— Я ж табе! — кажа.
— Двадзесце пеньць! — польскаму богу па-польску сказаў Філончык, каб той лепш разумеў і болей баяўся, ды давай яго, як дураслівае дзіця, папружкаю да розуму і пакоры даводзіць.
З рогату заходзіліся тыя, што разам пілі, елі, за адным з ім сядзелі сталом. Не маглі яны дачакацца тае часіны, калі можна будзе ўвесь гэты вечар жандарам за крамольны матэрыял аддаць. Адзін толькі Савоста ціхі і сур’ёзны на таей бяседзе быў. Сядзеў ён, маўчаў, а потым наліў кілішак гарэлкі ды кажа:
— Вып’ем, панове, за здароўе пана Язуса і найсвеншай маткі.
От за гэтае самае слова і трапіў ён з Клемкам у адзін гурт. Удваіх яны на сваім хлебе ў хлюпскай пошце былі — і цяпер удваіх на казённы хлеб, на казённую ваду трапілі. Ніякімі дзвярыма мацней не грукнуў бы, як цяпер. Савоста ляпнуў сваім п’яным, як ануча, няспрытным языком. Але потым казалі:
— Гэта добра, што на польскага бога нарваўся ты. А, крый божа, каб ты рускага ўкволіў — турмаў бы на цябе не набраліся, у вастрозе згніў бы праз свой дур, век бы табе адтуль не вылезці.
І праўда: за чужога бога хто там надта ўходзіць — папаў і маўчы сціхатою: не трэба было ўпраўным быць, нарывацца на ўтрапёнага чалавека.
Не слабкія трапіліся Савосту дзверы. Ды не так таго стуку было, як прышчаміўся ён імі. Цэлага паўгода праз аконца з кратамі на свет пазіраў. А як выпусцілі, то зрабілі яму на дакументах такую запаметку, што век яго ніхто ў войска патрабаваць не будзе і ні за старасту, ні за валаснога старшыню ўжо яго выбраць няможна. Хацелі гэтым пакараць Заблоцкага. Думалі, прасіцца будзе, прашэнні на царскае імя падаваць. Але не на таго нарваліся.
— Толькі тае бяды! — усяго сказаў Савоста.
Не ў жалі, а ў радасці ехаў дадому. Рад быў, што ніякі чорт яго цяпер турбаваць не будзе: ціхі і лагодны будзе ён у Баркаўцох гаспадар.
З Клемкам ужо іначай было. У таго без цуда не абышлося. Неяк ён, у астрозе седзячы, навучыўся фармазонскага птаха маляваць. Не пашкадаваў крыві, бо толькі кроўю малёваны, кажуць, ён мае чараўнічую моц. А як вымаляваў, сеў на яго конна, за шыю з усяе сілы ашчарэпіў ды й паехаў на волю праз тоўстую астрожную сцяну.
— Звякаваў бы там, — казалі, — каб не той фармазонскі птах.
Мала ж Савоста ў чужым баку палюдскаваўся. І туды, следам за ім, даняла ягоная нядоля. Стрэла там Савосту цёмная ноч.
Усё тое немаведама дзе, у чортавых зубох, было. Ніхто з тутэйшых там не быў, з людзьмі з таго боку не сустракаўся, ні ад каго пра Савосту распытацца не маглі. Як там што было.
— Хто яго ведае, — паціскаюць плячыма нашы баркаўчане.
Ажно, год цераз колькі, зноў Савоста «дзяндобры» Баркаўцом дае.
Як ішоў з вакзала, трапілася яму відная, месячная ноч. Далёкага лесу цёмная істужка, дробныя шляхечыя засценкі, пакупшчыцкія хвальваркі выйшлі былі на відно, Савосту напаказ. Шмат чаго знаёмага, пра што ўжо крыху забывацца пачаў, убачыў бы ён, каб толькі глядзець меў час. Не ганьбаваў Савоста тутэйшых краявідаў, толькі думкі таго разу заступілі б яму свет, прыгаство віднай весняй ночы засталучылі.
Ажно і чыстае поле мінуў. І не заўважыў, калі ў гушчарыні скарбовых кляновых прысад апынуўся. Так спляліся яны тут сваім голлем над дарогаю, што неба ўгары за імі знаць не было.
— Добры вечар, — яму сваім сакавітым лісцем прысады прашапацелі.
Хоць ціхенька, хоць крадком — варуючыся пана, — але скажуць яны свайму чалавеку ветлае, лагоднае слова, дармо, што скарбовыя парабкі, а іхны пан з баркаўчанамі за сервітут правуецца.
Цяжкае іх парабоўскае жыццё: як дзень, як ноч вартуй гразкія грэблі, чвыр на ўзгорку, мокні на дажджы, стынь на марозе, на сіверы, слухай, як вар’юецца мяцеліца ў полі. І гэта дзень у дзень, год у год. Тады выхадных дзён не было. І на курорты пасылаць тады не мелі моды. Прастынеш лішняе, нападзе на цябе трасца — і трасіся: чорт цябе бяры! Некаму гэта ў галаве?! Ды што б там памаглі выхадныя дні?! Што курорты?! Калі няволя, калі ты скарбовае, графскае дрэва, калі ўсё гэта на той бок вайны, за капіталістычную бытнасцю робіцца?
І маўчаць сціхатою густыя кляновыя прысады. Але часам, калі расшумяцца, калі раскалышуцца, калі разбядуюцца…