Микиитэ тойонун аҕата Сүөдэр Бэһиэлэйэп хобдьугураабыт түргэн саҥалаах, кыра уҥуохтаах, сытыы-хотуу киһи, сааһын тухары айаҥҥа, эргиэҥҥэ сылдьыбыт. Саҥардыыҥҥыта кини хараҕа суох буолбут. Сүөдэр алталаах-сэттэлээх кыра кыыһын сирдьиттэнэн чугас эргин ыалларга дьаарбайан кэлэ-кэлэ, дьиэтигэр кими эмэ быртахтык элэктээн, үөҕэн хобдьоорор. Эдэр тойон Луха Бэһиэлэйэп быллаҕар уостаах, хотостугас кыһыл сирэйдээх, ыыс араҕаһынан чөрбөччү көрбүт, отутугар тиийэ илик киһи. Кини бэрт кыра үөрэхтээх, онон түҥ-таҥ нууччалаабыта буола-буола бастыҥ аты миинэн муҥунан көтүтэ сылдьан арыгылыыр-хаартылыыр, содурдуур, содуомнуур, ыллыыр-туойар. Быһата, баай соҕотох уол оҕото.
Элбэх ыалдьыт-хоноһо сылдьар.
Ыалдьыт-хоноһо мааны дьон буоллахтарына батараак Өлөксөйү уонна Микиитэни туспа остуолга хаҥас диэки аһаталлар. Орто соҕус дьон буоллахтарына биир остуолга гынан баран, аһылыктара туспа буолар. Ким да туора киһи суох кэмигэр бары бииргэ аһыыллар.
Киэһэ чэй кэнниттэн Сүөдэр оҥостон олорон удьурҕай холтуунтан боруоска табах тардан ытырдан баран, киһи кыайан үтүктүбэт тылларынан батараак Өлөксөйү ыстырыыстыыр. Уол сааһын тухары истэ үөрэммит тылларыттан кыһаммат, иһиллии да барбат быһыылаах. Онтон уолуттан салҕан оҕонньор Микиитэҕэ халбарыйар:
Чэ, доҕоор, атаһым Микиитэ суруксут, кэпсээ эрэ.
Тугу кэпсиэмий?
Микиитэ икки илиитин тобугунан хам кыпчыйар уонна остуол анныгар сытар сымыыт хаҕын тоҕо эрэ тонолуппакка одуулаһар.
Сүөдэр халтаһаларын хамнатан уолан хаалбыт харахтарын оннун аспахтыыр, кини көрө сатыырга дылы гынар, оронугар сыҕарыҥныыр. Кыракый уҥуох көхсө, синньигэс моонньо, ыараханнык түөрэҥнээбит улахан төбөтө, күөх мэҥнэр олортообут кубаҕай сирэйэ барыта хайдах эрэ сымыыт иччитигэр маарынныырга дылы.
Микиитэ дьулайара да бэрт, аһынар даҕаны: «Тугу да саҥардын», дии саныыр, тулуйарга оҥостор.
Үөрэхтээх үтүө киһи эрээри хардары хатыллан ыйытаҕын дуу? Ити куһаҕан дьон идэлэрэ Үөрэххинэн төһө туһанаҕын, доҕоор?
Син туһанабын.
Тугу? Сүөдэр сирэйэ сырдыырга дылы гынар, онон-манан ойута тыытыллыбыт курдук хаастара үөһэ диэки түрдэҥнииллэр, уол диэки нөрүйэр, сүрдээхтик кэрэхсээбит быһыыланар. Тугу туһанаргын иһитиннэр эрэ, атаас.
Чэпчэки кинигэлэри ааҕабын.
«Чэпчэки» да?.. тарбахтарын төбөлөрүнэн остуолу тоҥсуйбахтыы олорон тугу эрэ толкуйдуур. Чэпчэки кинигэ диэни аҕыйах сыаналаах кинигэ диэн өйдөөбүтэ буолан кубулунаары гынан баран, уолу олус эрдэ «тыла суох ыытан» көрүн көҕүрэтэриттэн тардынар. Чэ, ол чэпчэки кинигэлэргэр тугу кэпсииллэр? Эргинэргэ үөрэтэллэр дуо?
Суох.
