Түүлү тойоннооһун саҕаламмытыгар, Өлөксөй: «Уоккутун аһатыҥ!» диэтэ. Куочук оһоҕун күөдьүтэн, уотугар ас кээстэ.
Ыт диэбитим бөрө эбит
Ити күн Антоннаах Өлөксөй иккис үүтээҥҥэ барбыттара. Биһиги Дьороон тамаҕын көрөөрү хаалбыппыт. Атаҕым үктэннэрбэккэ аараттан төнүннүм. Силбиктээх, инчэҕэй күн үүммүт. Үүтээммэр кэлэн сыттым. Утуйан ылбыппын, таһырдьа тахсыбытым остуол үрдүгэр Полковой ыта тахсан турар эбит.
Ыт аҥаар хараҕа сүүлэ иһэн хаалбытын өйдөөн көрөммүн, ыты аһыммычча, ас биэрэрдии илиибин ууммуппар, ытым тиистэрин килэтэн көхсүн суостаахтык киҥинэйэ тыаһатта. Онуоха болҕойон сирийэ одуулаабытым, доҕоор, атын кыыл мардьаллан турар эбит. Бөрөтүн билэммин, тымныы уунан саба ыстарбыттыы, тилэхпиттэн саҕалаан кэтэхпэр диэри этим аһыллан «дьар» гына түстэ. Уолуйа соһуйбуппуттан, тыыным кылгаата, кэннибинэн чынарыҥнаан иһэммин, эргичис гынным да, кыаһыланан хаалбыт атахтарбын соһоммун үүтээммэр сүүрдүм. Тыын быһаҕаһынан тыынаммын, ааммын саба тардан эрдэхпинэ, ааным быыһынан кыбылла-кыбылла, сүр улахан бөрө төбөтө былтас гына түстэ. Ынчыктаһыы буолла. Бөрөнү иһирдьэ киллэримээри кыаҕым тиийэринэн ааммын хам тардан чиччигинээтим. Бөрө ааҥҥа моойдоох баһын кыбыттаран, хабырынар икки, ырдьыгыныыр икки ардынан кырдьыгынаабытынан ааммын тоҕута кэйиэлээн, лиһиргэтэн, устунан ньылбырыйдар-ньылбырыйан, эмискэ үлүгэр үүтээним ортотугар баар буола түстэ. Иэдээн буолла. Бөрө миигин сиэри түүрүллэ түстэ да, сүр улаханнык айаҕын аппытынан үрдүбэр ыстанан кэбистэ. Үрдүбэр ыстанан иһэр бөрөнү сабарҕайыттан харбаабытынан, наараҕа тас иэмминэн баран түстүм. Кулаачыктаспытынан кус түүлээх матарааһы хайа тэбэн аастыбыт. Эмискэ үүтээн иһэ кус түүтүнэн ыһылынна, тыас-уус өрө тилигирии түстэ. Бөрө сиирэ буолла. Ыарахан баҕайы атахтарынан түөспүттэн сиирэ-халта үктэнитэлээтэ. Хабарҕабын быһа хадьырыйыахтыы тииһин тииһигэр лаһырҕатта. Айаҕыттан унньулуйа санньыйбыт сыраана икки дьабадьытынан сирэйбэр, түөспэр тоҕунна. Барар сирим баҕана үүтэ, кэлэр сирим кэлии үүтэ буолла. Тутуһуу кытаанаҕа, тыын-тыыҥҥа харбас үлүгэрэ буолла. Уһуну-киэҥи өйдүү барбакка, бөрө дьаллаччы аппыт айаҕынан, тоҕонохпор диэри илиибин батары саайдым уонна тылын төрдүттэн күүһүм тиийэринэн бобо туттум. Бөрө сыҥааҕа ытыстан, хараҕын үрүҥүнэн бүлтэччи көрөн, эрбии тииһинии кэчигирэспит ардай аһыытынан айаҕын иһигэр батары укпут харыбын сатаан быһа хадьырыйбакка өрүтэ чиччигинээтэ. Аны бөрөм миигиттэн төлөрүйэ сатаан, миигин наараттан муостаҕа состо. Аны муостанан төкүнүстүбүт. Остуолу түөрэ тэптибит. Иһит-хомуос күөрэ-лаҥкы ыһылынна. Биирдэ өйдөөбүтүм быһахпын илиибэр ылбыт этим. Тыын-тыыҥҥа харбас, туох баар күүспүнэн өрө кэдэрийэ түһээт, бөрөнү быһаҕым уга ойоҕоско сааллыар диэри «кип» гына кибилиннэрдим. Ону кытта сибилигин аҕай сиэх-аһыах буолбут адьырҕам үөһүн тартарбыттыы орулаабытынан таһырдьаны былдьаста.
