Соттинцев «атын туһааннаах сиргэ» диэн тоһоҕолонон этиллибититтэн чөрбөс гына түстэ.
Горнаков, ону бэлиэтии көрөн, быһаарда:
Эн кандидатураҥ киэҥ өрүттээх сүбэлэһиини, тургутууну ааспыта. Онон мин, чопчу, обком аатыттан партия сорудаҕын тиэрдэбин, Горнаков остуолга иннигэр сытар паапканы арыйда.
Истэргэ бэлэммин, Николай Дмитриевич.
Быһаччы кэпсэтиэх, Горнаков чаһытын көрүнэн ылла, ханна барыахтаах дуу, кими эрэ күүтэр дуу быһыылаах. Бастакытынан, эйигин саҥа ананыыгынан эҕэрдэлиибин. Севернэйдээҕи хайа комбинатыгар генеральнай дириэктэр солбуйааччытынан барар буолбуккунан. Мин төлөпүөнүнэн генеральнай дириэктэр Бульдокову кытта хайыы-үйэ кэпсэппитим. Кини көрсөргө, үлэни билиһиннэрэргэ толору бэлэм олорор.
Махтанабын!
Горнаков суруктаах, бэчээттээх лиис кумааҕыны көрдөрө-көрдөрө, Соттинцевка биэрэр.
Маны, бюро уурааҕын, Бульдоковка илдьэн биэрэҕин. Сүрүн үлэҥ таһынан коллектив партийнай тэрилтэтин сэкирэтээринэн ананыаҥ. Ити иккиһинэн. Ону эрдэттэн биһиги Бульдоковка эмиэ сэрэтиэхпит.
Арай сөбүлэспэтин?
Инньэ гынар бырааба суох, үрдүкү партийнай уурааҕы толоруохтаах. Субординацияттан ханна барыай? Горнаков, кыраҕа да ымыттыа суох бэйэтэ, мүчүк гынан ылла.
Миигин хонтуруоллата ыыппыттар диэн, иһигэр кымырдаҕас хаамыа суоҕа дуо?
Дьэ, ол иһин сэрэтээри олоробун. Кинини кытта ханнык да күрсүүгэ киириэ суохтааххын. Сирэй утарсыма. Ол кэриэтин туохха эмит сөбүлэспэт түгэҥҥэр миэхэ биллэрэ тураар. Көмөлөһүөхпүт.
Көмө хаһан баҕарар наада, Соттинцев кэҕис гынаат, ыас хара өрүкүйбүт баттаҕын тарбаҕынан өрө анньан ылла.
Горнаков эмиэ чаһытын көрүнэр:
Үсүһүнэн, коллективы сутурук курдук биир сомоҕо оҥорон, үлэни-хамнаһы өрө көтөҕөргө ылсаҕын, сүрүн күүскүн ол диэки туһаайыахтааххын. Ыйытардааххын дуо?
Барытын өйдөөтүм. Партия сорудаҕыттан хаһан да аккаастана иликпин.
Горнаков, эмиэ чаһытын көрүнэ-көрүнэ, кириэһилэтиттэн туран кэллэ. Пиджагын тимэхтэннэ, хаалтыһын көннөрүннэ.
Бюро буолара чугаһаабыт. Чэ, саҥа ананыыгынан өссө төгүл эҕэрдэлиибин уонна ситиһиини баҕарабын! диэтэ.
Онтон, эмиэ оннуттан турбут Соттинцевка тиийэн, эрчимнээхтик илии тутуһан илигирэттэ.
* * *
Аллаах Үүнтэн кэлэн, Совнархозка үлэҕэ киирэн, икки оҕолоох ыал быһыытынан үс хостоох мас дьиэ ылан, дьэ, түптээн-таптаан олоруохпут диэн санаалаахтара. Хата, Нюрбината итини барытын буолуохтааҕын курдук ылынан иһэр. Хомнообот. Хомойбутун-хоргуппутун биллэрбэт. Үтүөкэн киһи! Дьиҥэр, кини ырыа-тойук, үҥкүү-битии куттаах, уйан-намчы уйулҕалаах киһи буоллаҕа. Бастаан, театртан барыах курдук буолбутугар, олус ытыктыыр киһитэ Суорун Омоллоон: «Нюрбина, театргын быраҕыма, эн хайаан да ыллыахтааххын», диэбит этэ.
