– Skądże – krzyknęło mi coś prawie w ucho – masz wiadomości, dzięki którym wleczesz życie? Kto cię nauczył wycinania kamei, kto cię nauczył sztuki rytowniczej i wszystkiego innego? Czytać, pisać, mówić – i jeść – i chodzić, oddychać, myśleć, czuć?
Wnet uchwyciłem się wskazówki mego wnętrza. Systematycznie szedłem wstecz przez moje życie. —
Zmusiłem się w odwróconej, ale nieprzerwanej kolei zdarzeń wyrozumieć192, co się stało ostatnio, jaki był ku temu punkt wyjścia, co stało się przedtem i tak dalej?
Znowu dotarłem do łuku pewnej bramy.
Teraz – teraz! Tylko mały skok w próżnię, w otchłań, która mnie oddzielała od zapomnianego; ten mały skok powinien bym zrobić. Naraz ukazał mi się obraz, który dostrzegłem przy powrotnym biegu swoich myśli: Szemajah Hillel przeciągnął mi rękę przed oczami – ściśle tak, jak przedtem na dole w swym pokoju. —
I wszystko się zatarło. Nawet pragnienie dalszych poszukiwań. —
Tylko jedno osiągnąłem jako zysk trwały i niezmienny; świadomość, że szereg przygód w życiu to ślepa ulica, jakkolwiek zdaje się szeroka i dogodna do przechadzki.
Drobne to są, ukryte szczeble, co prowadzą do zatraconej ojczyzny: to, co delikatną, prawie niewidzialną farbą w naszym ciele jest wyryte – nie zaś ohydna blizna, jaką pozostawia po sobie raszpla193 życia zewnętrznego – to właśnie ukrywa rozwiązanie ostatecznych tajemnic. —
Podobnie jak mógłbym wyobrazić sobie ruch wstecz ku dniom mojej młodości, jak gdybym z elementarza uczył się abecadła w odwrotnym porządku od Z do A, aby z tego punktu dojść do szkoły, w której zacząłem się uczyć – tak samo, zrozumiałem, musiałbym też umieć powędrować do innej dalekiej krainy, która leży po tamtej stronie wszelkiego myślenia. —
Glob świata toczył się z trudem na moich barkach. I Herkules194 jakiś czas dźwigał na głowie sklepienie niebios, przyszło mi do głowy – i utajony sens baśni odsłonił mi się przejrzyście. I jak się na nowo podstępem wyzwolił, mówiąc do olbrzyma, atleta: „Pozwól mi jeno195 wiązką szpagatu196 głowę obwiązać, aby mi czaszka nie pękła od tego straszliwego ciężaru” – tak może byłaby jakaś ciemna droga, którą udałoby mi się zejść z tej stromej skały.
Naraz197 opanowała mnie mocna podejrzliwość: nie chciałem już ślepo ufać kierownictwu swoich myśli. Położyłem się na grzbiecie – i palcami zasłoniłem oczy i uszy, aby mnie zmysły nie prowadziły na manowce. Ażeby zabić wszelką myśl.
Jednakże wola moja łamała się o żelazne prawo: mogłem tylko wypędzać jedną myśl przy pomocy drugiej – i skoro tylko jedna marła, druga wnet wyłaniała się z mogiły tamtej. Uciekałem w huczący potok swej krwi, ale myśli szły za mną aż do nóg; ukryłem się w kowadle swego serca: ale trwało to jedną chwilę, odkryły mnie natychmiast.