Өйдөнөн кэлбитим, наарабар олорор эбиппин. Кус тэллэх матараас хайдыбатах, үүтээн иһигэр кус түүтэ ыһыллыбатах, остуол түөрэ тэбиллибэтэх, иһит-хомуос ыһыллыбатах, кыыннаах быһаҕым өттүкпэр иилиллибит, оттон сүрэҕим буоллаҕына, айахпынан уһулу ойон тахсыахтыы баллыгыраччы тэппит. Уоскуйаарыбын таһырдьа тахсыбытым, аҥаар хараҕа сүүлэ иһэн хаалбыт, «полковой» ыта, остуол үрдүгэр тахсан турар эбит. Ыт миигин көрөн, мөҕүллүмээри ыйылаабытынан сиргэ ыстанан, куотан унньулуйда.
Тула өттүбүн сирийэн одуулаһа көрбүтүм, сарсыардааҥҥы хаар ууллан, хаһан да хаар түспэтэҕин курдук, от-мас силбигирэн, ардах түһэринии, таммахтар тобугуруу саккыраабыттар.
Сотору соҕус массыына сыыгынаан кэлэн, үүтээн кэтэҕэр тохтоото. Тээппин Дьокуускайтан кэлиэхтээх биллэҕин көрсө дьиэлээн иһэрин кэпсээтэ. Мантан лебедка ылаары суолтан туораабыт.
Тээппиҥҥэ түһээбиппин дуу, баттаппыппын дуу эбэтэр илэ дуу, түүл дуу аҥаардаах кэпсээммин кэпсээбиппэр уолум саҥата суох истэн кэбистэ уонна бараары олорон: «Урут бу эргин бөрө саҕынньахтаах идэлээх кырдьаҕас олорбута дииллэрэ. Түүлгэр ол билиннэ ини. Ол гынан баран, ол кырдьаҕас ыыра манан буолуо суохтаах этэ?!.. Тоҕо манна биллибитин быһаарар кыаҕым суох Ноо, сотору тойонуҥ ньылбы сытыйан кэлиэҕэ. Уоккун-күөскүн кытаат. Эһэкээҥҥин аһат, ааттас. Чэ, мин бардым», диэтэ.
Түүллээх булт
Биһиги эрдэ туран, сып-сап хомунан «Быччах» үүтээнигэр бардыбыт. Умайбыт бэс ойууру сыыйан дьоммут саҥа туран сарсыардааҥҥы чэйдэрин саҥардыы иһэ олордохторуна баттыы кэллибит. Куочук Өлөксөйгө тайаҕы ыппытын, ол тайах барбыт хайысхатын ыйан, бүгүн хаамыахтаах хайысхаларын быһааран биэрдэ. Антон ыттар тайахха барбаттарын, ордук эриэн ыт сүрэҕэлдьиирин, киһи кэнниттэн сылдьарын, тайаҕы сатаан ирдээбэттэриттэн бултуйбакка сылдьалларын абаккаран кэпсээтэ.
