Хочоҕо барар буоллуҥ. Буолаары буолан, күн сарсын.
Таалан олорбохтоотум. Мин харахпар сайыҥҥы, от ыйынааҕы Хочо барахсан нэлэһийдэ. Соҕуруулуу арҕаа өттүнэн киэҥ, быластаабыт кынаттыы кэккэлээбит дьиэлэр сандаардылар. Мин Хочоҕо уон икки сыллааҕыта сылдьыбытым. Бу Тамара төрөөбүт алааһа. Киэҥ да киэҥ сир. Бөһүөлэк аннынан харыйа булкаастаах үчүгэйкээн арыы тыа баар. Уус тарбахтаах мындыр киһи сааһын-үйэтин биэрэн чочуйан оҥорбутун санатар кэрэ арыы. «Хочо арыыта дуо!» диэн аатырдар, киэн туттар миэстэлэрэ. Онно урут эмиэ редакция сорудаҕынан тиийэ сылдьыбытым. Саха сирин быллаарын, тыатын быыһын барытын кэрийбит аатырбыт АН-2 самолеттан түһээт, аан маҥнай көрсүбүт киһибиттэн ыйдаран, бөһүөлэк илин уһугун диэки турар, атын дьиэлэртэн туох да уратыта суох, былыргылыы оҥоһуулаах ампаар дьиэҕэ барбытым. Ол Тамара аҕатын Уоһук оҕонньор дьиэтэ. Мин Тамарам манна сайыҥҥы сынньалаҥар кэлэн олороро. Күнүс, кэлиэм эрэ иннинэ, босхо былыт тахсан дохсуннук ардаан ааспыт. Ол иһин уулусса, сир-дойду уунан туола сытар. Түргэн тырытыалар холбоһо-холбоһо иҥнэри сир устун дьурулаһаллара, мин харахпар, доҕотторун муодалаан баран сүүрэн тэбэн иһэр кыракый оҕолор буолан көстөллөр. «Үрдүк халлааны үмүрү харбаан ылан киэҥ киэлибитигэр киллэрдибит ээ» диэххэ айылаах чалбахтар мээнэнэн мэндээриччи көрөллөр.
Тыа диэки көрбүт эргэ дьиэ аһаҕас аанынан киирэн иһэн «син дуо, дьиэлээхтэр дорооболоруҥ» диэбит күүстээх саҥабыттан бэйэм соһуйан, чурус гынан ыллым. Дьиэлээхтэр чахчы соһуйдулар быһыылаах. Мин диэки атыҥыраабыттыы өрө көрөн таһааран баран, дьэ өйдөммүттүү «дорообо» диэтилэр. Кинилэр аһыы олороллор эбит. Тамара соторутааҕыта кутан ааспыт ардахха баттатан, ибили сытыйан, ходуһаттан субу аҕай тахсыбыт. Чааскылаах чэйин айаҕар тиэрдиэхчэ буолан иһэн, соһуччута бэрдиттэн, таалан, сөҕөн олорбохтоото. «Бу эн дуо, чахчы эн дуо?» диэбиттии көрбүт хара харахтара миигин дьиэ ортотугар хам тоһоҕолоон кэбистэ. Ити кэпсээтэххэ төгүрүмтэтин иһин, чыпчылыйыах түгэҥҥэ буолла бадахтаах. Кини ойон туран миигин, дьиэ буора бытарыйыар диэри доргуччу дорооболоһон киирбит, билигин биир тылы сатаан саҥарбат буола охсубут эр бэрдин, дьонун кытта билиһиннэрдэ.
