Луха иһэр!
Тыа иһиттэн кугас борооску ойон таҕыста, кэнниттэн уһун быа кымньыынан охсон куһурҕаппытынан, хотостугас кыһыл сирэйдээх эдэр киһи көмүс ыҥыырдаах маҥан атынан өрө көтүтэн таҕыста. Ыраас сиргэ тахсаат, борооску кэлиэх-барыах сирин булбата, киһи кырбыыра улам түргэтээн, күүһүрэн барда. Борооскуну күөнүнэн анньа-анньа, ат өрүтэ турбахтаата.
Түксүө, уурай! диэн хаһыытаата биир мааны кырдьаҕас дьахтар, дьиэ ааныгар туран.
Аттаах киһи, толоон ортотугар анньыллан турар тоһоҕо маһы туура тардан ылан, борооску сиһин мииннэри охсон кип гыннарда. Борооску охтон түстэ уонна, тураары өрүтэ үҥүөхтээн баран, кыайан турбакка, налыйан иһэн, сүрдээх уйаҕастык мэҥирээтэ.
Микиитэ тыына хаайтарарга дылы гынна, балаҕаныттан таҥнары куккураан түстэ.
Балаҕан иннигэр сыарҕалаах оҕус кэлбит. Сыарҕаттан Даарыйа эмээхсин тайаҕар тирэнэн, нэһиилэ оронон туран эрэр. Ол икки ардыгар балаҕан иһиттэн биир будьурхай баттахтаах уолан киһи мүччү ойон тахсан, сыарҕаҕа турар кыракый дьааһыгы сулбу тардан ылаат, эмээхсини куота көтөн, дьиэҕэ киирэн хаалла. Онтон эмиэ таһырдьа ыстанан тахсан, сыарҕаҕа тэлгэппит отун хомуйа тардан ылан, кууспутунан, ханна эрэ баран иһэн, чугурус гынан тохтуу түстэ, Микиитэҕэ эттэ:
Тоойуом, тымныыта бэрт ээ, дьиэҕэр киир эрэ
Суох, мин тоҥмоппун! Микиитэ арбаҕаһын арынан, сыгынньах иһин көрдөрөн кэбистэ.
Арай аттыларыгар сүр эйэҕэстик саһарчы көрбүт, иирэ талах курдук имигэс кыыс оҕо баар буола түстэ. Уолан киһи чахчы симиттэн, түүтэх отун кыбыммытынан тэпсэҥнии турда.
Хайа, Миитэрээй, эһиги кэллигит дуу? диэтэ нарын кыыс.
Кэллибит ээ, Маайыас Кэллибит дии Аны күн аайы көрсүһэр буолуохпут.
Чэ, оччоҕо дорообо, Миитэрэй.
Дорообо, Маайыас! Миитэрэй түүтэх отун туора илгэн кэбистэ, харытынан кыыс моонньун сөрүү кууһан ылла.
Тыый даа! кыыс төлө мөҥөн, балаҕаҥҥа киирэн хаалла.
Киир диэбитим ээ! Микиитэ диэки кырыктаахтык көрөн кэбиһэн баран, Миитэрэй оҕуһун быатын харбаан ылла.
Микиитэ, өлөрдүү өһүргэнэн, дьиэҕэ сүүрдэ
Ити курдук биир күһүҥҥү күн Дулҕалаах хочото киһинэн-сүөһүнэн дэлэйэ түстэ.
Аптаах тыл
Өлөксөй уол үгүстүк ыарытар. Кини кыайан ытаабат, чыпчылыйбат буолуталыыр. «Бу түүн барыыһык Оҕоҥ чугаһаабыт», дэһэн ботугураһаллар.
Аҕыйах хонугунан оҕо эмиэ сэниэтэ суохтук кыыкынаан ытыыр уонна сылаас сиҥэни айаҕар кутан биэрдэххэ, ыйыстар буолан барар.
Астара суох.