Дьоммутуттан арахсан, илим үтэ бардыбыт. Куочук этэринэн, бу күөл уоннаахха тутар бөдөҥ соболоох. Киһини уйар муох быыстаах кутаҥнас кутанан эрэһиинэ тыыбын соһон, биэрэгиттэн эмпэрэтиҥи болоорхой уулаах, төгүрүктүҥү моһуоннаах күөлгэ икки илими үөс чорооххо холбуу баайталаан, илимнэрбин икки аҥыы атытан сэлэлии биэрэги бата үтэн кэбистим. «Эбэ Хотун бэристэҕинэ бэйэбит айахпытыгар уонна ыттарга ас баар буолуоҕа», диэн бигэ санаалаах кытыыга таҕыстым. Мантан салгыы Тарыҥ үрэх уҥуор тахсыахтаахпыт. Сынньана олорон Куочукка түүлбүн кэпсиибин.
1
Аартык суол саҕаланар төрдө.
2
Эбэ бултуур күөл харысхал аата.
3
Кулуһун күөс күөстэнэр кутаа онно.
4
Оллоон чэй өрүнэргэ күөһү (биэдэрэни, хочуолу) ыйыыр мас.
5
Үөттүрэх уоту булкуйар мас.
6
Үүтээн уораана уһун кэмҥэ тоҥон турбут үүтээн тымныйбыт (уораана) салгына.
7
Хомурах куһа сааскы бастакы кустар.
8
Сиҥэ муус үрдүнэн халыйбыт хаар былаастаах уу.
9
Мончуук тыыннаах куһу үтүгүннэрэн оҥоһуллубут кус күлүгэ.
10
Хомурах кумаара кытархайдыҥы дьүһүннээх, дыыгынас саҥалаах бөдөҥ кумаар.
11
Сыымах кыралаан, сыыйан курдук, кус өлгөмө суохтук айанныыр кэмэ.
12
Ырбыы күөл мууһун быһыта сиэн ууну кытыытынан эргийэ тахсыбыт дьуххарбыт уу.
13
«Арай кусчут манньыйар» ааптар.
14
Үөл кус уу куһа. Киирэллэр: умсаах, биргинэх, орулуос, о.д.а.
15
Анды турпан (нуучч.) Муора куһа.
16
Этэҕэ бормыш (нуучч.) Таракаан курдук күөхтүҥү өҥнөөх уу үөнэ.
17
Дурда булчут куска олорор хаххата.
18
Ыам кумаара собо ыамын кэмигэр кыынньан тахсар бырдах бииһэ.
19
Амахтаабыт кус тыһытыттан арахсыбыт атыыр кус.
20
Бырдах киһи, сүөһү хаанын уулуур дыыгынас саҥалаах кынаттаах үөн.
21
Кэйээриҥнээһин күөлү кыйа устан, тыалга оҕустаран, андылар кэннилэриттэн батыһан кустары үүрэн ытыы албаһа.
22
Быыралааһын чуумпуга күөлгэ киирэн хойобул кустары умуһуннара сылдьан, көбөн тахсыбыттары ытан ылыы албаһа.
23
Сорсу куһа сайын тыһыларыттан арахсан, үөрдээн сылдьар атыыр кус.
24
Сара сайын түүлээн, көппөт буолан биир сиргэ сылдьар кустар.
25
Көччөх саҥа көппүт күһүҥҥү кус оҕото.
26
Халбыйан ытыы кус иннин күөйэ көрөн ытыы.
27
Тоһуйар үөһэттэн иһин ыһыктынан, эйэҥэлээн түһэн эрэр куһу утары тоһуйан тумсун кыһарыйа ытыы.
28
Сырыһыннарыы саҥа тэйэн эрэр куһу кэнниттэн ытыы.
29
Сэһээккэ үрдэ аһаҕас кус маныыр хахха.
30
Тимэх уу сүрүн ууттан арахсан турар көлүччэтиҥи эбэтэр ходуһа хотоолугар тахсыбыт уу.
31
Хоруол мончуук сэһээккэ иннигэр олордуллар соҕотох мончуук.
32
Кынат мончууктар сэһээккэни икки өттүнэн үтүллэр мончууктар.
33
Сыма былыр күһүн мундуну буһаран баран, сири хаһан эбэтэр уһаакка симэн салгын киирбэт гына сабан хаһааныллыбыта.