Биирдэ Ылдьаана тулуйбата: ынаҕын ыан хотонтон тахсаат, ыаҕастаах үүтүн Уйбаан иннигэр дьалкыччы ууран кэбистэ, суруйа тардыталаммыт синньигэс хаастара түрдэс гыннылар:
Эн уурайымаары гынныҥ ээ, ол икки солкуобай иннигэр бараҥҥын соҕотох ынахтарын былдьаан кэл! Сирэйиҥ сааппат ээ, сатана уола!..
Бары соһуйдулар. Уйбаан хайдах буолуон билбэккэ ол-бу диэки көрбөхтүү түстэ. Онтон Такыйаах оҕонньор ылгынынан кулгааҕын хаста-хаста, сүрдээх эйэлээх куолаһынан эттэ:
Тукаам, Ылдьаанаа, «сатана уола» диэтиҥ дуу, эн?
Диэтим
Ол сатана диэн мин аатым буоллаҕа дуу?
Хайдах?..
Ити киһи аҕата мин буолбат этим дуо?
Кэпсэтии атыннык салаллан таҕыста. Аны Ылдьаана тугу этиэн булбата, ыаҕастаах үүтүн харбаата да, таһырдьа ыстанна.
Бу тымныыга ити оҕо эмиэ ырбаахынан таҕыста ээ, диэтэ оҕонньор. Онтон олорбохтоон баран уолугар эттэ: Уйбаан, кырдьык, олустаары гынныҥ. Киһи саҥаран баран уурайар баҕайыта. Бу да барахсаттар хантан булан биэриэхтэрэй? Эн уурай. Көр эрэ, ол дьааһыгы Оронун баһыгар турар кыһыл уонна хара кырааскаларынан туорута сотуллубут эргэ дьааһыгы ыйа олордо. Онно харчы элбэх. Кинилэр иэстэрин эйиэхэ мин төлүөҕүм. Эн уурай.
Ама мин дьадаҥы буруйдааҕым иһин, сыл баһыгар-атаҕар кэллэхпинэ Сөдүөччүйэ бөтөн хаалан кыайан саҥарбата.
Ээ, Сөдүөччүйээ, кэбис доҕор Уурайда эбээт диэтэ оҕонньор.
Ол курдук сыттылар. Ылдьаана уот кытыытыгар иистэнэ хаалла. Балачча буолан баран кини кэлэн, тугу эрэ суулуу тутан аҕалан сыттыктарын анныгар уга-уга, обургутук саҥарда:
Сыттыккыт намыһах буоллаҕа буолуо
Онтон Микиитэ утуйан эрдэҕинэ, хараҥаҕа, ийэтэ сыттык анныттан тугу эрэ оруу тардан ылла да, таҥныбытынан барда.
Ийээ, ханна бардыҥ? диэн уола аймана түстэ.
Ийэтэ тоҕоноҕунан аста уонна сибигинэйдэ:
Бачча оҕо тугун акаарытай, доҕор!.. Эдьиийиҥ кистээн биэрбит эргэ ырбаахытын кэтэбин. Чэ, хаһыытаа!
Кыра, хатыҥыр Сөдүөччүйэ бэйэтин илдьиркэй ырбаахытын иһинэн үрдүк уҥуохтаах дьахтар ырбаахытын хос кэтэн баран, көрдөрүмээри, өрө тардынан бобо курдаммыта, киһи күлүөх суон буолан сарсыарда турда.
Баралларыгар Ылдьаана бэрт кыра бурдугу уонна аҕыйах кырбас эти киллэрэн биэрдэ. Уйбаан кэтэһэн олордо.
Микиитэлээх кунаннарын сыарҕатыгар олорон дьиэлээтилэр. Ылдьаана быар куустан, сэргэ төрдүгэр ырбаахынан туран хаалла. Уйбаан сонун бүрүнэн тахсан аан аттыгар тохтоон турда.
Сирдэрин ортолообуттарын кэннэ, олорон иһэр отторун аннынан ханнык эрэ куһаҕан таҥаска сууланан бобо тардыллыбыт уонча муунта туораах бурдугу оруу тардан ылан, Сөдүөччүйэ «илэ ылбыт» бурдугар, этигэр холбоон кэбистэ.
