Ыһыах күнэ үүннэ. Бары онно кутулуннубут. Мин дьиэбэр сылдьаары үлэбин бүтэрэ-оһоро охсон бөһүөлэккэ эрдэ киирдим. Өрүүскэ кыыһы доҕор оҕо оҥоһуннум. Дэриэбинэҕэ киирэн иһэн көрдөххө, сабыс-саҥа баҕаналар биир кэккэнэн кырыласпыттара, боробулуохалара күн уотугар күлүмүрдэспиттэрэ, урут оннугу харахтаабатах киһиэхэ, дьиктитэ да, сонуна да сүр! Кэлбитим, дьонум иккиэн бааллар, аҕам оронугар кэтэх тардыстан сытар, ийэм таһырдьа хоспох оһоҕор килиэп буһара сылдьар. Аҕыйах кырбас эт буһарбытын уонна собо үөлбүтүн хоторо уурбут. Хоноһолордонон, күн аайы килиэптиир үһү. «Тук» буолбат диэн алаадьылаабат эбит. Били уот дьоно суохтар, оҕолорго сирдэтэн Сыгытыы үрэҕэр сөтүөлүү барбыттар.
Сайыҥҥы ампаарга олохтоотубут. Бэрт көрсүө-сэмэй барахсаттар, имиритэн-хомурутан аһыыллара-сииллэрэ үчүгэйэ, «пасыыбалара-добуруолара» элбэҕэ, киһи эрэ үөрэ-көтө буобардыыр дьоно, доҕор, диэн ийэм өссө хайҕааһыннаах.
Өрүүскэм дьээбэлиир: «Тыый, Дьэбдьиэ нууччалыы саҥарар буолкун дуу?» диир. Ону: «Аны дьон истэригэр инньэ диэҥҥин ийэм эрэйдээҕи күлүүгэ ыытаайаххыный», диэммин мөхтүм. Өрүүскэ биһикки дьиэҕэ киирэн, бырааһынньыкка барар баарысыналар быһыыларынан, дьон кэлэ илигинэ сууна-тараана оҕустубут. Ийэм хоноһолордоннум диэтэҕэ, дьиэтин ып-ыраас гына сиппийбит, истиэнэҕэ оскуома саайан, хантан ылбыта буолла, хаһыат иилбит, аны мин ааҕар кинигэлэрбин, ол да соччо элбэҕэ суох, долбуурга сааһылыы уурталаабыт. Сотору дьоммут кэлэн ампаарга ааспыттара көһүннэ. Тойбо диэннэрэ чахчы бухатыыр көрүҥнээх, сып-сырдык баттахтаах, мап-маҥан киһи эбит, аргыый аҕай хааман баадаҥныыр. Хата, хайдах эрэ, баччыр оҕону улаатыннаран кэбиспит курдук. Биирдэстэрэ киэҥ харахтаах, өрүкүйэ сылдьар кугас баттахтаах орто уҥуохтаах киһи эбит. Туох эрэ көрдөөҕү кэпсиир быһыылаах, күлэ-күлэ айаҕа хам буолбат, түргэн-түргэнник быһыта баттаан хамсанар. Өрүүскэм, ол иннинэ хантан тыыннаах нууччаны харахтаабыта баарай, айаҕын атыаҕынан атан баран дьон түннүк аннынан ааһан ампаарга киириэхтэригэр, ампаар аана сабыллыар диэри батыһа көрөн турда. Мин да киниттэн соччо хаалсыбатым быһыылаах.