Свердловскай консерваториятыгар үөрэнэр эдэркээн, кэрэ бэйэлээх кыыһы кытта, оччотооҕуга, хайа инженерин идэтигэр үөрэнэ сылдьар Михаил, түөрт сыл устата эрийсибитэ, билсибитэ. Онтон бигэ санаатын киллэрэн: «Нюрбина, эн биһикки холбостохпутуна табыллар, мин эйигин хаһан да быраҕыам суоҕа», диэн тылын ылыннаран, уруу тойун тэрийэн, устудьуон дьүөгэлэрин-доҕотторун үөрдүбүттэрэ.
Ол кэмҥэ, чахчы, Нюрбина артыыс быһыытынан кэскилэ арыллар сиригэр олоруохпут-үлэлиэхпит диэн саныыра. Онтулара баара ханна баар Михаилы, үөрэҕин бүтэрээтин кытары, Өймөкөөҥҥө промышленность салаатыгар үлэҕэ ыыппыттара. Партия чилиэнэ, орган үлэһитэ дьаһалы ылыннаҕына уонна толордоҕуна эрэ сатанар. Атыннык буолар кыаҕа суох. Ону, хата, Нюрбината бэркэ өйдүүр.
Бу да сырыыга: «Миигин Севернэйгэ ыытар буоллулар, онон онно көһөбүт. Эн театргыттан эмиэ арахсаргар тиийэҕин, онно даҕаны культураҕа үлэлиэҥ буоллаҕа дии, музыка да өттүнэн барыаххын сөп», диэбитин бэрт холкутук ылынан, хомунуу-көһүү уонна антах тиийэн олохсуйуу туһунан быһаарсан-токкоолоһон барбыта. Ити өттүнэн Михаил бэйэтин сэмэлэнэ саныыр, арай Нюрбина ити барыта киниттэн, Михаилтан, тутулуга суоҕун үчүгэйдик өйдүүрэ эрэ уоскутар.
Абаҕата Степан Сергеевич аан бастаан билсэн баран, таһырдьа тэлгэһэҕэ тахсан туран, туохтан эрэ улаханнык астыннаҕына биллэрэринии, будьурхай баттаҕын тарбахтарынан эрчимнээхтик өрө анньа-анньа, эйэҕэстик эриличчи көрө-көрө: «Дьэ, быраатым, үчүгэй кыыһы таба харбаан ылбыккын!» диэбитэ уонна санныга охсон лап гыннарбыта. Дуобаттыы, саахыматтыы олорон күүстээх хаамыыны оҥордоҕуна эбэтэр, бултуу сылдьан, куһу-хааһы үчүгэйдик ытан түһэрдэҕинэ оннук гынааччы.
Михаил ийэтэ, оҕолоноругар хаана тоҕо түһэн, эрдэ суорума суолламмыта. Инньэ гынан, кинини эбээлээх эһээтэ ииппиттэрэ. Сэттис кылаас кэннэ Суоттуттан куоракка киирэн, абаҕатын аахха олорон, 2-с оскуоланы бүтэрбитэ. Онон киниэхэ махтала муҥура суох, иккис аҕатын тэҥэ саныыр. Абаҕата Борогонов биллэр суруналыыс, суруйааччы. Салайар-тэрийэр үлэҕэ даҕаны эмиэ улаханнык миккиллибит киһи. Нюрбина оҕо сааһа ааспыт күөх Ньурбатыгар күөгэйэр күннэригэр үлэлии-хамсыы сылдьыбыт. Баҕардар, ол иһин даҕаны Нюрбинаны ордук сылаастык, истиҥник ылыммыта эбитэ буолуо.