Ити хантан кэллэ? диэн айманаат, өссө арааһы булаары Микиитэ оту харбыалаата.
Эй, хантан кэлиэй! Оттон эдьиийиҥ эрэйдээх биэрдэҕэ дии. Бу оҕо акаарыта тугун сүрэй, доҕор! диэн баран, Сөдүөччүйэ кунанын кымньыылаата.
Уот
Быйыл сүрдээх өҥ дьыл буолла. Бар дьоҥҥо бурдук-от дэлэйдэ. Молоох уола Дьөгүөрдээн Лэглээрин быйыл кыһын туспа буруо таһаарарга сорунан сылдьар. Нэһилиэк биэдэмэһинэн сааһын тухары киниэхэ ыйыллан турар эбэтигэр Дулҕалаах хочотугар баай сүөһүтүн сүөһүлээн быйыл бэйэтэ ыал буолан кыстыаҕа. Сүөһү көрөр хамнастарыгар түөрт арсыын бумаһыай таҥаһы эрдэттэн «садаакка» ылан, улахан уолларыгар болтуо тиктэрдилэр. Микиитэ ону ортотунан быакаччы курданан баран: үтүөмсүйэн өҥөнөн көрүммэхтии сылдьар. Күһүөрү Дьөгүөрдээн уолунуун Амма уҥуор хас да хонукка оттуу тахсан иһэн, тойонун аахха сылдьан, икки таба тириитин, биэс сүүс харчыны, биир эргэ баата сону ылан, кыһыҥҥы хамнаһын барытын аахсан ааста. Чоҥолох көлүйэ кытыытыгар, ходуһаларын саҕатыгар, «от отууну» тутан кэбистилэр. Олохсуйдулар.
Икки-үс күнү силбиһэ ардах түстэ. Отууларын ыкса айаҕар уоттаннылар. Иккиэйэхтэр да айдааннара, көрдөрө сүрдээх.
Ардах кэнниттэн маҥнайгы кураан күҥҥэ Микиитэ, куолутунан, чэй оргута урут таҕыста. Аҕата ходуһаҕа үлэлии хаалла.
Сайын бүтэр ордук ылбархай, ордук ыраас, «дьахтар күннэрэ» саҕаланнылар быһыылаах. Күөх торҕо халлааҥҥа сардаҥалаах күн мичэлийдэ. Охсуллубут от үрдэ киһи атаҕар саҥа хаардыы курдурҕаата. Онон-манан атын отчуттар туртаҥнаһаллар. Сытыылаары өрө туппут хотуур килбэс гынан ылар.
Микиитэ кыра мас тобоҕунан уот оттон, уулаах солуурчаҕы «оллооҥҥо» ииллэ. Маа бэйэлээх саллар сааһыгар аан маҥнай кэппит саҥа болтуотун түөрт муннуктуу суулаан баран таһырдьа уурда. Бэйэтэ эбии мас көрдүү, чугастааҕы арыы талахха киирдэ. Тугу эрэ ыллыыр, ыстаҥалаан тиийэн кураанах мас бытархайын сулбу тардан ылар. Түөһэ холку, төбөтө сырдык, хараҕа сытыы, туох да кыһалҕа суох, киниэхэ барыта үчүгэй
Арай ханна эрэ бэрт элбэх сылгы сүүрэр туйаҕын тыаһа тибигирээтэ, ханна эрэ сүүнэ улахан таҥаһы тыалга сахсыйан күлүбүрэттилэр. Микиитэ дьиибэргээн, арыы талах иһиттэн сүүрэн тахсаат, хомуйбут маһын тоҕо ыһыктан кэбистэ
Кини отуута умайан, кутаа уот кынаттарынан өрүтэ сапсынан, киэҥ халлаан оройугар уһуутаан эрэр эбит. Сүүрдэ Охто-охто, сүүрдэ.
