Што ж, добрая атэстацыя для Жазэфа; лепшай, бадай, і не трэба.
Праз чатыры ці пяць дзён бамбіза — качка ён быў ці не качка — раптам захварэў. Гэтыя здаравякі ўсе толькі з выгляду здаюцца асілкамі, а так, як зірнеш — далібог, нейкія недалужныя! Рэжым у тутэйшай установе, трэба думаць, зусім яму не падыходзіў. Небараку так скруціла жывот, што ўвесь час ён толькі і сядзеў на парашы. Ужо Жазэф яму гэтага не спускаў. Дый як жыць у турме без жартаў.
З медычнага агляду, які рабіўся кожныя тры дні (бо ў турме хоць і было ўсяго тысяча дзвесце вязняў, але з іх добрая тысяча — хворыя), Дзюпаншэль вярнуўся не ў гуморы. Ён асмеліўся расказаць доктару пра Мэнара, які сам не мог пайсці на агляд, але той адказаў, што не збіраецца турбавацца індывідуальна пра кожнага вязня, з якім абышліся не надта ласкава, — іначай гэтаму канца не будзе.
Жазэф накутаваў ад каросты; ад такой задушлівай спёкі і нястачы паветра ў цеснай смярдзючай камеры нярэдка здаралася, што ўранку некаму з іх рабілася блага.
Аднойчы, калі Дзюпаншэль зноў быў у свайго адваката, Жазэф заявіў, што той, хто са скуры вылузваецца, каб нешта даказаць, якраз нічога і не дакажа. Нашто ўсё гэтае ўпартае дбанне? Каб прыцягнуць да іх увагу? Дзеля чаго? Адвакаты, лекары... усе гэтыя шпегі! Тое самае ён паўтарыў і качцы, калі той, вельмі горды за сябе, паведаміў, што яму ўдалося зацікавіць абаронцу сваім лёсам і агідным рэжымам у турме.
— Абаронцу! Мо ў цябе якой клёпкі няма? Чаму ж ты, калі з ім гаворыш, не называеш яго сваёй мамкай?
Г-эх! Каб можна было мець перадачу! Усе думкі былі пра яе, чаго б толькі яны не аддалі хоць за самую малую крышку тытуню! У першыя дні пасля арышту Мэнару яшчэ паспелі зрабіць адну перадачу, але гэта было так даўно.
— Мы ж маем на гэта права! — казаў Дзюпаншэль.
— Слухай, не смяшы ты мяне са сваімі правамі, — не стрымаўся Жазэф. — Маем права, не маем права... Калі яны перадаюць табе пасылку, ты ім павінен падзякаваць, і справе канец!
Яны прагнулі перадачы, прагнулі тытуню. А бачылі адно саламяную пацяруху з турэмных сеннікоў.
Калі аднойчы ў незвычайны час дзверы ў камеру адчыніліся і ўвайшоў наглядчык, не кірпаты, а іншы, з жоўтым, як рэпа, тварам — інспекцыя! — а за ім нейкі худы і доўгі, як палка, тып, што без дай прычыны чухаў свой нос, — нічога добрага яны ад гэтага не чакалі. І тым больш было дзіўна, калі гэты здаравяк раптам узлаваўся, прычым невядома на каго, і наглядчыку гэта было зразумела не болей за іншых. Ён узяў Жазэфа за руку і пачаў рассоўваць яму пальцы:
— Ды ў гэтага тыпа кароста!.. І ў гэтага таксама...
Зусім збіты з панталыку Дзюпаншэль казаў, што ў яго баліць жывот.
— А я вам кажу, што ў вас кароста!
Добра, добра. Няхай будзе кароста, калі яму так падабаецца. Зганяючы мух, доктар — а гэта ж быў доктар! — схіліўся над трэцім вязнем.
— Ганьба! — сказаў ён. — Ганьба!
Ён гаварыў гэтае слова крыху незвычайна, вымаўляючы «г» адначасова і выбухова і мякка: «К-ханьба».
Гэта асабліва ўразіла Жазэфа. Наглядчык спрабаваў быў растлумачыць, што ўсё гэта — праз гэтых вашывых нягоднікаў: іх проста немагчыма прымусіць як след прыбіраць у камеры...
О-го-го! Ну ўжо і даў ён дыхту гэтай паранай рэпе!
— Змоўкніце! К-ханьба! Каб француз так абыходзіўся з французамі!
Яго гнеўны голас аддаляўся па калідоры. А Жазэф у камеры ўжо цвяліўся:
— К-ханьба! К-ханьба!