Бацька з цёткай спакойна пазiралi на гэта. Такi звычай. Паруш яго, i дзiцяцi не будзе шчасця ў жыццi. Я абураўся, крычаў на мужа, пагражаў пайсцi дадому i нават спрабаваў сiлай адабраць немаўля. Усё было дарэмна. Нянька па снезе шпарка ўцякала ад мяне, а хлопчыкава цельца рабiлася фiялетавае.
Я сабраўся пайсцi прэч ад гэтага быдла, калi заўважыў на дарозе з вёскi плябана, рызнiка i вясковага хлопчыка-служку.
Я падбег да iх i пачаў абурацца. Плябан зусiм не здзiвiўся, не прыспешыў, ступаў нетаропка. Ён адказаў:
- Нiчога не зробiш, пане. Такi звычай. Усе так робяць, i я не магу нiчога змянiць.
- Ды iдзiце вы хоць бы хутчэй, - крыкнуў я.
Святар азваўся:
- А я не магу хутчэй.
Так ён зайшоў у рызнiцу, а мы засталiся на цвiнтары. Я вельмi пакутаваў ад дзiцячага ляманту - малое аж заходзiлася ад марозных апёкаў.
Дзверы нарэшце расчынiлiся. Мы ўвайшлi, але дзiця заставалася голае ўсю цырымонiю.
Яна цягнулася доўга. Плябан - святая чарапаха - бязладна вавулiў лацiнскiя словы, паважна i нетаропка ступаючы па халодных плiтах, а яго белы ўбор, якi ён надзеў, каб у iмя бязлiтаснага жорсткага Бога прымусiць пруцянець ад холаду кавалачак чалавечай плоцi, ледзянiў мне сэрца.
Нарэшце гэтае доўгае хрышчэнне скончылася, i нянька зноў укруцiла ў доўгую коўдру змерзлага хлопчыка, якi пранiзлiва вiшчаў ад болю.
Святар сказаў мне:
- Зайдзiце, калi ласка, распiсацца ў рэестры.
Я павярнуўся да садоўнiка:
- А цяпер ляцiце дамоў i адразу сагрэйце дзiця.
I я даў яшчэ некалькi парад, каб пазбегнуць, калi не позна, запалення лёгкiх.
Бацька паабяцаў зрабiць усё як трэба i пайшоў разам са швагеркай i нянькай. А мы з плябанам зайшлi ў рызнiцу.
Калi я распiсаўся, ён папрасiў пяць франкаў на выдаткi.
Я, канечне, адмовiўся, бо ўжо даваў дзесяць франкаў бацьку. Плябан гразiў парваць пасведчанне i скасаваць хрышчэнне. А я палохаў яго пракурорам рэспублiкi.
Мы доўга спрачалiся, я нарэшце заплацiў.
Дома я адразу пабег глядзець, цi ўсё было ў парадку. Кiнуўся да Керандэк, але бацька, швагерка i нянька яшчэ не вярнулiся.
Парадзiха самотна трэслася ад холаду ў сваiм ложку, была галодная, бо суткi як не ела.
- Дзе ж, халера, яны падзелiся? - спытаў я.
Жанчына без усякага подзвiгу i злосцi адказала:
- Мусiць, зайшлi недзе выпiць. Такi звычай.
Тут я прыгадаў свае дзесяць франкаў, пазычаныя на царкву i прапiтыя ў карчме.
Я загадаў прынесцi мацi булёну i добра напалiць у камiне. Занепакоены i злы, я паабяцаў сабе прагнаць гэтых нягоднiкаў i са страхам падумаў пра лёс беднага хлапчаняцi.
А шостай вечара яны яшчэ не вярнулiся. Загадаўшы слузе дачакацца iх, я лёг спаць. Заснуў адразу, бо сплю як сапраўдны марак. На золку мяне разбудзiў слуга, якi прынёс цёплай вады галiцца.
Я спытаўся ў яго, як толькi расплюшчыў вочы:
- Што з Керандэк?
Стары вагаўся, а потым прамармытаў:
- О! Пане, ён вярнуўся апоўначы п'яны як гразь. Кермаган з нянькай таксама. Веру, што яны начавалi ў канаве, а малое памерла, яны i не заўважылi.
Я з крыкам падскочыў:
- Дзiця памерла?
- Памерла, пане. Яны паказалi яго мацi Керандэк. Тая ў слёзы. I яе напаiлi, каб суцешыць.
- Як гэта, напаiлi?
- Так, пане. Але пра ўсё я даведаўся ранiцай, толькi цяпер. Як у мужа не засталося нi гарэлкi, нi грошай, ён налiў бензiну з лямпы, што дала iм вашэцi; яны выпiлi на чацвярых колькi там заставалася ад лiтра. Ды так насцябалiся, што парадзiха цяпер ляжыць хворая.
Я паспешлiва адзеўся, схапiў кiй, прагнучы забiць усю гэту нелюдзь, i кiнуўся да садоўнiка.
Атручаная бензiнам, Керандэк канала побач з сiнiм трупiкам свайго дзiцяцi.
Муж, нянька i швагерка храплi проста на зямлi.
Я быў пры жанчыне, пакуль яна апоўднi не памерла.
Стары доктар змоўк.