Уоһук оҕонньор бэрт номоҕон сирэйдээх-харахтаах сааһырбыт киһи. Кини үксү көрбүт-билбит өйдөөх харахтарынан кэпсэтэр киһитин тургутардыы уун-утары көрөр-истэр идэлээх. Өрүү бэйэтиттэн араарбат, саһарымтыйан көстөр тайаҕынан, туохха эмэ мунаардаҕына, туох эрэ суолталааҕы этээри гыннаҕына сири оргууй аҕай суруйбахтаан ылар. Сааһын тухары нэһилиэккэ салайар үлэҕэ үлэлээбит буолан, дьону-сэргэни билэрэ, кинилэр кыра, улахан кыһалҕаларын өйдүү охсоро дьикти. Киирэн тахсыбыт аҕыйах колхозтаахтар тутталларыттан-хапталларыттан көрдөххө, Уоһук оҕонньор улахан авторитеттаах быһыылаах. Тамара кини кыра кыыһа.
Уһун, унньуктаах кэпсэтиигэ, көргө-нарга сайыҥҥы киэһэ биллибэккэ ааста. Ыаллар утуйдулар. Арай түптэлэр бэйэ-бэйэлэрин көстүбэт илиилэриттэн сиэттиһэн, утуйбут Хочо үрдүнэн салгыҥҥа ыйанан туран, оргууй аҕайдык долгулдьуйан оһуокайдыы сылдьар дьону санаталлар. Хочоҕо хонук хоно кэлбит ол сайыҥҥы үчүгэйкээн түүнү мин олох умнубаппын.
Киэһэ аһылык кэнниттэн Тамара биһиги саҥа түспүт сылаас сииги кэһэн, от быыһыгар утуйбут ырыаһыт күөрэгэйдэри уһугуннаран, кинилэри сирдьит оҥостон, арыы тыаҕа киирбиппит. Дьикти үчүгэйэ. Күнүс күүстээх ардаҕынан ньылбы сууммут от-мас дыргыл сытыгар киһи туймаарыах айылааҕа. «Эһиги эрэ сылдьыҥ, эһиги эрэ тыыныҥ, кэпсэтиҥ» диэбиттии туох барыта иһийбит, Тамара биһигини көрөр, кэтиир курдуга. Үксү да үксү кэпсэппиппит. Күлсэрбит. Оту-маһы ааҕа көрөр, таптыыр этибит. Ол эрээри туох туһунан кэпсэппиппин билигин биири да өйдөөбөппүн. Дьоллоох, үөрэ-көтө сылдьар киһи, ол үлүскэнигэр баһыйтаран, ордук түргэнник умнар быһыылаах. Мин Хочо арыытын «Тамара арыыта» диэн ааттаабытым. Ону Тома ылымматаҕа. Ол да буоллар миэхэ ол арыы Тамараны эрэ өйдөтөр, санатар.
Бэҕэһээ көтөн кэлбитим. Хочо өссө кэҥээбит, тупсубут. Мин ахтыбыт, туоххаһыйбыт харахпар манна тутуллубут саҥа дьиэлэр сандаара сырдыыллар. Арыы мас ортотугар турабын. Бу ыллыгынан биһиги ол сайыҥҥы түүн Тамаралыын тугу эрэ мөккүһэ-мөккүһэ, бу баараҕай харыйаҕа кэлэн тохтообуппут. Ону кини, бу харыйа, миигин бүгүн көрөрүнүү буолбакка, олус истиҥник, элэккэйдик, оҕотун курдук көрбүтэ. Лабааларынан иккиэммитин кууһан ылыах курдук этэ. Бүгүн атыҥыраабыттыы көрөр. «Тамара мантан ыраах барбыта. Эн кинини тоҕо илдьэ кэлбэтиҥ? Мин кинини эйигиннээҕэр ордук аҕынным, көрүөхпүн баҕарабын» дииргэ дылы. Тугу этиэмий, бу айылаах баай баҕарах харыйаҕа? Тохтоон саҥата суох өр турдум уонна тоҕо эрэ Уоһук оҕонньору санаатым. Кини өлбүт. Манна Хочоҕо көмүллүбүт этэ. Суох, мин иннибэр баай харыйа буолбатах, Уоһук оҕонньор Тамара аҕата турар. Сүрэҕим быллыгыраан ылла. Тамара аҕатыттан, бу Уоһук оҕонньор эрэйдээхтэн, букатын баран хаалбыт дуо? Суох, кэбис Сүүспүн баай харыйа олус сымнаҕас толуу, томороон хатырыгар анньан туран, бастаан кыратык, онтон улам-улам улаханнык, тиһэҕэр дьон бука бары истэр гына: «Тамара кэлиэ, барбатаҕа. Тамара төннүө!» диэн саҥа аллайдым.