1
Sen – w oryginalnej, niemieckiej wersji językowej wszystkie tytuły rozdziałów są jednosylabowe. [przypis edytorski]
2
miesiąc (daw.) – księżyc. [przypis edytorski]
3
Budda Gotama – właśc. Siddhartha Gautama, zwany „Buddą”, co oznacza „oświecony”, założyciel buddyzmu. Daty narodzin i śmierci nie są znane, najczęściej jego życie datuje się na V-VI w. p.n.e. W szerszym sensie słowo „Budda” oznacza każdego „oświeconego”. [przypis edytorski]
4
zakres – tu: zasięg. [przypis edytorski]
5
łupkobarwny (neol.) – w kolorze łupku, to jest odmiany łupliwego kamienia. [przypis edytorski]
6
zanim doszły do słowa – aluzja mitologiczna bądź religijna. W mitologii gr. ludzie zostali stworzeni z kamieni, a w Ewangelii Łk 19,40 padają słowa: „Powiadam wam: Jeśli ci umilkną, kamienie wołać będą”. [przypis edytorski]
7
bufiasty – przymiotnik od rzeczownika „bufa” oznaczającego kuliste, dekoracyjne zgrubienie na rękawie. [przypis edytorski]
8
prawidłowy – tu: regularny. [przypis edytorski]
9
wykładać – tu: wyjaśniać. [przypis edytorski]
10
urągająco – w sposób wyrażający niezadowolenie lub lekceważenie. [przypis edytorski]
11
przemóc (daw.) – pokonać. [przypis edytorski]
12
tandeciarz – handlarz tandetą, tj. tanimi, byle jakimi towarami z drugiej ręki. [przypis edytorski]
13
kramarz (daw.) – handlarz. [przypis edytorski]
14
domokrążny – chodzący po domach; zajmujący się akwizycją. [przypis edytorski]
15
aksolotl – meksykański płaz ogoniasty, charakteryzujący się bladą skórą. [przypis edytorski]
16
ptasznik – hodowca i/lub sprzedawca ptaków bądź drobnych zwierząt. [przypis edytorski]
17
jabłko Adama – u mężczyzn: wypukłość na szyi, jaką po mutacji tworzy chrząstka grdyki. [przypis edytorski]
18
chuć – pożądanie. [przypis edytorski]
19
zbutwiały – uległy rozpadowi pod wpływem grzybów i bakterii. [przypis edytorski]
20
fajerka – żeliwna obręcz, służąca do regulacji wielkości otworu w płycie kuchennej. [przypis edytorski]
21
pokątny – niezgodny z prawem a. z innymi przepisami. [przypis edytorski]
22
niepodobna (daw.) – nieprawdopodobne, niemożliwe. [przypis edytorski]
23
naraz – nagle. [przypis edytorski]
24
getto – dzielnica żydowska. [przypis edytorski]
25
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
26
zbytkowny – bogato wyposażony, luksusowy. [przypis edytorski]
27
złotogłów – droga tkanina z jedwabiu i złotych nici. [przypis edytorski]
28
imię – tu: nazwisko. [przypis edytorski]
29
J – po hebrajsku jest to pierwsza litera imienia Boga. [przypis edytorski]
30
ibbur – w pewnych odłamach mistyki żydowskiej słowo to oznacza w uproszczeniu wzmocnienie duszy żyjącego człowieka przez tymczasowo łączącą się z nią inną sprawiedliwą duszę przebywającą poza ciałem. Zwykle wynika to z potrzeby spełnienia przez duszę bezcielesną jakiejś misji. [przypis edytorski]
31
spiżowy – wykonany ze spiżu, tj. ze stopu miedzi, cynku i cyny. [przypis edytorski]
32
korybant – w starożytności kapłan Kybele, frygijskiej bogini płodności. [przypis edytorski]
33
hermafrodyta – (od imion bogów gr. Hermesa i Afrodyty) istota dwupłciowa. [przypis edytorski]
34
karmny – tuczny, przeznaczony do uboju. [przypis edytorski]
35
Pierrot – postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]
36
czyli – czy z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]
37
muskuły – mięśnie. [przypis edytorski]
38
członki (daw.) – kończyny. [przypis edytorski]
39
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
40
surdut – długa, obcisła dwurzędowa marynarka bądź krótki płaszcz. [przypis edytorski]
41
niebacznie – nieuważnie, nieostrożnie. [przypis edytorski]
42
roiło mi się – wydawało mi się. [przypis edytorski]
43
lichwiarski procent – nazbyt wysokie oprocentowanie pożyczki. [przypis edytorski]
44
powrotnie – dziś: z powrotem. [przypis edytorski]
45
taić – ukrywać. [przypis edytorski]
46
golem – w legendach żydowskich istota stworzona na podobieństwo człowieka, zazwyczaj z gliny, żywa lecz pozbawiona duszy i dlatego posłuszna poleceniom człowieka, który ją stworzył. Stworzenie golema wiązało się z powtórzeniem Boskiego procesu kreacji. [przypis edytorski]
47
Kabała – mistyczna doktryna judaistyczna, na której oparty był m. in. ruch chasydzki. [przypis edytorski]
48
elementy (daw.) – żywioły. [przypis edytorski]
49
szepcąc przez zęby magiczne słowo liczebne – w innych wersjach legendy ożywienie golema następowało przez włożenie mu w usta karteczki z hebrajskim słowem emet (prawda) a uśmiercenie przez wymazanie pierwszej litery, na skutek czego powstawało słowo met (śmierć). [przypis edytorski]
50
usty – dziś popr. forma N. lm: ustami. [przypis edytorski]
51
podrządny – podległy. [przypis edytorski]
52
powolnie – dziś popr.: powoli. [przypis edytorski]
53
tandeciarz – handlarz tandetą, tj. tanimi, byle jakimi towarami z drugiej ręki. [przypis edytorski]
54
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]