Кириэн оттоох үөрэни сарсыарда иһэллэр. Бэс сутукатын ууга буһаран баран, быыкаайык тар тооромостору холбуу ытыйан, күнүс биирдэ аһыыллар. «Таҥара тугу биэрбитинэн» киэһэ аһаан утуйаллар. Таҥаралара үксүгэр сылбархай чэйи эрэ биэрэр. Хаппаҕын тутааҕа туллубут хампархай алтан чаанньыкка сылбархай чэйи иһэн утуйаллар. Утуйдахха, хоргуйбут биллибэт.
Микиитэ эбэтэ Баһыахтыыр Балбаара дьонуттан туспа олорор. Кини уот тыллаах, куһаҕан харахтаах, наһаа күүстээх эмээхсин. Майгытынан бардам буолан, сыл аайы баайтан баайга уларыйа сылдьан хамначчыттыыр. Быйыл Бэһиэлэйэптэргэ олорор. Кини сорҕотугар көрдөһөн, сорҕотугар, арааһа, «ыйыппакка» да ылан, быыкаайык тоҥ үүтү хоонньугар уктан киллэрэр. Оччоҕо күннүүллэр.
Табах аһыы сытынан аҥкылыйбытынан сиэннэрин ууруу-сыллыы охсоот, таһырдьа элэс гынан хаалар. Эмээхсин тахсарын кытта үүттэн быһаҕынан эмти охсон ылан, ууга суурайан, ыалдьар оҕолоругар иһэрдэллэр, Микиитэ чэйигэр үрүҥнүүллэр.
Ол курдук өлүөхчэ өлбөккө сылдьан, Өлөксөй хааман түөрэҥэлээтэ. Онтон, «тимэҕэ сөллөн», уол улам килэрийэн-молоруйан улаатан барда.
Сылдьыбыт эрэ дьон бары кинилэр балаҕаннара кыараҕаһын, куһаҕанын сөҕөллөр, манна хайдах сатаан олороллорун бэркиһииллэр.
Микиитэ онтон өһүргэнэр. Балаҕаннара үчүгэй. Дүлүҥ мастары хайыталаан баран, суорбакка эрэ туруору кэккэлэппит саркаахтаах эркинигэр киһи илиитэ бааһырар уонна таҥас, алдьаммытынан иилистэ-иилистэ, тырыттар. Ол эрэ куһаҕан.
Балаҕаннара үчүгэй. Өссө быйыл Эрдэлиирдэр диэн дьукаахтаахтар.
Молоохтор дойдулара Дулҕалаах хочото нэһилиэк уһуга дойду. Киэҥинэн нэлэһийбит Амма өрүс уҥуоргу сыырын иилээн турар үрдүк хайалар кэтэх өттүлэригэр туспа нэһилиэк олорор. Икки нэһилиэк сылдьыһар бэрибиэһигэр Дьөгүөрэптэр аартыктарыгар өрүс уҥуор-маҥаар хаһыытаһаллара бэрт ыраас киэһэлэргэ эрэ манна дуораһыйан иһиллэр. Күһүн Бэһиэлэйэптэр көһөн киирдэхтэринэ уонна, өрүс мууһа туран, кыһыҥҥы суол аһылыннаҕына, чуумпу Дулҕалаах эмиэ арыый сэргэхсийэ түһэр.
Кэлии-барыы мөлтөх, сурах-садьык олус хойутаан, кубулуйан тиийэр дойдута.
Ханна эрэ ыраах омук ыраахтааҕыларын сэриилэрэ турбут. Таҥара дьиэтигэр аҕабыыт, нэһилиэккэ кинээс этэллэринэн, «биһиги үтүө санаалаах ыраахтааҕыбыт бар дьонун аһынара бэрдиттэн сэриилэспэккэ олоруо үһү».
Амма нэһилиэгин киинигэр, Кыымнаайыга, хас да сыл биир бүдүгүрбүт биэссэр оҕонньор олорбута. Ол оҕонньор туох эрэ күүстээх ыарыыга ыалдьан, бэйэтэ кыайан эмтэниэ суох буолан, куоракка киирбитэ. Онно, куорат луохтуурдара «ыарыытын үчүгэйдик көрөөрү иһин хайыппыттарын» тулуйбакка, өлөн хаалбыт сураҕа иһиллибитэ.
* * *
Молоохтор балаҕаннарын туора дьон биирдэ хайҕаабыттара.