Аспытын тардан, бары остуолу төгүрүччү олорон аһаатыбыт. Аҕам оҕонньор: «Ас-саан баран, ыс-сыах бардаа», диэн «нууччалаабытын», дьоммут үөрэ-көтө: «Да-да», дэстилэр. Нууччаларбытын Өрүүскэ биһикки онно тутан олорон, дьэ, үчүгэйдик көрдүбүт. Кыыһым бухатыыры көрө-көрө: «Сирэйэ маҥаныын, быллаҕарыын!» дии-дии күлэн быччыгынаан сүгүн да аһаабата. Ыксаан, тоҥолохтоон буойдум. Эдэрдэр, миигиттэн биэс-алта сыл аҕа быһыылаахтар. Били «саха бааһынайа быһыылаах» диэбит киһим төрүт да атын сирэйдээх-харахтаах буолан таҕыста. Кугас баттахтаах, киэҥ бөлтөркөй харахтаах, тоҥсоҕор муруннаах, кэтит таныылаах. Нууччаттан атыны билбэт буоламмын, хайа омугун сатаан быһаарбатым. Уолум кистии-саба одуулаһарбын сэрэйдэ, тугу эрэ дьээбэлээҕи санаан мүчүҥнээн иһэн, аны кыбыһынна быһыылаах, «кулук-халык» тутунна. Онтон хайдах эрэ биир түгэҥҥэ харахтарбыт харсыһа түстүлэр. Дьэ, доҕоор, хараҥа күөх харахтары уун-утары көрөн таалбыт курдук олордум. Сити кэмтэн ыла олоҕум устатын тухары ол түгэҕэ биллибэт дириҥ харахтар батыһа сырыттахтара дии.
Ол эн айбыт аҕаҥ Найыл этэ. Ити эрээри, эн арыыйда кэлин баар буолбутуҥ. Оччолорго уот лииньийэтэ дэриэбинэни тилэри тардыллан, дизель туруоруллан, хотоҥҥо кытары уоттанан, аны пилорамаланан сайдыы бөҕөтө буолбуппут. Онно барытыгар били Тойботунаан элиэктирик уонна мончуор буолан кэлэ-бара сылдьыбыттара. «Кырдьаҕастаргар этиэххэ, билиниэххэ, холбоһон ыал буолуохха», диирэ, манна олохсуйан олоруох да курдук туттара. Ону, хайдах эрэ, дьоммор тылым тахсан эппэт этим. Өссө бүтэһик сырыытыгар: «Алмаас көстүбүт сиригэр куорат тутуллар буолбут, онно үлэҕэ кэпсэттим, барыс», диэбитэ. Мин дьоммун ханна быраҕан барыахпыный уонна ол саҥа сиргэ, араас омук ортотугар тугу үлэлээн-хамсаан, хайдах сатаан сылдьыахпыный, нууччалыы «чуорду» да билбэт үөрэҕэ суох дьахтар. Арай, кырдьык илдьэн баран, ханна эрэ быраҕан кэбистин? Нууччаны батыһан кый бырах барсан баран, сатаан олорбокко арахсыбыт эбэтэр суккуруур тыыннара эрэ ордон дойдуларын булбут дьахталлар оччолорго да бааллара. Испин ынаппытынан хааллаҕым дии. Кини барбыта. Эн төрөөбүтүҥ.
Дьонун туһунан быһыта-орута кэпсииринэн өйдөөн хаалбыппынан, сэрии саҕана соҕурууттан кэлбиттэр эбит. Бииргэ төрөөбүт иккиэлэрэ үһү. Аҕата ханна эрэ өлбүт. Дойдуларыттан элбэх буолан, ол иһигэр били Тойбо дьоно эмиэ көһөн кэлбиттэр, хоту муора кытыытыгар тиийбиттэр. Ийэтэ балык собуотугар үлэлээбит, кини онно оскуолаҕа үөрэммит, балта тиийдэхтэрин дьыл ыалдьан өлбүт. Сэрии кэнниттэн Бокуруобускайга кэлбиттэр. Оскуоланы онно бүтэрбит, салгыы Дьокуускайга туох эрэ үөрэҕэр үөрэнэн иһэн бырахпыт. Ийэтэ өлбүтүн көмөн