoterapii. [przypis edytorski]
116
nie masz (daw.) – nie ma (forma nieosobowa). [przypis edytorski]
117
gałązka powstała z obcego korzenia – w sadownictwie praktykuje się niekiedy szczepienie gałązek jednego gatunku lub odmiany na pniu drzewa innego gatunku. [przypis edytorski]
118
przemóc (daw.) – pokonać. [przypis edytorski]
119
nieruchomie – dziś popr.: nieruchomo. [przypis edytorski]
120
marionetka – lalka poruszana za pomocą sznurków; tu ogólnie: drewniana lalka. [przypis edytorski]
121
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
122
krępy – niski a mocno zbudowany. [przypis edytorski]
123
dziobaty – o twarzy noszącej ślady ospy. [przypis edytorski]
124
subiekt (daw.) – sprzedawca. [przypis edytorski]
125
myca – właśc. mycka: miękka, okrągła czapka. [przypis edytorski]
126
powała (daw.) – sufit. [przypis edytorski]
127
kitajka – tkanina pochodzenia wschodniego a. ubiór z niej. [przypis edytorski]
128
Szabbes Hagodel – właśc. Szabat hagadol, sobota poprzedzająca żydowskie święto Paschy, tzw. Wielki Szabat. [przypis edytorski]
129
kadryl – taniec salonowy z XVIII w. [przypis edytorski]
130
lupanar – dom publiczny, od łac. lupa – prostytutka. [przypis edytorski]
131
monokl – szkło korekcyjne noszone w jednym oku, zazwyczaj przymocowywane łańcuszkiem do kieszeni fraka. [przypis edytorski]