Үчүгэйдик сырыт, тукаам, диэтэ оҕонньор.
Доҕоор, Дьөгүөрдээн, сэрэнэн сырыт, диэтэ Сөдүөччүйэ.
Аҕаа, барыма! Микиитэ ытаабытынан, ийэтин илбирийбит ырбаахытыгар сөрөнөн хаалла.
Өлөксөй ийэтигэр көтөхтөрөн сылдьан, күлэн бычыгырыы түстэ, өрүтэ өҥдөҥнөөн икки илиитинэн сапсыммахтаан кэбистэ.
Эрдэлиирдэр сотору кэлиэхтэрэ. Кинилэри кытта күүскүтүн холбоон, үчүгэйдик олоруҥ. Миитэрэйдэрэ баҕас үчүгэй уол, Дьөгүөрдээн тутуурун сиргэ ыһыктан кэбистэ, икки уолун икки харытынан кууһуталаан ылан уураталаата-сыллаталаата.
Чыычаахтарыам, аны саас улахан дьон буолан тоһуйаарыҥ! уолаттарын аҕалара хотунугар туттартаан кэбистэ, сиртэн кууллаах бэргэһэтин харбаталаан ылла да, дьулуруччу хааман бара турда.
Дьөгүөрдээн кыһын аайы, атын дьадаҥылары кытта Сүөдэр Бэһиэлэйэп Охотскайдатар таһаҕаһыгар сылдьыһан баран, саас эргиллэн кэлэн, күһүҥҥэ диэри баайдарга оттуур, дьоно кыстыыр отторун-мастарын бэлэмниир эбит.
Тайҕа таһаҕасчытын үлэтэ кытаанах үлэ.
Саха дьоно олорор уонча көһүн устатыгар ат көлөнөн бараллар. Онтон антах көһө сылдьар «тоҥустар дойдуларыгар» таба көлө буолар.
Тоҥуу хаары тыыран айанныыллар, таһаҕастарын санныларыгар сүкпүтүнэн, тарыҥ уутунан дэбилийэ сытар үрэхтэри кэһэн туорууллар. Хонук сирдэригэр тиийээт, табалары, аһылыктаах сиргэ илдьэн, чэҥкээйилээн ыыталыыллар. Хомурах хаары күрдьэн, ураһа туруораннар, ортотугар түүнү быһа умайар уоттарын оттоллор, ону тула мас лабаатын халыҥнык тэлгэтэллэр.
Сарсыарда боруҥуйга туран, табаларын хомуйа бараллар. Табаларын, баҕар, түүн бөрө мөрөйдөөбүтэ буолуо, баҕар, табалар бэйэлэрэ, ырааҕынан тарҕанан, уччуйбуттара буолуо Ол сылдьан, ардыгар, дьон буурҕаҕа түбэһэллэр, мунан хаалаллар, сыгынах хоонньугар тоҥон өлөллөр
* * *
Микиитэ эһэтэ туһахтарын көрө барбыта. Ийэтэ балаҕанын сыбыы сылдьан, Өлөксөй ытаабытыгар дьиэҕэ киирэрэ буолла.
Тоойуом, эн дьиэҥ таһыттан ханна да барыма.
Барбаппын.
Мин Өлөксөйү эмнэрэн баран, билигин тахсыам. Дьиэбитин сыбыахпыт, сөп дуо?
Сөп.
Эбэҕэ киирэ сылдьаайаҥый
Сөп.
Микиитэ балаҕан кэннигэр соҕотоҕун хаалла. Эбэҕэ киирэр чыычый!
Эбэлэрэ киэҥ, холку Амма өрүс балаҕаннарын аннынан тэлгэнэ, нэлэһийэ уста сытар. Уҥуор халлааҥҥа харбыаласпыт сис хайалар күлүктэрэ ууга охсуллубуттар. Бэһиэлэйэптэр балаҕаннарын аннынан хаһыллыбыт киэҥ аартыгынан киирдэххэ, Молоохтор быыкаайык тыылара тумсуттан иирэҕэ баайыллан турар.
