Нахаа, отуугун уматан бараҥҥын тоҕо туймааран хааллыҥ? диэтэ.
Оччо кыайыылаах киһи сэргэхсийиэ эбитэ үһү! Микиитэ, атын сир диэки хайыһан, дьэ хамсаата, тура көһүйэн хаалбыт эбит.
Ээ, бу сордоох болтуотун сиэҕин тутан турар дуу, хайа үөдэний! диэн Харытыана чаҕылла түстэ. Болтуоҥ сиэҕэ дуо, ныхаа?
Айаҕын аппакка эрэ, Микиитэ «ыы» диэтэ уонна харытын көннөрү тутан көрдөрдө.
Чэ ыл, ныхаа, сиэххин кэтэн кэбис, бэрт таҥас буолбут дии! Ол бытааһах күлэн таҥалайа кытыаһынна эбээт, доҕоттор!
Күлээн-күлэн баран эмискэччи уоскуйда, хара оҕуруо харахтарынан ол-бу диэки дьиибэргээбиттии көрөн эргичиҥнэттэ уонна эттэ:
Дьэ бу алдьархай, доҕоор! Чэ, бу чэйгитин иһиҥ, миигиттэн көҥөнүмэҥ, мин бардым. Уолан баранна дии!.. Алҕас саҥаран кэбистим дуу, хайдах-хайдаҕый? Бэйэтэ аһыйан турар сордооҕу. Улааттаҕына өһүөннээн өлөрүө. Чэ, онно тиийэр да биллибэт! Киһи оонньоотоҕун аайы эҥин буолан! Түксү, оннооҕор киһи өлөр баҕайыта
Ити курдук сирбитэ-хайҕаабыта, сэтэрээбитэ-аһыммыта биллибэттик этэн-тыынан тыгыластаан бүтээт, Харытыана күөлү кытыытынан тиэрэ дайбаан сабыахайдана турда.
Барбахтаат, эргиллэ түһэн хаһыытаата:
Чэйгитин иһиэҥ! Уолан хаалла ээ! эмиэ кэдирги дайбаан сабыахайдаан, көлүйэ күөлү эргийэ көтөн иһэн чугурус гына тохтуу түстэ, күөл диэки ыйа-ыйа хаһыытаата: Дьөгүөрдээн, Дьөгүөрдээн! Балык оонньуур ээ. Балык, балык, баҕа эҥин буолбатах. Туута уган кэбис! Туута ук! Миэхэ бэрсээр. Чэйгитин иһиҥ
Хойуу бугуллар быыстарынан кыһыл сатыын ырбаахыта умайбахтыы турда.
Киһи кыыһырар эрэ, өстөммөт киһитэ. Абырыыра-алдьатара аҕастыы-балыстыы киһи. Бүгүн кырылас өстөөҕүҥ, сарсын өлөр дьүөгэҥ. Сүрдээх эйэҕэс, наһаа аһыныгас ээ, ол гынан баран.
Чэ, тукаам, кэл, чэйбитин иһиэххэ, хайыахпытый?
Уолбут солуурчаҕы Дьөгүөрдээн оллоонтон ылан сиргэ уурда.
Биир сыллааҕы көлөһүммүт умайан хааллаҕа ити дии. Сиэптээҕим эбитэ буоллар, сатаатар харчым бэйэбэр буолуо этэ. Отуу маһыгар кыбытан кэбиспитим
Уоттан ордон хаалбыт биир тимир куруусканы кэриһэн сылбаххай чэйдэрин иһэ, күөл бүүрүгүн үрдүгэр сукуһан олордулар.
Отуу биир ойоҕос маһа тосту сиэнэн хачыр гына сиргэ түһээт, буруолуу сытта
Оҕус
Сааскытыйан барда, хаар үрдэ ууллан, суол кэлтэйдэ. Хаар барана илигинэ Дьөгүөрдээн отун тобоҕун тиэйэн ылаары, икки күн үлэлээн биэрэргэ Байбал Сэмэнэп диэн баай киһиттэн икки оҕуһу уларыста.
