Бир нечта шаҳарлар иттифоқ туздилар; ҳар бир жамоа ва шаҳар «полис» хусусиятларига эга бўлиб, автономияга интилишди, вақти-вақти билан шаҳарларнинг қисқа муддатли иттифоқларга бирлашиши ва улар ўртасидаги урушлар Юнонистон сиёсий тарихининг асосий воқеаларидир.
Афина акрополи
Қадимги юнонларнинг шаҳарларни ташкил этиш учун жойларни танлашдаги ажойиб шаҳарсозлик ва географик тажрибаси, улар яратган меъморий ансамбллар ва бинолар сингари қимматбаҳо меросдир.
Қадимги Рим.
Қадимги Рим даврида шаҳарларни қуришда инсониятнинг географик ва шаҳарсозлик тажрибаси янада кенгайди. Милоддан аввалги 753 йилда ташкил этилган Қадимги Рим, мавжуд бўлган 12 аср давомида (476 йилда Одоаcер немислари томонидан қўлга олинишидан олдин) баланд овозда қуллик империясини яратди.
Ўзини III асрга бўйсундириб милоддан аввалги бутун Италия, IIIII асрларда эзилган учта пуник урушларида Карфаген, 1-асрда Рим милоддан аввалги. III мил Испания, Греция, Галлияни, Буюк Британияни, марказий ва жануби-шарқий Европанинг Рейн ва Дунайгача, кичик Осиё, Левант, шимолий Африка, Мисргача бўлган улкан ҳудудларини босиб олади.
Инсоният тарихида биринчи марта кўп асрлик анъаналари ва тажрибалари билан кўплаб миллатлар яшайдиган бундай улкан ҳудуд бир куч чегарасида бўлиб чиқди.
Римликлар бу тажрибани кучли ўрганишди. Алп тоғининг шимолидаги Рим истилолари билан, айниқса Қайсарнинг Галлиядаги (Германия, Буюк Британиядаги) юришлари билан ўша пайтдаги маданий олам ҳақидаги билимлар уфқлари ғайриоддий даражада кенгайди.
Рим форуми
Юнонистонни забт этиб, Римликларга асосан Юнон маданияти таъсир кўрсатди, аммо уни ўзлаштиргандан сўнг ва хусусан, Юнонистоннинг шаҳарларни қуриш тажрибаси, бошқа халқлар орасида (аввал Этрусклар, кейин бошқалар қатори) топилган қурилиш усуллари ва услубларидан кенг фойдаланган ҳолда, Римликлар ғайриоддий эди.
Шаҳарсозликнинг географик кўламини кенгайтирди, улкан империяни кенгайтириш ва бошқариш бўйича стратегик вазифаларга бўйсундирди, шаҳарсозликнинг техник асосларини ишлаб чиқди, кўплаб янги турдаги иншоотларни (форумлар, амфитеатр, цирк, ҳаммом, базиликалар, кўприклар, йўллар, сув ўтказгичлари) яратди, янги турдаги иншоотларни (арклар, аркадалар, гумбазли шифт), кўплаб иншоотларга улкан ўлчамларни тақдим этган.
Шунга қарамай, қадимги шаҳарларда бўлгани каби шарқ ва Эллинизм даври, аммо бошқа услубда ва бошқа техник асосда, Римда, империянинг кўплаб вилоят марказларида ўн минглаб одамларнинг бир вақтнинг ўзида қолишлари учун мўлжалланган ва ҳайратга соладиган улкан иншоотлар яратилди.
Алоҳида минтақалардаги шаҳарлар тарихи
Суза
Суза тарихида улар Элам давлатининг пойтахти сифатида шуҳрат қозонишди. Шаҳарнинг дастлабки Шумер ҳужжатларида эслатиб ўтилган.
Суза
Суза
Суза 6200 «ёшда. Ушбу шаҳар Эронда жойлашган. У эрамиздан аввалги III минг йилликда Эрон ҳудудидаги қадимги Элам қироллик давлатининг пойтахти бўлган.
Энмеркар ва Аратта ҳукмдори иншоларида шаҳар урук ҳомийси Инанна худосига бағишланганлиги айтилган.
Сузадаги устун
Суза эски аҳдда, асосан Ктувим (муқаддас ёзувлар) бўлимида, шунингдек Эстер, Неҳемия ва Дониёр пайғамбарнинг китобларида бир неча бор эсга олинади. Пайғамбарлар Дониёр ёки Неҳемия милоддан аввалги VI асрда Бобил асирлигида Сузада яшаган.
Суза
Сузада Эстер малика бўлди ва яҳудийларни геноциддан қутқара олди. Шуш Дониёр деб номланган жойда Дониёр пайғамбарнинг қабри бор, у ерда ушбу ҳудудда қазиб олинмаган ғайриоддий тош билан белгиланган. Кейинчалик, Сюзен юбилейлар китобида унинг катта ўғли Эламнинг ҳукмронлик қилган Шеми, Сузада Эламнинг ўғли (ёки қизи) сифатида қайд этилган.
Аккад қироли, Саркад Аккад, Сузани (Шушан) Аккадия империяси таркибига киритган бу милоддан аввалги 2330- йилда содир бўлган. Милоддан аввалги 2240-йил Элам ҳукмдори Кутик-иншушинак (пузур-иншушинак) қўзғолон кўтариб, Сузани озод қилгунча шаҳар Аккад вилоят маркази бўлган.
Янги шумерлар даврида Сузани милоддан аввалги 2004- йилда Урнинг учинчи сулоласи босиб олди. Элам шоҳи Киндатту Урини мағлуб этиб, Сузани ўзининг пойтахтига айлантирди.