Эбэҕэ киирэр кэбис! Киирэн, тыыны көрө охсон тахсыбыт киһи! Сүүрэн киирэн ыраахтан көрүөххэ эрэ
Микиитэ тыытын аттыгар буолан хаалла. Бөлүүн уу кэлбит. Тыы аргыый-аргыый талбаарыҥныы турар. Амма ортото томтойбут, күүстээх сүүрүгүнэн дьулуруйар. Кытыыга иирэ хардаҥ сэбирдэҕэ оргууй эргичийэ устар. Микиитэ атаҕын тумсунан иирэ сэбирдэҕин өрө баһан ылла. Онтон атаҕынан ууну туора хаһыйбахтаата. Онтон сототун ортотугар диэри кэһэн киирэн, төттөрү-таары сүүрэкэлээтэ. Үлүһүйэн барда. Тыы тумсугар биллэҕэ түһэн, иһигэр киирэн биэтэҥнэтэ оонньоото. Тыы баайыылаах буолан, аанньа биэтэҥнээбэт эбит.
Микиитэ ойон туран, тыы баайыллан турар иирэтин тааһынан илдьи сыста, тииһинэн көмүллээтэ. Тоҕо? Ким билиэй Балачча астаспытын кэннэ тыыта дьэ босхолонон, үөрбүт курдук, дьондос гына түстэ. Уол тыытын тумсугар биллэҕэ түстэ да, биэтэҥнэтэн, төбөтүн уонна атахтарын ууга олбу-солбу укпахтаан чомполоммутунан барда.
Сайгылдьытан, үчүгэйэ бэрт!
Онтон хараҕын кырыытынан көрбүтэ айан суола оргууй талбаарыйан, тэйэн эрэр эбит. Уол, куттанан, дьүккүйэн кэбистэ да, төбөтүн оройунан барда. Соҕотохто тыбыс-тымныы, күп-күөх буола түстэ. Өрө тарбачыһан эрэрэ да, биирдэ өйдөнөн кэлбитэ, кытыыга тахсан, кумаҕы батыччы харбаан сытар эбит. Олоро түстэ, ол-бу диэки көрүтэлээтэ.
Тыыта, тумсунан-ойоҕоһунан буолбахтыы-буолбахтыы, үөскэ киирэн, устан даллайа турда. Арҕаалаабыт күн сардаҥата охсуллан Амма үөһэ биир сиринэн ньолбоччу сырдык толбонунан оргуйан бырдьыгыныыр. Тыы онно тиийээт, маҥнай ойоҕоһо күлүм гынна, онтон бүтүннүү умайан күлүбүрээбитинэн барда
Микиитэ-э! сыыр үрдүгэр ийэтин дьиибэтик холкутуйбут хаһыыта иһилиннэ.
Уҥуор өрүтэ үөмэхтэһэн турар сүдү хайалар: «Туох даа?» диэн дириҥник сөҥөдүйэн кэбистилэр, бэтэрээ эҥээртэн чараас тумул тыа: «Ээ, суох!» диэн улгумнук аллараа сыҥаах буола түстэ. Микиитэ үрдүк кытыан от быыһыгар түһэн хаалла.
Сыыры таҥнары сүүрэр чэпчэки атах тыаһа иһилиннэ. Уол кирийэн кэбистэ.
Сөдүөччүйэ тыы турбут сиригэр кэлэн биирдэ чугурус гынна. Онтон, оҕотун сүтэрбит таба салгыны сытырҕалыы турарын курдук сэгэйбэхтээн, тула хайыспахтаата. Ыраах харааран эрэр тыыны көрөөт, дьигиһис гына түстэ. Ыраас харахтарын кэҥэттэр-кэҥэтэн, дьиэгэниччи көрдө. Иҥсэлээхтик, нэмийдэр-нэмийэн, салгыны эҕирийбэхтээтэ. Онтон соҕотохто ууга ыстанан кэбистэ, үрдүнэн сырдык таммахтар өрө ыһылыннылар. Уу түгэҕин суптурута көрүөлүү-көрүөлүү, икки илиитин иннин диэки ууммутунан, төттөрү-таары сүүрэкэлээтэ. Онтон уолун быһа үктүү сыһан, тымныы ууну үрдүгэр саба ыһан, сыыры өрө сүүрэн таҕыста.
