Бырабылыанньаҕа уонна кулуупка мустубут Маҕан Халдьаайы хотонун ыанньыксыттара: «Бээ, Кыдыбылтан, Уолбуттан дьоммут кэлиэхтэригэр диэри үлэбитин бүтэрэ охсуохха» диэн хотонноругар ойдулар
Мин, эдьиийим соругар куруук миинэр да, көлүнэр да аппынан Үргэлинэн Кыдыбыл бэтэрээ өттүгэр баар Тоҥус Хоммут толооно диэн Улахан Баһылайдаах бүтэй маһа кэрдэр сирдэригэр бэрт кудуххайдык айаннаттым Атым төһө да сааһырдар, хоноһутан түһэн, хааман-сиимэн чырбалдьыйан, киһи көлөлөөхпүн диир сылгыта. Хайа да диэки салайбытыҥ иһин, ис хааныттан сүрэхтээх-бэлэстээх сүөһү, айана ахсым. Сорох ат хаһаатыгар, далыгар эрэ чугаһаатаҕына, төннөрүгэр эрэ хаамыытын эбэр, түргэтиир үгэстээх. Үргэл оннук буолбатах, аны сымнаҕаһа сүрдээх, ол да иһин Өксөөн миэхэ мииннэрэн эрдэҕэ, дэлэҕэ да быһыыта куһаҕан, айаас аты туттарар үһүө. Биирдэ дьириммин тардан холуммун чиҥэппэккэ ыҥыырбын атым өрөҕөтүгэр эргитэ сылдьыбытым. Миҥэм сиргэнэн дьэ мөҕөр эбит дии санаабытым Үргэл, хата, бэрт холкута, ыҥыырын өрөҕөтүгэр иилиммитинэн чигди суолга сыарҕаттан сыыйыллан хаалбыт оту итигэстээн сиэн сымыһаҕын хамсатан ибигирэтэн барбыта. Төргүүгэ иилиллибит куул соһулларыгар, көнтөс быата атаҕар иилиллибитигэр да отой кыһаммата. Атын, сиргэмтэх ат эбитэ буоллар туома орулуу-орулуу мөҕүөх, сүгүллэхтэниэх этэ: холунун быһыта тэбиэлээн, ыҥыырын ыһан баран биирдэ тохтуохтааҕа. Устунан сыыстарыан да сөп. Хас биирдии сылгы быһыыта киһи майгытын курдук тус-туспа, араас. Холуммун төлөрүтэн, ыҥыырбын оннун-туойун булларан хат ыҥыырдаан баран, туох да буолбатаҕын курдук, миҥэбин миинэн айанната турбутум Үргэл бааллыбакка, тот да сылдьар кэмигэр сыбыдахтыы кытта мииннэрэн кэбиһэр. Иҥэһэтэ суоҕар, дырайан уҥуоҕа үрдүгүн иһин, туохтан эмит салҕанан тэбинэн маҥнай сиһигэр быардыы түһэбин, онтон дьэ миинэн оннубун булабын Үнүр, Өксөөнү кытта иккиэн аппыт туйаҕа уһаабытын «туйах кырыйарынан» сарбыйан биэрбиппит, туох да быата-туһаҕа суох. Мин ат такыппыт атаҕын туппутум, Өксөөн кырыйан лыһыргатан кэбиспитэ. Сылгы туйаҕа наһаа уһаатаҕына усталыы тостон этигэр тиийиэн сөп, оччоҕо атаҕа суох буолар. Аны наһаа уһаабыт туйахтаах ат, туйаҕын төбөтүн силискэ-мутукка, окко-маска саайан бүдүрүйүмтүө буолар. Туруору туйаҕа суох сүөһү тирэҕэ суох буолан, ити халтарыйан, бу халтарыйан бэйэтэ да эрэйдэнэр. Анна муус килиэ үрэҕи кэстэрэн истэххэ халты тэбинэн суулунна да уула сытыйдаҕыҥ ол
