А лес, як добры той знаёмы,
Стаiць збялелы, нерухомы
Абапал рэчачкi сцяною,
Над ёю сплёўшыся страхою,
Далёка кiнуўшы галiнкi;
А маладзенькiя ялiнкi
Пад белым пухам чуць заметны;
Яны так мiлы, так прыветны,
Бы тыя красачкi-дзяўчаткi,
Надзеўшы гожыя апраткi.
Затое ж хвоечкi малыя
Стаяць, як сiраты якiя,
Ад снегу выгнуўшысь дугою,
На дол прыпаўшы галавою.
"Пагнуў вас снег, мае хваiнкi!
Эх вы, гаротныя нацiнкi!"
Над iмi Костусь разважае,
I жаласць хлопца пашыбае.
I ён да хвоек падбягае,
Сняжок з iх цiха атрасае
I хвойкi зразу ажываюць,
Ўгару макушы падымаюць,
Спярша павольна, бы баяцца,
А потым пойдуць разгiнацца.
А хлопчык рады i смяецца,
Стаiць з мiнуту, не схiснецца,
Аддаўшысь нейкiм думкам-марам,
Аж б'ецца сэрца яго жарам.
Але пара, пара за дзела!
I ён да хвоек падбягае,
Замерла рэчка мiж лясамi,
Бярозы голымi сукамi
Сплялiся з вольхамi над ёю;
Ялiны цёмнай чарадою
Навiслi густа салашамi.
А вось старая дзеравяка
Упала ў рэчку, небарака:
Вiдаць, што бура палажыла
I мост жывы з яе зрабiла.
А лёд, бы мур сцямна-зялёны,
Чуць пасярэдзiне падняты,
Ляжыць, цяжэрны i зацяты,
Вартуе ходы ўсе i гоны,
Каб i стрыжэньчык не прабiўся.
I вось тут Костусь прыпынiўся,
На лёд глядзiць, штось разважае
I ў ход тапорык свой пускае.
Лядок закашляў, заiскрыўся,
На срэбра-друзачкi пабiўся;
Ляцяць крупiнкi ледзяныя,
Бы ўлетку пырскi дажджавыя,
I чуць апошнi лёд зламаўся,
З зямлi клубок вады падняўся
I з шумам коцiць паўзверх лёду,
Пачуўшы волечку-свабоду,
Ўсё большы, большы круг займае..
Але што гэта так спявае?
Адкуль тут музыка нясецца?
Чыя тут песня ў душу льецца?
Такога спеву-сугалосся,
Што тут над рэчкаю панёсся,
Нiхто не зложыць, не зайграе.
Цi гэта казку лес складае?
Цi даль ачнулася нямая
I немасць песняй парушыла,
Што спакон векаў утварыла?
Цi то нябёсы адамкнулiсь
I цiха-цiха адгукнулiсь
Зямлi, ўсяму яе стварэнню?
Цi то вясна йдзе ў аддаленнi?
Вось звоны звоняць цiха, гожа,
Спявае жаваранка божа,
А ёй утораць пташак хоры
На безгранiчнай дзесь прасторы,
Мiж мора гэтых зыкаў дзiўных
Нясецца ў хвалях пералiўных
Здалёку песня салаўiна...
Расце, гарыць душа дзяцiна
I ўсё на свеце забывае
I шчасце, радасць спажывае.
I хоць дазнаўся ён прычыны,
Адкуль той звон i спеў птушыны,
Але як стане прыслухацца,
Пачне сапраўды сумнявацца,
Што гэта iней так з вадою
Вядзе размову тут зiмою.
Дык вось чым рэчка хлопцу мiла,
Чым так яго прываражыла!
XX. КАЛЯДЫ
Прыйшлi пiлiпаўкi, Мiкола,
Дзянькi праходзяць больш вясёла,
Бо хоць зiма i крэпiць дужа,
I хоць бушуе яе сцюжа,
Бы тое дзiкае iгрышча,
I вецер жудасна засвiшча,
Як на дудзе цi на кларнеце
На нейкiм злыдневым банкеце,
Ды ўсё ж святлеюць даляў вочкi
I iх бялюткiя сарочкi.
Ёсць хараство i ў гэтых зiмах
I ў мёртва-белых тых кiлiмах,
Што вiснуць-ззяюць хрусталямi
Над занямелымi лясамi,
Калi ў агнiстым мароз троне,
Ў крывава-багравай заслоне
Над светам рукi цiха ўздыме
I зачаруе, ўсё абнiме;
А як усходзiцца завея,
I вецер з снегам задурэе,
Ды затрасецца вiхрам белым!..
Эх, колькi волi ў руху смелым!
- Гуляй, зiма, твая часiна!
Ды скора будзе палавiна,
А там цяплом табе павее;
А ўдзень i сонейка прыгрэе!
Паддасць, бывала, дзядзька руху,
Пачуўшы холад-завiруху.
Ад гэтых слоў лягчэй на сэрцы,
Бо ўсё ж маркотны вы, каберцы
Зiмы халоднай i мярцвячай,
I ласкi хочацца гарачай,
Вясны душа твая жадае,
I ў сэрцы радасць расцвiтае
Ад аднае ўжо толькi думкi,
Што гэта зiмка збярэ клумкi
I пойдзе-знiкне на паўгода,
I зноў ажывiцца прырода.
Хлапцам прыелася вучэба:
Цяпер калядак чакаць трэба,
I думка iх не тым занята,
Ўсё болей ходзiць каля свята.
I мiла гэта iх чаканне!
Адзнакi блiзкiх зiмнiх святак
Гарыць салома каля хатак.
Пажар вясёлы ў час свiтання!
- А што там свецiцца, нябожа?
Няўжо гарыць хто, не дай Божа?
- Не, не пажар: то - сцяг калядны,
Япрук там смалiцца дзесь ладны,
Свой крок апошнi замыкае:
Япручча доля ўжо такая.