Кыһыҥҥы тымныыга тумнастан-тууйуллан сыппыт сир-дойду холкутук үөһэ тыыммыт, уоскуйбут, кэҥээбит. Алаас-хочо сиксиктэригэр дьэргэлгэн дьиримнии үҥкүүлүүр, күрүөлэргэ илим курдук иилистэр. Саҥа кэлбит тураах хааман маталдьыйар. Үөр туллук быыгыныы көтөн эриэн ирбинньик буолан ааһар халлаан түгэҕэр үрүҥ көмүс кыырпаҕынан ыһыллан сүтэр.
Сүөһүлэр күн диэки өттүлэрин түүтэ сып-сылаас.
Күн сылааһар сыламнаан нэһиргээбит оҕуһу мииммэккин, кымньыылаабаккын.
Оҕустары суолга киллэрэн үүрэн кэбиһэн баран, сыарҕалаах оттор кэннилэриттэн аргыый хаамсан иһэн Дьөгүөрдээн уолунуун арааһы сэһэргэһэр. Кини бултуур туһунан ордук таптаан кэпсиир.
Утары ыстанан эрэр эһэни эр бэрдэ киһи ытан бытарытан арҕаһын сиирэ көтүппүт. Ол кыыла саба түһэн эрдэҕинэ, киһи туора ойбут да, саа тимириттэн тутан баран эһэ хоҥоруутун мииннэри охсон чаҕылыннарбыт. Эһэ умса хоруйа түспүт, саа маһа тосту баран ыраах эһиллэн хаалбыт, тимирэ өҕүллүбүт. Умса хоруйа түспүт эһэ, чыпчылыйыах бэтэрээ өттүнэ «өйдөнөн», үрдүгэр түһэн эрдэҕинэ, киһи хаҥас харытын эһэ аппаччы аппыт айаҕар батары биэрбит да тылын төрдүттэн харбаабыт. Эһэ хам ытыран кэбиһэр кыаҕа суох буолан, туора илгиэлэнэн, аһыыларын төбөлөрүнэн киһи харытын тоҕута сиэлийтэлээбит. Киһи ыыппатах. Ыыттар эрэ, өлүө буоллаҕа. Ол курдук киһи уонна эһэ үрэх халдьаайытын тэлгэҕэр күөдүлгэхтэһэ-күрэстэһэ сылдьыбыттар. Онтон киһи мөлтөөн барбыт. Олоро түспүт. Эһэ тиэрэ аттаан эрдэҕинэ, киһи өлөр мүччүргэннээх кэмигэр уҥа сототун таһыттан быһаҕын сулбу тардан ылан, эһэ хонноҕун аннынан батары саайбыт. Ынырык кыылы киһи ол курдук кыайбыт. Харытын быччыҥнарын эһэ аһыылара быһыта соппуттара бүччүрүтэ оспут этилэр.
Оннук эрдээх дьону хайгыыллар, умсугуйаллар.
Көҕүллээх кус дьэҥкэ ууга түһэр, бэйэтэ наһаа нэс кус, үөмпэккэ эрэ киирэн саба тэптэрэн ылыахха сөп. Арамаан Дьөгүөрэп сайылыгын аннынааҕы көлүйэҕэ түөрт көҕүллээх кус түспүт. Үс-түөрт ааттаах сааһыттар умуһах хаһа туралларын үрдүнэн, бэрдимсийэн киирэн, Арамаан тыйдаах биэ сыаналаах икки уостаах сынтарааккатынан тоҥ күөс быстыҥа кыҥаан кынчыатаан олорбут эбээт.
Кэтэһэн турбут дьон тулуйбатахтар.
Доҕоор, ытыаҥ буоллар ыт, муҥнаама! диэбит биир киһи.
Саа тыаһа өрө хабылла түспүт. Түөрт көҕүллээх этэҥҥэ көтөн барбыттар. Арамаан саатын илгэн кэбиспит, этэрбэстэрин сулбурута тэппит уонна көлүйэтигэр көтөн түспүт да, манчаары оту арыйа-арыйа, көрдүү сылдьыбыт.
Доҕоор, тугу көрдүүгүн? диэн хаһыытаспыттар.
Кус-кус! Табыллыбыта-табыллыбыта! дии-дии, Арамаан эргичиҥнии сылдьыбыт.
Сыгынньах атаҕын балыктар, баҕалар араастар таарыйан аастахтарын аайы «һок, бу кэллэ!» диэн хаһыытаабытынан уу түгэҕин харбыалаһа түһэр үһү.
Оннук «быстыбыт» булчуттары күлэллэр, кинилэртэн кэлэйэллэр.
