28
pundzie (gw.) pójdzie. [przypis edytorski]
29
przestanek (przestarz.) przerwa. [przypis edytorski]
30
potrza (gw.) potrzeba. [przypis edytorski]
31
tok (daw.) klepisko, podłoga z ubitej gliny. [przypis edytorski]
32
naści (daw., gw.) masz. [przypis edytorski]
33
bez (gw.) przez. [przypis edytorski]
34
roki, roków (gw.) lata, lat. [przypis edytorski]
35
niceście ręcami nie robili (gw.) konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: nic rękami nie robiliście. [przypis edytorski]
36
baczyć (daw., gw.) uważać, pamiętać. [przypis edytorski]
37
frasować się (daw.) martwić się. [przypis edytorski]
38
po próżnicy na próżno. [przypis edytorski]
39
uszów dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]
40
łubiany wykonany z łuby, czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna. [przypis edytorski]
41
po faryzejsku obłudnie; faryzeusze: członkowie staroż. żydowskiego stronnictwa polit.-rel. w Palestynie, którym zarzucano fałszywą, uprawianą na pokaz pobożność. [przypis edytorski]
42
przody (gw.) wprzódy, najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]
43
przeprzeć pokonać, przezwyciężyć. [przypis edytorski]
44
zakłyźni (gw.) zapewne przen.: zagryzie. [przypis edytorski]
45
jaże (gw.) aż. [przypis edytorski]
46
pacierze do Przemienienia Pańskiego zapewne modlitwa katolicka zwana Koronką do Przemienienia Pańskiego, w ramach której powtarza się pacierze, czyli modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]
47
torbów (gw.) toreb. [przypis edytorski]
48
abyśta (gw.) obyście. [przypis edytorski]
49
jucha (daw., gw.) krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]
50
me (gw.) mnie. [przypis edytorski]
51
juści (gw.) oczywiście, rzeczywiście, w istocie. [przypis edytorski]
52
kiej (gw.) jak. [przypis edytorski]
53
kwarta daw. miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]
54
gody (daw.) wesele, święto. [przypis edytorski]
55
siedzieć nie mówiący siedzieć, nie mówiąc. [przypis edytorski]
56
duszny (daw.) duchowy. [przypis edytorski]
57
kusztyczek mały kieliszek. [przypis edytorski]
58
bielmo zmętniona rogówka w oku. [przypis edytorski]
59
kij z jeżem tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]
60
ciepać (gw., pot.) rzucać; uderzać. [przypis edytorski]
61
kulas (gw.) noga. [przypis edytorski]
62
dadząć dadzą ci. [przypis edytorski]
63
ochfiarować (gw.) ofiarować. [przypis edytorski]
64
drugie (daw., gw.) inne. [przypis edytorski]
65
pomiarkowanie (daw., gw.) rozeznanie, zrozumienie. [przypis edytorski]
66
wchodowy dziś: wejściowy. [przypis edytorski]
67
waju (gw.) wam. [przypis edytorski]
68
Kto się w opiekę odda Panu swemu polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIIIXIX w. [przypis edytorski]
69
chudziaki (gw.) biedactwa. [przypis edytorski]
70
fara (daw.; z niem. Pfarrei) parafia. [przypis edytorski]
71
całej parady (pot., iron.) całej, już skończonej sprawy. [przypis edytorski]
72
centr dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]
73
refektarz jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]
74
dokończę cię (gw.) pot.: wykończę cię, zniszczę cię. [przypis edytorski]
75
frybra (daw.) febra, gorączka; tu: wyzwisko. [przypis edytorski]
76
rychtować (gw.) szykować, oporządzać; dorychtuję cię : urządzę cię (pot.). [przypis edytorski]
77
kierz (daw., reg.) krzak; tu lm: krze: krzaki. [przypis edytorski]
78
Przyłęk Przyłęk Duży: wieś w woj. łódzkim, w pow. brzezińskim, w której mieszkał Reymont w zimie 189091. [przypis edytorski]