Куоракка үөрэнэ киирдэҕин утаатыгар охсуһан, куһаҕан дьаллыкка ыллара сыспыттааҕа. Бэйэлэрин икки ардыларыгар да атааннаһыы баара, өрүс училищетын курсаннарын да кытта сотуһан ылаллара. Онтулара, өстөһүүгэ кубулуйан, дириҥээтэр дириҥээн иһиэх курдуга. Абаҕата кэмигэр орооһон, сөптөөх хайысха, сүбэ-ама биэрбэтэҕэ буоллар, Михаил олоҕун суола хайа диэки иэҕиллиэн ким-туох билиэ баарай?
Бииргэ үөрэнэр аймах уола Сёмалыын тарбахха кэтиллэр сибиниэс кастет уулларан оҥосто сылдьалларын балтылара, абаҕатын кыыһа, Саргылаана көрөн аҕатыгар эппит этэ. Степан Сергеевич элбэх моргуора суох уолаттар кастеттарын туура тутан ылбыта, иккиэннэрин бэйэтин иннигэр остуолга олордубута уонна: «Эһиги бу манан бэйэ-бэйэҕитин өлөрсөөрү гынаҕыт дуо? Эбэтэр атын кими эчэтээри гынаҕыт дуу? Ол сууттанар-хаайыыланар дьыала эбээт. Өскө күүскүтүн-уоххутун ханна да гынар дьарыккыт суох буоллаҕына, маста хайытыҥ, мууста аҕалыҥ. Аты мин булуоҕум», диэн эппитэ. Уонна, ити курдук, чопчу сорудахтары биэрэн үлэлэтэр буолбута. Ону-маны уһаннарара ол бэйэ илиитинэн тутан-хабан оҥоруу ураты кэрэхсэбиллээҕэ, син тугу эмэ бочоолоон, самаан-имээн, кыһан-кыччыйан таһаарар этилэрэ. Аны, иккис оскуола уонна өрүс училищетын дириэктэрдэригэр тиийэ сылдьыталаабыт этэ. Үөрэнээччилэри уонна төрөппүттэри кытары холбоһон кэпсэппиттэрэ, мунньахтары тэрийбиттэрэ, үөрэх кэнниттэн ыытыллар эбии дьарыктар үлэлэрин күүһүрдэн биэрбиттэрэ. Михаил ити кэмтэн спордунан үлүһүйэн барбыта.
Абаҕалара кэлин даҕаны оскуолаҕа ыччаттар ортолоругар быһыы-майгы хайдаҕын ыйыталаһа-билсэ сылдьааччы. Аһаҕастык, көнөтүнэн кэпсэтэри сөбүлүүрэ. Оскуола дириэктэрэ кылаастар ааннарын иннигэр туран, ыччаттар тугу кэпсэтэллэрин иһиллиир-чуҥнуур идэлээҕин, ону уолаттар ыраахтан көрөн: «Ааҥҥа Арамаан тура-ар!» диэн үөгүлээн баран куотан хаалалларын уонна уолаттар икки ардыларыгар буолуталыыр бытархай бочооттоһуулар тустарынан кэпсиирин күлэ-күлэ истээччи уонна, олус бааспакка, бэрт эйэҕэстик туһалаах сүбэлэри биэрээччи.
Михаил абаҕатыгар сылдьан, эмиэ саҥа сиргэ ананан барар буолбутун кэпсиир санаалаах проспект устун баран истэ. Сотору-сотору массыыналар бирилэһэн ааһаллар. Массыына элбээн иһэрэ харахха быраҕыллар эбит. Абаҕата дьиэтин туттарын саҕана проспект Октябрьскай диэн ааттанара. Массыына ол сахха сэдэх этэ. Суол-иис даҕаны мөлтөҕө. Билигин, онно холоотооххо, быдан тупсан иһэр.