Микиитэ хаһан үөрэҕин салгыырын туһунан уонна хаһан сынтараалка саа булунарын туһунан кэпсэтиэҕин олус баҕарар. Аҕата ол туһунан кэпсэтиини тумна сатыыр. «Чэ бэйи, от-бурдук үүннүн, сир-дойду көннүн», диэн кэбиһэр.
Ыспатах бурдук хантан үүнүөй, дулҕанан бүрүммүт отуттуу бугул арычча кэлэр хочо хаһан көнүөҕэй? Ол туһунан эрэммэтин Микиитэ эттэҕинэ, аҕата саҥата суох испэхтээн баран, аргыый этэр: «Бар дьон киэнин этэбин. Бар дьоҥҥо баар буоллаҕына, тииһиниллиэ буоллаҕа дии Чэ, тыл буолбаты тыллаһымыах, кэпсээн буолбаты кэпсэтимиэх Көр, кыталыктар уураһаллар, куустуһаллар уонна үҥкүүлээн дыабахаччыһаллар ээ»
Сыарҕалаах от кэннигэр иһэн, үөрэнэн хаалбычча кини сотору-сотору «һай-һай!» диэн муннун анныгар саҥарар, харыстан эрэ ордук иирэ төбөтө кымньыытын өрүтэ ууммахтыыр уонна кыталыктар үҥкүүлүүллэрин кэпсиир.
Сир-дойду «быыһаммытынан» дьахтар курдук наҕылыйбыт, налыйбыт. Өссө да күүс-уох суох, сэниэ эстибит, ол эрээри бүтүннүү сырдыы мичээрдээбит Ууллан эрэр хаар ыылаах, уоскутуулаах сыта охсуллар. Суйдаммыт тамалҕаннар быыстарыгар кыһыҥҥы курупааскылар таарбайа хаампыттара сиритэ ууллан эрэр
Киэҥ, холку.
Отторун тобоҕун бүтүннүү тиэйэн аҕалан, үөрэн-көтөн, оҕустары булгутан окко баайдылар.
Маннык оҕустаах буолбут киһи! Салдьыр муостаах сүүнэ улахан хара оҕус ойоҕоһугар Микиитэ иэдэһинэн сигэнэр.
Дьэ, кырдьык, биир маннык оҕонньордоох киһи, дьэ кырдьык диэмэхтиир аҕата, баһаам улахан сылгы тыһа үтүлүктэрин өттүктэригэр сууралаамахтыыр.
Балаҕаннарыгар киирэн чэйдээн тахсыбыттара, салдьыр муостаах хара оҕус илин уҥа атаҕынан дугуммат доҕолоҥ буолан тоһуйда
Аһыы туран туохха эрэ тиҥилэҕин илдьи үктээбитэ дуу, сытан баран, тураары халты үктээн, иҥиирэ хоҥнубута дуу, эргэ дьарҕата көппүтэ дуу тугун билиэхтэрэй?
Оҕус атаҕа салҕалыыр, туйаҕын төбөтүнэн эрэ сири таарыйар, дугуммат. Оҕус күөҕүнэн күлтэччи көрөн баран, буугунуу-буугунуу, илгистэр. Туора ыал оҕуһа
Саадьаҕай оҕуһу соҕотохтуу илдьэн биэрэртэн Микиитэ дьулайда. Аккаастаата. Мөҕүлүннэ. Барда.
Амма мууһунан нэлэһийбит суол устун саадьаҕай оҕус дьиэтигэр тиэтэйэн кындыаланан истэ. Уол кини үрдүгэр ытыы истэ. Харах кыаҕа ылбат маҥан тумарыкка, Амма иэнигэр ырыых-ыраах туох эрэ хара көстөр: кини оҕустаах киһи да, суол ыта да, суор да буолуон барыта сөп. Улахан-кыра холобурдара сүтэллэр. Ону көрө сатаан аралдьыйан, уол арыый уоскуйан тиийдэ. Сүрэҕин ханнык эрэ уобуруччу бобута туппахтыыр. Ыал оҕуһа эбээт. Салдьыр муостаах сүрдээх улахан хара оҕус Оҕуһу кыбыыга баайан баран дьиэҕэ киирдэ. Чэй иһэллэр. Ыалдьыттар бааллар.