Түөһүн түгэҕиттэн эһитэ охсон түргэн-түргэнник: «Микиитээ Сыччыай, Микиитээ!..» диэмэхтиир, бүдүрүйэн охто-охто, сыыр сирэйинэн сүүрэкэлиир. Онтон арҕастыы үүнэн лөглөйөн турар иирэ талаҕы эргийэ көтөн эрдэҕинэ, уол саспыт сириттэн ойон туран, балаҕанын диэки тэбиннэ. Үөһэ иирэлэр төбөлөрө түрдэс гыннылар, хаппыт лабаалар тыастара кумаланнылар. Микиитэ мэнигилээн олустаабытыгар ийэтэ чанчыгын тардаары эккирэтистэҕинэ, уол таһы куотан тамаһыйан хаалар буолара.
Билиҥҥиттэн ситтэрбэт эбээт! Бэйи, буруйгун мунньан-мунньан баран, биирдэ муунталаһарбыт буолуо! диэн сааныһыы буола-буола, утары умнуллан иһэр этэ. Ол үөрүйэҕинэн уол эрэллээхтик түһэн кэбистэ.
Кумах суолунан кини уончата ойбото быһыылаах, ийэтэ саба сүүрэн кэлэн, аҥаар илиитинэн туора харбаан ылла да, туохтан эрэ былдьаан куотан эрэр киһи курдук, сыыры өрө сүүрэн маҕыйда.
Сыыр үрдүгэр таһааран оҕотун туруоран кэбиһээт, икки харытыттан харбаабытынан сиргэ лах гына олоро түстэ.
Ий-аа, тыы бэйэ-таа!.. уол быһаарсыах курдук буолан иһэн, ытаан марылаан барда.
Ийэтэ бобо кууһан ылла. Хараҕын кытаанахтык быһа симэн баран, улам кытаатыннаран кууһа-кууһа, оргууй биэтэҥнии-биэтэҥнии, ботугуруу олордо:
Тыы бардыын-бардын ууга!.. Бардыын-бардын бэйэтэ!..
Өр олордулар быһыылаах. Микиитэ нухарыйан барда. Онтон ийэтин саҥатыттан уһуктан кэллэ.
Бэйи, аны баайдарбыт халҕаһалыы анньан көһөн иһэллэр. Дьиэбитигэр киирэ охсуохха.
Соҕуруу тыаҕа сүөһү үүрэр аймалҕан бөҕө буолбут. Тыа саҕатынааҕы талахтар быыстарыттан ынахтар мүлүкүччүһэн тахсан эрэллэр. Балаҕан иһигэр Өлөксөй ытаата. Кумах сыстан эриэн буолан бараннар, ийэлээх уол балаҕаннарыгар сүүрдүлэр. Балаҕаҥҥа киирээт, Сөдүөччүйэ: «Сыгынньахтанан, сыта оҕус!» диэбитинэн, Микиитэ илиитин ыһыктан кэбистэ уонна сууланан сыппыт таҥаһын хаһыйа тэбиэлээн баран, ороҥҥо ытыы олорор Өлөксөйгө ыстанна.
Микиитэ сыгынньахтана сатыыр үгүс таҥаһа суох киһи, ньылбы сытыйбыт торбос ыстаанын сиргэ тэбэн кэбистэ да, нэк суорҕанын анныгар киирэн хаалла.
Дьиэ таһыгар сүөһү маҥыраһыыта, киһи айдаана, ыт үрэрэ сүрдэннэ. Микиитэ тулуйан сыппата, суорҕанын анныттан оронон тахсан, эһэтин арбаҕаһын бүрүнэ быраҕынан, соспутунан таһырдьа нырылыйан таҕыста.
Сүөһү тэпсиэ, сэрэн!.. Илин диэки көрө сырыт, биһиги дьоммут эмиэ кэлиэхтэрэ, диэн Сөдүөччүйэ хаһыытыы хаалла.
Микиитэ балаҕанын үрдүгэр ынчыктаһан таҕыста. Бэһиэлэйэптэр дьиэлэрин таһа үллэҥнэс киһи-сүөһү буолбут. Дьиэ айаҕар субуспут көлөлөр сыарҕаларыттан араас дьааһыктары, остуоллары таһан булумахтаһан эрэллэр. Онтон ким эрэ дьулайбыт саҥата аймана түстэ.