Кыһыл, араҕас, маҥан үөрбэ уоттар өрүтэ уунаҥныы-уунаҥныы төбөлөрө иэҕиллэн ойоҕосторун саламмахтаан ылаллар, бэйэ-бэйэлэрин быһыта хадьырыһа-хадьырыһа тэйсэллэр, эмиэ холбоһо-куустуһа түһэллэр. Отуу ойоҕосторуттан, аллараттан, сүүһүнэн кыракый кыһыл кыымнар быгыалаһаллар, сүүрэкэлэһэллэр, уот чиэрбэлэр түрдэҥнэһэн-чиккэҥнэһэн бырдаҥалаһаллар. Отууну тула тыһыынчанан уот үрүмэччилэр дьиримнэһэ көтөллөр. Дьэс алтан, кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс кыырпахтара ыһыллаллар. Ол икки ардыгар отуу өндөйдөр өндөйөн, чоҥойох көлүйэни үрдүнэн күрүлүү көтөн барыах курдук, нэлим кынатынан киэҥ халлаан өрөһөтүн халты охсуталыах курдук.
Микиитэ, охто-охто, сүүрэн иһэр.
Икки киһи уулаах чаанньыктарга сүүмэх оттору уган ыла-ыла, отууттан тэйиччи, күөх кэнчээри бүөлүү үүммүт хадьымалыгар сахсыйаллар.
«Отуу ойоҕосторун тиэритэ хаһыйталаабаккалар», дии саныыр Микиитэ сүүрэн иһэн
Отуутугар сүүрэн кэлбитэ, кини бумаһыай болтуота умайан мөхсө сытар эбит. Тыыннаах курдук Часкыйбытынан эһэ тардан ылла да көлүйэ уутугар ыстанан кэбистэ. Түөһүн тылыгар диэри ууга туран, күлүбүрүү умайар болтуотун уу иэнигэр таһыйар Уу иэнэ килэриччи тоҥон кытааппыт курдук. Хара көмөрдөр ыһыахтаналлар
Ким эрэ отуута умайар. Тугу эрэ дьон кэпсэтэллэр:
Уол акаарыта! Итиччэ уол! дэһэллэр.
Муруннара, айахтара, харахтара барыта булкулла сириттибит сирэйдэр өҥөҥнөһөллөр, кэтит тиистэр килэҥнэһэллэр.
Бачча бэдик! Акаарыта тугун сүрэй!
Бу үлүгэри көрдүгүт дуо, доҕоттоор! диэтэ Дьөгүөрдээн саҥата.
Уол өйдөнө түстэ. Аҕата атырдьаҕы туора кыбынан турар эбит.
Чохчойбутунан өлбүт ханнык эрэ сүдү кыыл кур дьардьаматын курдук, отуу кэриэрбит мастара атыгыраан хаалбыттар. Чооруос уоттар ол мастары өрүтэ хааман догдороҥноһоллор. Ордон хаалбыт оллооҥҥо быыкаайык алтан солууччах оргуйан эйэҥэлиир.
Микиитэ ньылбы сытыйан баран, болтуотуттан ордон хаалбыт биир сиэҕи хаҥас харытыгар биллэҕи ууран турар эбит
Уол куһаҕана! Итиччэ уол! дэһэ-дэһэ, үс-түөрт киһи ыраатан мадьардаһа-кыпсыҥнаһа турдулар.
Киппирийээн Дьөгүөрэп ойоҕо Харытыана диэн эдэр дьахтар утары мылаллан олорор эбит. Кини төп-төгүрүк маҥан сирэйигэр төгүрүк хара харахтара чааскы бүлүүссэтин түгэҕэр икки хара буруону үҥкүрүҥнэппит курдуктар.
Харытыана ааттаах тыллаах, наһаа күлүүк. Үөһээ уоһун киэр үтүрүйэн туора үүнэн тахсыбыт ордьоҕор тиистээх этэ. Күлэрэ үксэ эмиэ бэрт, ордьоҕоруттан саатара эмиэ олус. Онон, Харытыана хаҥас илиитэ айаҕын саба туттарыттан орпот буолар этэ. Ордьоҕор тииһэ аттынааҕы икки ыалын илдьэ саҥардыы түһэн хаалбыт. Онон, сааһын тухары кыбыһыннарбыт өстөөҕүттэн быыһанан, Харытыана чэпчээн, күлүбүрүү көтө сылдьар кэмэ.