Płowa głowina wysunęła się przez dziurę w płocie, za nią zgrzebna koszulka przepasana krajką, dwie brudne opalone rączki i takież nogi do krwi skąsane od komarów; krótko mówiąc, jedyny serdeczny przyjaciel Wawrzusia Mikołajów Jasiek.
Mas82 se wiedzieć, śleporodzie brzyćki83, ze na mnie kija nie potrza. Raz w kielo84 cas85 tatuś mnie zerżną rzemykiem i dość. Dziś mi się należało bicie w porządku, ino nie było cym. Matusia myślą, ze ja nie wiem, co oni rzemyk za piec wrazili86, chi, chi, chi! Chodź ze mną na paświsko87, będziemy się tulać z górki. No, prędzej!
Nie mogę. Pośli88 na kiermas89, kazali siedzieć w chałupie, Hanki pilnować, coby nie wyleciała z kołyski.
Aha, az tutaj słychać, jak krzycy! Dadzą ci matusia piastowanie, jak wrócą
O rany!
Skręcił się Jasiek w śrubę, przecisnął przez kolące chrusty, już tylko nogi widać już tylko jedna pięta już nie ma nic.
Gwiazdula naprzód, Krasa i Wiśniocha za nią, Wawrzek na ostatku, w pięknym ładzie i bez przygód zaszli wszyscy czworo na tatusiową łąkę. Chłopiec popędził krowy bardziej ku lasowi, żeby je księdzowe żytko nie kusiło, a sam rzucił się jak długi na ziemię i wsparty na łokciach wodził oczyma po łanach kwitnącego żyta, po krzywych wierzbach wzdłuż rzeki.
Mikołajów chałupa jakosi jedną stroną do ziemi przysiadła myślał, poglądając na z rzadka rozsiane sadyby, otoczone gęstwiną owocowych drzew. Musi bardzo stara, bo carna i mechem90 porośnięta Nasa, to ci dopiro91 piękna; jakie to bierwiona grube, ho! ho! jeden w jeden ze starych modrzewiowych pni. Tatuś sami jeździli do boru, sami ścinali, sami budowali, ino im Błazej ze Zaborówka pomagał. Godali92 tatuś, ze ona jeszce będzie stała, jak nase prawnuki pomrą. Co to za jedne te prawnuki? A niech se ta mrą, choćby i dziś, nic mi po nichA jak u nas ciepluśko w zimie! Śniegu nawieje z nieba tyle, co ino strzechy stercą spod onych białości. Z rana łopatami drogę cynią93, zeby się drzwi dały otwierać. Potem wedle okien odgrzebią, bo śniezysko błony94 pozasłania i w izbie carna noc. Potem matusia rozpalą ogień, obiad warzą, a my se siedzimy dookoła, grzejemy sie. Ino ten dym straśnie w oczy gryzie, az nawet samemu tatusiowi łzy lecą. Jak się weźmie słać po izbie, to go w każdym kącie pełno, ino bez95 dach nie chce iść. Boi się, coby nie zmarzł. A pod wieczór, to nie ino matusia, ale tatuś krokiem za drzwi nie idą, choć wrota mocne i parkan wysoki. »Głodnemu wilku96 głupi ino dowierza«, gadają tatuś. Ciekawość, duzo tez ta wsi na całym świecie? Chybo niewiela. Pusca ino i pusca. Tatuś mnie brali ze sobą, jak jeździli do barci miód podbierać. Tak mi się przykrzyły one drzewa i drzewa, pod samo niebo. I znowu jesce więkse, jesce grubse, jesce gęściejse. Pewnikiem za puscą to juz jest koniec świata i piekło, nawedem97 raz słysał, jak coś straśnie wyło. Ani chybi diabły se robiły smak na chrześcijańskie duse. Kunie98 to ci tak chrapały ze strachu Jakze? Diabłów by się nie bały? Tatuś batem zacięli, ale niepotrzebno, bo ze swojej woli gnały jak ten wicher, omal wozu nie potrzaskały o kamieniska i korzenie. A jak my przed chałupę zajechali, to tatuś ino jedno słowo burknęli do matki; nie zmiarkowałem jakie, ale mnie w te pędy kazali klęknąć przed krzyzykiem i cały pacierz zmówić. Oni myślą, ze ja nie zgadł, co to było! Diabły nas goniły i chciały porwać do piekła. Ale się tatuś gorzyj bali niz ja. Cięgiem ino krzyceli: »Jezusie, Maryjo ratujcie nas!!« A nad kuniami99 to przez100 końca święte krzyze znacyli. Wszystko to dobrze, ino co mnie tak w łokieć gniecie? No widzicie ludzie korzenisko jakiesi! Ehe, juści, cudak nie korzenisko! Sprawiedliwie wygląda jak jascurecka. O pyszcek, ino ślipki naznacyć, tu znowu łapki jak raz gdzie się nalezy; wydłubać krzynę i gotowe. Ogon ci ta długocki przytnie się kapkę i będzie.