Арай биир киэһэ Молоохтор балаҕаннарын аана киэҥник тэлэллэн аһылынна даҕаны, уһун бараан сону сөрүү туттубут, күп-күөҕүнэн тэрбэччи көрбүт «Буоста нууччатын» кытта үс ини-бии баайдартан убайдара уонна дьадаҥылара Мэхээлэ, орто бырааттара Киргиэлэй Дьөгүөрэптэр уонна хас даҕаны атын мааны сахалар балаҕаҥҥа туола түстүлэр.
Олорботулар.
Үгэс быһыытынан, «Тугу иһиттиҥ?» дэсиһии кэнниттэн, Мэхээлэ Дьөгүөрэп эттэ:
Сөдүөччүйэ-э, бии үнүргү иһит арыгыгын бу тойоҥҥо биэр. Иһиэҕин баҕарар. Төлүөҕэ.
Сөдүөччүйэ сүр улгумнук таһырдьа таҕыста.
Оо дьэ, сүрэ бэрт дии! Манна син дьиэбит диэн олороллор дии! диэтэ ким эрэ.
Мэхээлэ Дьөгүөрэп сөбүлээбэтэх быһыынан, ол киһи диэки көрүтэлээн кэбистэ уонна түргэнник саҥаран бөтүгүрээтэ:
Олорбокко, ханна барыахтарай, доҕор? Ордук суох буоллаҕа
Бары ах баран турдулар. Онтон Киргиэлэй Дьөгүөрэп, кулун кистиирин курдук, дьырдьыгыначчы күллэ уонна эттэ:
Бу дьиэҕэ биир күн олорбут киһи биир сыл оҥорбут аньыыта бырастыы буолар
Ону бары сөбүлүү түстүлэр.
Нуучча бэргэһэтин устан, куударалаах чачархай баттаҕа өрүкүйэ түһээт, уҥа ороҥҥо тиийэн дьоһуннаахтык олорунан кэбистэ. Балаҕаҥҥа ымсыырар быһыылаах, Микиитэни одуулаһар. Уол сыгынньах киинин ытыһынан саба туттан баран, хаҥас диэки чугуҥнуур. «Биһигини үүрэн таһааран баран, дьиэбитигэр бэйэтэ олороору гынар» дии саныыр. Нуучча сири тиҥилэхтээт, хаһыытыы түстэр эрэ, хотоҥҥо ыстанар өйдөөх.
Сөдүөччүйэ иһит арыгыны киллэрэн, Мэхээлэҕэ биэрдэ.
Чэ, чэ, тахса охсуохха! Сүрэ бэрт. Дьэ дойду! дэһэ-дэһэ, ыалдьыттар тахсан бардылар.
Балаҕан иһигэр тымныы тумана күөгэлдьийдэ.
Нуучча, доҕотторуттан хаалан, Микиитэ лаглаҕай гына ымынах буолбут иһин диэки сөмүйэтинэн суптурута ыйыталаан баран, эттэ:
Сууйда надо. Мин мыло биэрдэ.
Мыына ньынаада, Сөдүөччүйэ илгистэн кэбистэ. Миэхэ бурдук, килиэп наада Баранчаактар ис хапсыыла, оҕолорун диэки ыйыталаата.
Нуучча чыпчырынан, илгистэн кэбистэ. Тугу эрэ бэйэтин тылынан саҥарда уонна таһырдьа ыстанна.
Сыарҕалар тыастара дьиэ таһыттан тэйиэр диэри ким да саҥарбата.
Ити нуучча төлүөбэтэҕинэ да, көҥүлэ киси дьукаах Сөдүөт оһоххо хардаҕаһы эргитэ туран, уоту көдьүттэ. Онтон балачча буолан баран, эбэн эттэ: Күтүр хараҕа көҕөрөн түһэн, сүрэ бэрт, доҕоор!
Нуучча хараҕын истээт, бары саҥарбытынан бардылар.
Мэхээлэ бэрдэрдэ дии Хайа үлүгэрий. Баарбын-суохпун барытын мунньан, ыллартарбытым, диэтэ Сөдүөччүйэ.