Хаартынан сүүйэргэ үөрэтэллэр дуо?
Суох.
Уорарга?
Суох.
Баай ыал кыыһын иирдэн ойох ыларга?
Суох.
Чэ, оччоҕо туохха үөрэтэллэр ол кинигэлэр?
Микиитэ өйдүү сатыыр да аахпыт кинигэлэрэ туохха үөрэтэллэрин кыайан өйдөөбөт. Аахпыта син үгүскэ дылы. Таптал туһунан элбэх. Ону эттэххэ, ыстырыыһынан ыһаарара чахчы. Тыа ыраахтааҕыта, муора иччитэ эмиэ табыгаһа суохтар. Сүөдэр буоллаҕына хоруй эрэйэн нөрүйэн олорор, уоһун уһуктара ибирдииллэр, кыламаннара титирииллэр. Хараҕа суох, кырдьаҕас, мааны киһини кэтэһиннэрбититтэн уол кыбыстар, бэйэтиттэн кэлэнэр. Тиһэҕэр тиийэн, өйүгэр көтөн түспүччэ этэр:
Чыычаах уйатын
Дьэ, дьэ ону?
Алдьатымаҥ диэн сүбэлииллэр.
Туох да? «Чыычаах» диигин дуу? Сүөдэр чугаһыы сыҕарыс гынар, ол-бу диэки хайыспахтыыр.
Ээ
Кини бүтүннүү эндэрэҥнии-эндэрэҥнии күлэр, холтуунун сулбу тардан таһааран табаҕын сыҥсыйбахтыыр: «Чыычаах уйатын алдьатымаҥ!» диэн этэн көрө-көрө, күлэр.
Оттон аһаамаҥ диэбэттэр дуу?
Суох.
Дьахтарга чугаһаамаҥ диэбэттэр дуу?
Суох.
Аһаабакка сылдьыаҥ даҕаны, үөн өлбөт. Оттон дьахтара суох хайдах киһи буолуоххунуй? Эн эт эрэ, хайдах киһи буолуоххунуй дьахтара суох?..
Бутуллан хаалан баран, тугу ыйытарын да өйдөөбөккө Микиитэ:
Хайдах да буолбаппын, диэн кэбиһэр.
Сүөдэр күлэн алларастыы түһэр: «Хайдах да киһи буолбаппын» диэтэ эбээт, бу ытыҥ баара!» дии-дии, күлэр.
Күлээн-күлэн баран, өрүтэ уһуутаан уоскуйар, лабай курдук кирдээх былаатынан хараҕын оннун, моонньун, сирэйин соттумахтыыр уонна ханнык эмэ саамай бүдүгүрбүт эмээхсининэн араас ымпыктаахтык ыстырыыстаан киирэн барар. Уол сотору-сотору «Па!» диир, кини ол аайы ордук тэбиллэр. Суох, ыстырыыһа көрүттэн буолбатах, сүрэҕэр мунньуллубут сытыган ириҥэтин ыгынар, күрдьүк буолбут дууһатын түүнүк бөҕүн сахсынар. Чанчарыктык тутуллар куурусса оронуттан кэлэр сидьиҥ сыттар кини оҥоҥнообут айаҕыттан үргүйэргэ дылылар. Кини бэйэтэ да көрүлээбиттии туттубута уурайбыта өр буолан сабыстыбыт; күөх мэҥнэрэ силбэһэннэр сирэйэ бүтүннүү сытыйбыт уу түгэҕин курдук суһуктуйбут, халтаһаларын, уоһун хам ньимиппит, кулдьайбыт эргэ баас хаҕын хастыы сатыыр курдук туттубут. Ыстырыыстыыр эмээхсинин силигин ситэрэ олордоҕуна таһырдьа ыстанан хаалыах баара, төттөрү туттаран ылара биллибэт этэ. Ол эрээри, туох эрэ хараҥа күүс Микиитэни хам баттаан олорор, сидьиҥ тыл дьуоҕатыгар кини батыллыбыт курдук. Сүөдэр диэки хайыспат эрэ мөккүөннээх да хараҕын кырыытынан көрбөхтүү олорор.