Айдаҥ Быркылаахха түһэр үрэҕин күргэтин лүһүгүрэччи хаамтаран тахсаат, сылгы хаһыытын устун уу-хаар булкаастаах, дулҕа быыстаах сиринэн сиэллэрэн истэхпинэ, бэрт чугастан, тыһылаах атыыр көҕөн көтөн тилигирэһэн тахсан, тэйэ көтүөх курдук гынан иһэн, «ээ, бу саата суох оҕоттон тугун тэһииркээн» диэбиттии, сааскы дьэрэкээн өҥнөрүнэн киэн туттубуттуу, төттөрү иэҕиллэн, отой субу ойоҕоспунан кэлэн кынаттарын тыаһа салгыны хайытан, атын аҕайдык куһугурайан аастылар. «Һуу!..» диэт иҥэһэбиттэн тэбинэн өндөс гынаат илиибин сарас гыммыппар кыһаллыбатылар. Атыыр көҕөн токутар кутуругунуу тэрэччи эриллэн тахсыбыт кутуругун кыптыыйын араастаан хамсата-хамсата уҥа-хаҥас иҥнэйбэхтиир, тыһытыгар эйэргээн холустук хойуостаҥнаан ылар
Кустар соччо ырааппакка, тайааран тиийэн, оол курдук кур лаҥхалаах, эмиэ да ала-тала боруу от булкаастаах үрдүк дулҕалар быыстарыгар тахсыбыт садырым ууга түстүлэр
Аҕыйах хонуктан бэттэх хомурах куһа эмискэ билиннэ. Бытаахтаан айаннаан эрэр. Кыра Баһылай икки көҕөнү кытары биир чөркөөкүнү бултаабытын, сааскы бастакы кус барахсаны сыа-сым курдук тутан мииннээн сиэбиппит.
Айаннатан истэхпинэ субу-субу, онно-манна чалым-чулум тахсыбыт үрэх садырым ууларыттан, биирдиилээн кустар мэнээк көттүлэр. Уһун кыһыны быһа тыал дьапталҕалыы типпит, соторутааҥҥа диэри киһи уйдара сылдьыбыт үрэх иһинээҕи халыҥ хомурах хаар, кэлэн иһэргэ бэринэн, хайа муҥун дьэ ууллан, күүһүн ылларан эрэр. Көҥүс соҕуруу эҥэринээҕи сирэйин анныгар күлүккэ сытар эрэ хаар туртайар. Үрэх иһинэн хаамтардахха уймалас, өйдөөн, сыныйан көрдөххө сиҥэ уута бэрт кыратык, сэмээр устар эбит, уутун хамсаппыт. Итинник буоллар эрэ бэрт сотору, аҕыйах хонугунан үрэх уута күүһүн-уоҕун ылан дириҥии охсор, уһун остоох курумуунан да кэһэн туораабаккын, ханан эмит оломун буллаххына эбэтэр синньээн чүөмпэтийэр сиринэн далаһа эрэ оҥоһуннаххына сатанар.