баран, уоттарга үлэҕэ киирэн, илин тыаҕа сылдьыбыт, онтон биһиги оройуоммутугар кэлбит. Ол быыһыгар эмиэ да «аҕам быраас этэ, дойдубутугар үчүгэйдик олорбуппут» диирэ. «Оччо быраас эрдээх эрээри, ийэтэ тоҕо манна кэлэн балыкка үлэлээтэҕэй?» диэн дьиктиргиирим. Уопсайынан, кини олоҕор өйдөөбөтүм элбэх этэ, ааһа баран, сымыйалыыр дуу дии саныырым. Төһө да сахалыы быһыта-орута саҥардар уонна утарынан билсиигэ дьоҥҥо-сэргэҕэ эйэҕэс-сайаҕас да курдук буоллар, биһигиттэн төрүт атын майгылаах-эйгэлээх омук буолара биллэрэ. Миэхэ сүрдээх үчүгэй этэ, туох диэн үҥсэргиэмий. Ол эрээри, сорох-сороҕор биир сири тобулу одуулаан, кытаанах баҕайытык туттан соҥуоран олордоҕуна, хайдах эрэ атыҥырыы саныырым. «Уол оҕо төрөөтөҕүнэ, ким диэн ааттыыргын бэйэҥ билээр, оттон кыыс буоллаҕына, мин ийэм аатын биэрээр» диэбитин иһин, эйигин Катя диэн ааттаабытым. Онон, сэрии-сут саҕана хантан эрэ кый ыраахтан кэлэн уҥуоҕа Өлүөнэ кытылыгар хаалбыт Катарина диэн омук дьахтарын сиэнэ, саха оҕото Хотууна баар буолбутуҥ.
Оттон дьонуҥ, эһэм аах, ону хайдах көрсүбүттэрэй?
Аҕам бастаан улаханнык кыыһырбыта: «Оҕом курдук санаан маанылаабыт киһим, уучча ыта, тэпсэн бардаҕын көр! Баара буоллар, ытан кэбиһиэм этэ», диэмэхтээбитэ. Ону быһаардаҕым дии, иккиэн сөбүлэспиппитин, өссө миигин «холбоһуохха» диэбитин, илдьэ бараары гыммытын, кинилэри санааммын аккаастаабыппын кэпсээтим. «Сөбүлээбэт буоллаххытына, тахсаммын быаланан өлүөм», диэн дэлби куттаатым. Ийэм ытыы-ытыы иккиэммитин ааттаата: «Айыыһыт маанылаабытын киэр анньымыахха, аньыыга-хараҕа кииримиэххэ, киһи оннугар киһи буоллаҕа», диэтэ. Сыыйа уоскуйан, эйэлэспиппит. Аҕам: «Ууччаҕа уччуйан, ханна эрэ тиксэн-түгэнэн эстэрээппэлээн сордонуоҥ кэриэтин, манна, төрөөбүт балаҕаҥҥар оҕоҕун мэтээл оҥостон олор», диэтэ. Дьэ, туһугар кытаанах соҕус быһаарсыы этэ. Найыл эрэйдээх онно баара буоллар, бостуой, быстахха былдьанан хаалыах эбит. Эһэҥ эйиэхэ бастаан сыстыбатаҕа, кэлин, ханна бараахтыай, сыыйа убанан, оҕоргуур буолбута.
Үһүйээн курдук истибит аҕабын биирдэ эрэ көрбүтүм. Тохсус кылааска үөрэнэ сырыттахпына кэлэн барбыта. Олунньу ый ортото этэ. Ол күн бүтэһик бэһис уруогунан физкультура буолбута. Кыһыҥҥы бытарҕан тымныы аҕырымнаан, халлаан сылаанньыйа быһыытыйан, хайыһарга бастакы дьарык саҕаламмыта. Физкультура учуутала Иван Васильевич ханна эрэ барардаах буолан, биһигини биир биэрэстэҕэ сүүрдэн баран, эрдэ ыыталаабыта. Ханна да үөрэнэ сырыттахха, баҕар оскуолаҕа буоллун, баҕар университекка буоллун, кыратык да эрдэ бүтэр улахан үөрүү. Онон биһиги да ол сиэриттэн туораабакка, барбах эрэ ырыанан анньан, кылааһынан аргыстаһан дьиэлээтибит.