Wyciągnął z zanadrza kozik i obejrzał się.
Zbiją tatuś A za co by mieli bić? Dy101 krowy w porządku, to mi wolno robić, co chcę.
I dalejże skrobać, dłubać, wygładzać, zaokrąglać, zaostrzać; brwi zmarszczył, koniec języka wystawił z ust i poruszał nim prędzej lub wolniej, w miarę jak mu się robota lepiej lub gorzej wiodła. Nie w głowie mu Gwiazdula ni Krasa, co gorsza, nie w głowie mu tatuś.
Skończył. Ujął drewienko w dwa palce, wyciągnął rękę, żeby się z daleka przyjrzeć, i przekrzywiwszy główkę, patrzał na swe dzieło z uśmiechem zadowolenia.
Oj ty, ty jakbym cie na ziemi do słońca położył, toby się twoje siostry i bratowie zbiegli do cie. Ino by się dziwowali, coś taka niemrawa, chi, chi, chi! Jezu! A krowy gdzie? Rety ludzie o matko tarasą102 tez to plebańskie103 zyto, tarasą!
Zerwał się jak oparzony, ale i w tej minucie rozpaczy i grozy nie zapomniał o rzeczach najważniejszych; jaszczurkę i kozik wsunął za pazuchę.
O Jezusińku jakże ja sobie z nimi dam rady! Oj, spierą104 mnie tatuś, spierą chyba mnie na śmierć ubiją! O rany Kuba, Scepon105, Bartek z kijmi106 juz po mnie!
Nie pytając wiele, co się z krowami stanie, potoczył się z górki jak kula prosto do rzeki.
Niech mnie ta gonią Pan Jezus miłosierny może w tej stronie brodu nie znają, a ja znam. Rzyka107 głęboka, będą się bali.
Chlupnął bez namysłu, woda go z głową przykryła, ale w okamgnieniu o parę stóp w prawo wynurzyła się jasna czupryna, a krok dalej już tylko po kolana. Posuwał się zwolna, macając nogą ostrożnie, żeby na dziurę nie natrafić.
Parobcy księdza proboszcza, zajęci wypędzaniem bydła ze szkody, nie spostrzegli w pierwszej chwili, gdzie się pastuszek podział. Karbowy108 Kuba wydawał rozkazy:
Ty, Bartek, odprowadzisz gadzinę109 do naszej stajni; jego wielebność przeznaczy sam, ile dni odrobku przy żniwie ściągnąć z Wojciecha; a smykowi to już ja skórę wyłoję wedle pamiątki.
Ihi, juści szyderczo się roześmiał Szczepan, skryty przeciwnik, zazdrosny o władzę Kuby juści mu tak pilno czekać onej pamiątki; widzicie, jak pięknie przebrodził rzekę, o! już na drugi brzeg się spina!
Tysiąc pieronów! Goń łapaj No lećże co stoisz?!
Nie pójdę; brodu nie znam pływać nie umiem
To gnaj krowy, niedojdo. Bartek, chodź, a raźno!
Pobiegli cwałem. Kubę dwa razy woda z nóg zwaliła, musiał mu Bartek podać rękę, i zabawiwszy dobry kwadrans, ledwie się na drugi brzeg wygramolili. Karbowy rzucił okiem po piasku nadbrzeżnym, ślady bosych nóżek biegły w kierunku lasu. Rzucili się obaj w tę stronę, zamajaczyła im szara koszulka Wawrzek dopadł pierwszy krzaków, stracili go z oczu.