Үрэх кытыытыгар, «биллибэтэрбин-көстүбэтэрбин ханнык» диэн, кур сэтиэнэх быыһыгар саһан, төбөтүн өрө көтөҕөн кирийэн олорбут аҥыр көтөр субу ыннаран кэлбиппэр, «сиэри гыннылар» дии санаатаҕа, бүкпүт сириттэн өгдөс гына тэбинэн кээһээт көтөн күпсүҥнээтэ, кынаттарын сатамньыта суох салаҥнык даллаҥхайдатан, били, омос көрүүгэ уһун аҕай моонньун сааппыт киһилии ньыкытан, үрэҕи бата Кыдыбыл эбэ диэки көтө турда
Баарыын сарсыарда барбыт мас кэрдээччилэр этэрбэстэрин суола, түүн тоҥорбут ыллык суол бадарааныгар онно-манна көстөр
Сылгы чыычаахтара кынаттарын тырып-тырып илигирэтэн өрө өгдөс гына-гына аттаах киһини тула-мала көтөллөр, үрүт-үөһэ «чырып-чырып-чырып» саҥарсаллар, иннибэр, мас-от сыбыдах лабааларыгар түһэ-түһэ уһун кутуруктарын тэйбэҥнэтэллэр. Чыычаахтары көрөн, биһиги оҕолор бүтэй сиэрдийэтин устун бэйэ-бэйэбитин батыаккалаһан хаамса-хаамса ыйааһыммытын балыттаран охтоору илиилэрбитинэн салгыҥҥа далбаатанан дьирээлэһэрбитин саныыбын. Туох барыта киһи олоҕун түгэннэригэр ханыыланан, дьүөрэлэһэн көстөр
Кэриигэ чаччыгыныардар саҥалара биир кэм «чардырҕаан» олорор. Хайа эрэ сайыҥҥы чыычаах тыа быыһыгар, наһаа үчүгэйдик «чии-йии-чуу-йуу-йуу-ууп чии-йии-чуу-йуу-йуу-ууп» диирэ иһиллэр. «Ити ханна олорон саҥарарый» диэн көрө сатыыбын да көстүбэт. Чыычаах ырыата үчүгэйкээнэ бэрдин иһин атым тэһиинин тардан тохтуу-тохтуу иһиллиибин Бэрт чугас саҥарар курдук эрээри ойуур маһа-ото хойуута бэрдиттэн син биир көстүбэт
Сааскы, субу тыллаары сэгэйбит тыа салгына эчи чэбдигин, санаам көнньүөрэн өрө эгдэс гынан, сүүйэн ылбыттыы сөрүүн салгыны көбдөҕүм муҥунан тото эҕирийэбин Үтүө да күннэр Кэрэ да түгэннэр Били, этэргэ дылы «бэл санаарҕаабыт санаата сылаанньыйар, бэл ыалдьыбыт ыарыыта аматыйар, бэл түктэри кэмэлдьилээх сигилитэ көнөр, майгыта тупсар» үтүө күннэрэ үүнэн тураллар. Туох барыта биллибэт дьиктини кэтэһэн өрө чөрөйөн өндөйбүккэ, ким барыта субу кэлиэхтээх туох эрэ кэрэни күүтэн тыаһы иһиллээбиттии сэргэхсийбиккэ дылы
Төбөтүгэр хара өҥнөөх көҕүллээх, түөһэ эбирдээх хонуу күөрэгэйэ кэлбитэ балачча өр буолла. Хонуу күөрэгэйэ, саҥа кэлбит от күөҕэ өҥнөөх түөстээх тиит күөрэгэйин кытта сэргэстэһэ олороннор, «хайабыт ордук чөллөркөй куоластаах эбитий» диэбиттии, биир кэм, туох да тохтоло суох «дьурулаһаллар, дьирилэһэллэр»
Быркылаах эбэни харса суох хаба ортотунан сиэллэрэн таҕыстым. Муус үрдүнэн халыйбыт хаар булкаастаах сиҥэ уута ат эрчимнээхтик хаһыйбахтаан хаамар кырыылаах туйаҕын анныттан тулабар сандаара ыһыллар. Сирэйбэр тымныы таммахтар бырдаҥалыыллар. Уҥуоргу аартыкка тиийэн эрдэхпинэ кусчут кыырт адаҕа саҕа собо балыгы суо баҕыыр тыҥырахтарынан кытаахтаабытынан Аллараа Уолбут туһаайыытынан көтө турда. «Итиччэ улахан собону, ырбыы тахса илигинэ хантан туппута буолуой» диэн дьиктиргии санаатым
Бу иһэн көртүм, Абаҕара күөлүн диэки хойуу буруо, күп-күөх, үрдүк мэҥэ халлааҥҥа өрө ытыллан таҕыста Ити хайалара эрэ өрт өртүүрүн тута биллим Баччаҕа, хаар өссө да ситэ уулла, суолла илигинэ, тутуу былдьаһан, өрт өртүүр уотаҕата. Буруо эмиэ да харааран кэлэр, эмиэ да үп-үрүҥүнэн бөлөнөхтөнөр, тыала суох күн туран туора халыйан барбакка, биир сиргэ өрө ытылла оонньуур.