Грымотны стрэл рускай трохлінейкі аглушыў усіх — і ворагаў, і Максіма. Крайні немец неяк бясшумна знік пад фурманкай, а другога Максім, дранцвеючы ад жаху, з усяе апошняй сілы выцяў вінтоўкай па галаве.
Далей усё пайшло з нейкім шалёным імпэтам. Максім, падхапіўшы лейцы, вялікім паўколам завярнуў фурманку і дзікім, несваім голасам гікнуў на коней. Ім, напэўна, перадалася ўзрушанасць гаспадара, бо без пугі і новых крыкаў яны так паімчаліся ў цемры, што Максім, паўмёртвы ад перажытага, з вялікім намаганнем трымаўся на возе, які цяжка кідаўся з боку ў бок, грукацеў і падскакваў. Баец зусім не ведаў, куды кіраваць, і ў выбары напрамку цалкам даверыўся коням. І коні імчалі без супынку, наўскасяк мяжыстых палосак шархатлівай збажыны, па глухой мякаці бульбянішчаў, пераехалі неглыбокі высахлы раўчук, асакаватую балацявінку і, нарэшце, непадалёку ад змрочнага лесу выбіліся на нейкую дарогу.
Максім тады спыніў фурманку, прыслухаўся і на поўныя грудзі ўдыхнуў пасвяжэлага падранак паветра. У правым вуху, нібы парваная струна, тоненька звінела ад стрэлу, ва ўсім целе, схаладзелым ад ліпкага поту, з’явілася млявасць, як пасля цяжкай шматгадзіннай працы.
Пачынаўся досвітак. Змрок парадзеў, на ўсходзе святлела неба, гасячы зоры. Наперадзе ля лесу пачуліся галасы, іх адразу пазнаў Максім — то былі свае.
Толькі тады раптоўна неяк зразумеў ездавы, якой вялікай бяды пашанцавала яму пазбыцца ўначы і як пакутліва далася яму маленькая перамога. Ён парадаваўся яшчэ, што ўсе жахі тыя засталіся ззаду, і, хутка губляючы сілы, моцна захацеў спаць. Мабыць, упершыню так выразна адчуў чалавек, што шмат ужо год за плячыма, а за гэтую ноч прыбавілася яшчэ, — бадай, з дзесяць.
1951 г.
— Матузка, а Матузка! Аглух ты, цi што?
Над шэрай кучай зямлi пад плотам перасталi ўзлятаць угору дробныя камякi i паказалася аблезлая пiлотка i кiрпаты, апечаны сонцам твар.
— Лейтэнант клiча, не чуеш? — сказаў вусаты баец Пiлiпчук, якi, пазвоньваючы медалямі, акопваўся побач.
Матузка зірнуў убок дарогi з вербнымi прысадамi, дзе, высунуўшыся з канавы, нешта махаў яму iх камандзір.
— Матузка!! — гукаў лейтэнант. — Бягом за вёску, перадай Галкiну, каб у лес цераз лагчыну не пусцiў нiводнага фашыста. Сам пакуль што застанешся з iм. Давай хутчэй!
Калi загадана — трэба бегчы. Баец пашкадаваў крыху свайго ўтульнага сховiшча, але што зробiш? Прыхапiўшы вiнтоўку, ён спрытна выскачыў з акопчыка i, шмыгнуўшы пад жэрдку паламанага плота, апынуўся ў агародзе.
Летняе сонца ў бясхмарным небе ўжо з ранiцы набрала сiлу i моцна палiла прастор. Вялае бацвiнне, не ачуняўшы за кароткую ноч, бяссiльна ляжала на сухой зямлi; жоўклi i курчылiся на градах агурковыя калiвы. Капуста i тая згарнула абмяклае лiсце i зморшчылася, нiбы пастарэўшы да часу. Шморгаючы ў агароднiне загнутымi наскамi стаптаных ботаў, Матузка бег мiж градак i не азiраўся назад, дзе над выганам паспешлiва акопвалiся яго таварышы — байцы паходнай заставы, уранку напаткаўшай ворага.