Сүөдэр айаҕа ханньастан, мунна токуруйан барар, кулгаахтарын өҥүргэстэрэ бүүрүллэллэр, бэйэтэ олорон эрэ иннин диэки ыстаныах курдук өкчөччү туттар, олус абаламмыт быһыыланар:
Дьэ бу акаары да сордоох ээ, Молоох уола ыт! Үөрэттэрбит буола-буола, дьиккэр оҕолор! Тугун эрэ санаан эрэр. Хайа сабар ыстаана да суох ини. Кэнники дэлби байбыккыт дуу? Байбыккыт дуо, доҕоор!
Суох
Кыһыл көмүс кылааты күрдьүккүтүттэн була иликкит дуо?
Суох.
Уола хата үөрэхтээҕимсийэн үлэлиэ суоҕа, сирэйин тэпсиэҕэ, бырадьааҕа барыаҕа. Нохоо, бу Микиитэ суруксут төһө бэрт үлэһитий?
Ыйытыллааччы уол, Микиитэни кытта үлэлиир батараак Өлөксөй, хам хаппыт этэрбэһин устаары оһох кэннигэр ынчыктаһа олорон дэбигис саҥарбат. Сүөдэр хоруй көһүтэн олорбохтоон баран, сирдьит кыра кыыһыттан аргыый ыйытар:
Сыччыай, бии ырҕайа сытыйбыт суох дуу?
Алталаах-сэттэлээх сирдьит, бэйэтэ эмиэ хараҕынан буорайбыт киһи, халтаһалара дьолточчу испиттэр, кыламаннарын кыллара кэлимсэлэһэ силбэспиттэр. Кыыс икки өттүнэн кыҥнаҥнаан дьиэ иһин эргиччи көрүөлүүр.
Ээ, кини оҕуһу кыайан сиэппэт. Хата кинини бэйэтин оҕус сиэтэр. Улахан оҕус көҥүл дэйбиир оҥостор. Быстыбыт киһи! Оһох кэнниттэн кэтит сирэйэ малас гынан, Өлөксөй толору сыананы биэрэн кэбиһэр.
С! Баар эрээри саҥарбат эбит дуу? Оҕус муннун кыайбата диэн кэлиэ дуо? Үөрэхтээҕимсийэн соруйан гынар буоллаҕа. Эппэтэҕим дуо! кырдьыга тута дакаастанан Сүөдэр үөрэ түһэр уонна эмиэ Микиитэҕэ эргиллэр. Эн үөрэххиттэн туох туһа баарый? Туох да суох! Нууччалаан да халлырҕаа, аҕабыыттаан да онолуй, ким эйиэхэ кыһаныай? Ол кэриэтин таһырдьа ыт үрдэр, бии дээдэйэ сытыйбыты: «Нохоо, тахсан көр эрэ, ким кэллэ?» диэм этэ. Эн үөрэхтэммиккинээҕэр ыт үрбүтэ быдан ордук. Оннук буолбат дуо, Микиитэ суруксуот? көһүппэхтээн баран, эмиэ кыыһыттан ыйытар. Бии уол суох дуу?
Баар, баар, бу олорор, диир кыыс.
Эн үөрэхтэммиккинээҕэр ыт үрбүтэ ордук буолбат дуо?.. Ээ, саҥар эрэ, доҕор, киһи кэпсэттэҕинэ!
Мин үөрэхтэннэхпинэ ыт үрбэт буолан хаалыа дуо?
Но! Өһүргэнэр дуу?!
Өһүргэниэ суоҕа дуо? Үөрэхтээҕимсийэн ити уол эйигин хайаата? Саҥаран баран уурайбаккын. «Ыт ордук да, ыт ордук!».
Ыалдьар хараҕын саба туттан баара-суоҕа биллибэккэ төҥкөйөн олорор Өлөксөөндөрө эмээхсин эригэр кыыһырар.
Эй, үрүмэ! Эйигиттэн баҕас ыт ордуга чахчы!.. Сатана, эдэр, суруксут киһи диэки буолар ээ. Микиитэ суруксут, ойохпун хайыы үйэҕэ иирдээхтээбит эбиккин дии. Чэ, ити аата эн биһикки бу киэһэ кини дьэ сорунан үөҕээри оронугар сыҕарыҥнаамахтыыр.