Тамара, өскөтүн маны иһиттэххинэ, Хочо арыытыгар бэйэн арыыгар тиий! Онно эйигин эдэр саас, таптал, аҕаҥ оҕонньор көһүтэллэр.
Сырдык мөссүөн
Мин куһаҕан сураҕы иһиттим. Олус куһаҕан сураҕы. Этиэхпин тылым тахсыбат, санаам буолбат. Истиҥ эһиги, истиҥ бука бары. Бука итэҕэйиэххит суоҕа. Истиҥ, мин оргууй аҕайдык, сибигинэйэн этэбин: «Поэт өлбүт». Сымыйанан эппит курдук, соруйан буолбутун курдук. Кини хайдах өлүөхтээх этэй?
Кини хоту олороро. Мин Тамарам олорор сиригэр. Саас мунньахха, поэзия мунньаҕар кэлэн барбыта. Сүрдээҕин дьүдэйбит этэ. Ол эрээри өрүү буоларын курдук, саҥа суруйбут хоһооннорун курдук сибиэһэйэ, сэргэҕэ. Ол кэннэ суох буолбут. Өлүөн үс хонук иннинэ, туох баар күүһүн түмэн, хайыһар хаалыгын тайахтанан, өлбөт аналлаах ырыатыгар уйдаран почтаҕа баран кэлбит. Онно сылдьан, бу мин тутан олорор Ленин төбөлөөх открыткабын атыыласпыт, өлүөн үс хонук иннинэ. Тиһэх хоһоонун бу открытка кэтэҕэр суруйбут, өлүөн үс хонук иннинэ. Ол бу баар:
Күүстээх хоһоон. Өлөөрү сытан, уота умуллан эрэр сүрэҕин тыаһын тиһэх төгүл истэ сытан маннык хоһоону суруйбут ээ кини.
Мин Ленины, доҕорум хоһоонун харахпын араарбакка көрө олоробун. Араас санаа төбөбөр эргийэр. Үөрүү, хомолто кууһар. Сүрэхпэр-быарбар өрүү чугас, сырдыы сылдьар бу эриэккэс сэбэрэ, бу хаас, бу харах мин киһини билэр буолуохпуттан баар. Кинини, доҕорум өлөр күнүгэр тиийэ, бэйэтин кытта илдьэ олорбутун, олоххо көрсүбүт үөрүүтүн, эрдэ баран эрэр хомолтотун киниэхэ кэпсээбитэ эрэбил. Мин үөрэнэ сырыттахпына Тома төрөөбүт күммэр «В.И. Ленин. Разливка» диэн уруһуй фотографиятын бэлэхтээбитэ. Ону кытта кини бүтүн бэйэтэ, тэһитэ кэйии сүүтүк ойуута ойуулаах ырбаахытыныын, хап-хара, уоттаах, сырдык, эйэҕэс хараҕыныын киирэн кэлбит курдуга. Бу бүгүн хомолтолоох куһаҕан сураҕы кытта өлбөт аналлаах ырыа кынаттанан, өлөн баран өлбөт аналлаах, улахан поэт сүрэҕин тыаһын, күн буолан иһиллээбитинэн миэхэ тиийэн кэллэҕэ, сүүһүнэн мөлүйүөн сүрэхтэргэ күн буолбут киһи табаарыс Ленин.
Дьолу, тапталы, доҕордоһууну бу көстөр күнү, халлааны миэхэ кини, Ленин, биэрбитэ. Ол аата кини миигин «таптаа, ыллаа, дьону кытта эриэккэстик доҕордос» диэбит эбит. Мин оҕолуу сырдык дууһабар таптал алыптаах чыычааҕын кини ыллаппыт эбит.