Знарок дзеля маскiроўкi баец трымаўся гумнаў i агародаў, i хутка яму трапiлася сцяжынка, якая вiлася ля саду. Цераз паркан на абцяжараных галiнах звiсалi буйныя, яшчэ недаспелыя яблыкi, хлопец, па-дзiцячаму азiрнуўшыся, на бягу сарваў адзiн i памчаў далей. Рухавасцi ў яго хапала, хутка неслi ногi, i заўзята, без роздуму, сiгаў ён цераз высокiя платы i драцяныя загароды. Першае самастойнае баявое заданне было прычынай яго незвычайнай энергii i спрыту. Хоць Матузка i не першы дзень на вайне, але неяк здаралася, што яму не давялося трапiць у бой: усё выпадаў рэзерв або марш цi другi эшалон. Толькi вось сёння, здаецца, будзе нешта сур’ёзнае.
Так, па загуменнях i агародах, Матузка амаль ужо мiнаў вёску. Захоплены ўласным спрытам i жвавасцю, ён на час забыўся пра пагрозлiвыя абставiны, таму зусiм нечакана для яго ўгары заверашчэла нешта страшнае i, страсянуўшы наваколле, грымнулi тры выбухi. Якраз у тым кiрунку, куды трэба было бегчы, у адно iмгненне знесла саламяную страху з хаты. У паветры мiльганулi кроквы, шматкi саломы, кавалкi комiна, i ўсё знiкла ў гушчары садоў, толькi воблака пылу цiха паплыло ў блакiтнае неба.
«Мiны», — падумаў Матузка i здзiвiўся, адчуўшы пад сваiм целам цвёрдыя галiнастыя сцяблы бульбоўнiку. Падаць не меў ён намеру, а выйшла гэта неяк само сабой, неўпрыцям. Страшныя выбухi развеялi ўзнёслы настрой байца, але, каб не трацiць часу i не напаткаць якой бяды, Матузка не стаў асаблiва смуткаваць i яшчэ паскорыў бег.
Зрубленая з яловых вярхоў, счарнелая ад дыму i часу старэнькая лазня, у якой шмат гадоў мылiся людзi гэтай вёскi, набыла цяпер новае значэнне. Яна стала апорай непрыкрытага правага фланга, над якiм навiсла цяпер пагроза абыходу i якi асаблiва непакоiў лейтэнанта. Гэта было глухое месца наводшыбе, ля самага лесу. Вакол лазнi густа i згодна лезлi ўгору i ўшыркi быльнёг, крапiва, дзядоўнiк i iншая раслiнная непатрэба, якой нямала развялося на спустошанай вайною зямлi.
Матузка абышоў лазню, але Галкiна нiдзе не ўбачыў. Тады ён прыслухаўся i пачуў шамаценне галля: гэта кулямётчык маскiраваў свой акоп на ўзмежку пад лазовым кустом. Ён ужо акапаўся i цяпер старанна хаваў сляды свежай глiны, рассыпанай наўкола. Хлопец працаваў распрануты, у прапацелай бруднай майцы, а гiмнасцёрка яго ляжала пад дыскамi побач з кулямётам на брустверы.
У паветры тым часам завылi новыя мiны, i Матузка, не чакаючы запрашэння, скочыў у цесную ячэйку, якая ледзь змясцiла дваiх. Трохi здзiўлены кулямётчык не вельмi прыязна агледзеў нечаканага пасланца. Гэта быў дужы i сур’ёзны хлопец, ненамнога старэйшы, але з выгляду куды мажнейшы за Матузку. Рысы яго твару вылучалiся той грубаватай буйнаватасцю, якая разам з некаторай панурасцю ў поглядзе рабiла яго старэйшым за свае, можа, i невялiкiя гады. А свежы кiрпаты твар Матузкi, на пераноссi крануты рабацiннем, i тонкая постаць падлетка ўжо завельмi маладзiлi яго. Такiм чынам, рознiца ў выглядзе двух байцоў, зведзеных вайсковым лёсам, была даволi прыкметная.
З хваляваннем выклаўшы загад лейтэнанта, Матузка чакаў, што Галкiн паскардзiцца на цяжар новай задачы, аднак кулямётчык флегматычна заўважыў, гледзячы ўдалячынь:
— Вядома, не пушчаць, а то абыдуць.
Матузка хоць i бачыў раней гэтага байца, але мала ведаў яго. Галкiн служыў у кулямётным узводзе, трымаўся заўсёды сваiх хлопцаў i толькi ўчора быў перададзены стралкам для ўзмацнення галаўной паходнай заставы. Размаўляць жа iм давялося толькi першы раз, таму малады баец хацеў блiжэй пазнаёмiцца са сваiм часовым начальнiкам.