«Олохпор олох табыллыбат киһи эбиппин. Маннык буоллаҕына, зонаҕа да тириэрдибэккэ сүүспэр сүүрбэлээх тоһоҕону саайыыһыктар» дии санаата Бүөккэ. Хаайыылаах өллөҕүнэ, баҕар, тыыннаах буолуо дииллэрэ дуу, сүүһүн тоһоҕолоон кэбиһэллэр үһү диэн баар. Тугун ынырыгай!
Сарсыҥҥытыгар иккиэннэригэр уоннуу суукканы биэрбит уураахтарыгар илии баттаттылар. Шмон оҥороннор, табахтарын, испиискэлэрин былдьаан ыллылар. Таҥастарын ньылбы сыгынньахтаан кэбистилэр уонна карцер таҥаһын биэрдилэр. Киһи этигэр сыстыбат, халҕайбыт таҥаһы таҥнаат, тары сиэбит ыттыы титирэһэ түстүлэр. Кыһын киһи тоҥон өлөр дойдута эбит. Хата, бүгүн карцерга аһатар күннэрэ буолан, аһаан арыый сэниэ киллэрдилэр, итии уу иһэн ирэ быһыытыйдылар. Клык олорбут-олорбут курдук, ону-маны чүүччэйэн, арахсыбакка көрдөөн, табах, испиискэ атаҕа булан, наара тимиригэр умата охсон буруолаатылар. Манна эмиэ булчут үүтээнигэр курдук, чэй, испиискэ, табах хааллараллар эбит, атына диэн харах көрбөт, илии тиийбэт сиригэр.
Тугу мээнэ ынчыктаһа сытыахтарай. Ону-маны буолары-буолбаты ботугураһан кэпсэтэллэр. Үксүн Клык кэпсиир. Бүөккэ бэркэ өйдүүр даҕаны, кэпсэтэ үөрэммэтэх буолан, тыла өҕүллүбэт. Ол да буоллар таах истэн олорбот, балкыһар.
Хаайыы надзирателлэрэ нууччалар, хаайыылаах үксэ нуучча, онон ити тылы билбэт киһиэхэ ыарахан буолсу. Бүөккэ ону өйдөөтө, элбэхтэ кэпсэтэ сатыыр уонна нууччалыы кинигэлэри ааҕарга сыал-сорук туруорунна.
Бүгүн куһаҕан киһи түбэһэн сордорун сордоото. Аантан арахсыбакка чуҥнуур, дьөрү олорпот да, сытыарбат да. Бэҕэһээ кырбаммыттарыттан улаханнык эчэйбиттэр. Бүөккэ көбдөҕө күүскэ тыыннарбат, арааһа, быарын сиэтилэр быһыылаах. Өр тулуйан атаҕар сылдьыбат, хайаан даҕаны олордоҕуна эбэтэр сыттаҕына табыллар. Ону баара кэтэбилгэ сылдьааччы ааны тэбиэлээн, дэлби үөҕүтэлээн туруортуу турар. Хайа муҥун, кини да сылайда быһыылаах, сиэмэн муостаҕа уу куттаран кэбистэ. Бүөккэлээх, дьэ, муҥур уһукка кэллилэр. Клык ыксаан бырааһы ыҥыртарбытын, бөх «сынньатан» кэбистэ. Киһитэ тымырын быстаары тииһэн турда. Хата, биилээх көстүбэтэ. Дэлби үөҕүстэ. Тылыттан-өһүттэн иһиттэххэ, сэбиэскэй былаас кыр өстөөҕө эбит. Чыычый киһи.
Инчэҕэй тирбэҕэ быстыбат. Клык хайа баҕарар балаһыанньаҕа сибээһи олохтуур. Ол курдук түннүгүнэн кэпсэтэн, атынан, ол аата быанан кэккэлэһэ турар хаамыраттан, чэйи, табаҕы ыла олорор.
Бу дойдуга биллэр-көстөр киһи эбит. Уон биэс сылыттан уон биирин олорбут, Иркутскай уобаластан төрүттээх, төрүт да детдомҥа иитиллибит буолан, сытыы-хотуу, туохтан да иҥнэн-толлон турбат. Олох эдэригэр түбэспит буолан, көҥүл туһунан өйдөбүл суох. Кэпсээнэ наар хаайыы туһунан. Бүөккэ киһититтэн бүтэйдии куттанар, ол да буоллар элбэҕи биллэ-көрдө. Тоҕо эбитэ буолла, Бүөккэни кэнники кэмҥэ «Шаман» диэн ыҥырар буолла. Арааһа, араспаанньатыттан таһаарда быһыылаах. Түннүгүнэн кэпсэтэригэр «Шаман» диэн сахалыын сытабын» диэн дьону соһуталаата. Ньиргийэн түһэн аат да аат.
Били арыгы таһар бөхтөрө, күлтэччи көрө-көрө, бэрт буола сатааһын бөҕө. Аһаабат да күннэригэр уоран ас бэрдэрэр, оннооҕор чифир оргутан аҕалар, табах туһунан этэ да барыллыбат. Сатаан икки сирэй буолар киһийдэх диэтэҕиҥ. Эрэлэ суох киһи. Ол да буоллар, Бүөккэ киниэхэ өстүйбэт буолан хаалла.
Киһиэхэ үчүгэй сыстара баҕалаах, аны Бүөккэ карцерга сытан чифир иһэргэ үөрэннэ. Төһө да иккилии омурдунан кыра-кыратык истэр, бастаан утаа сүрэҕэ өлөхсүйэн, дэлби хотуолаан, куртаҕа тиэриллэн тахса сыста. Чифир арыгы курдук төбөҕөр тахсыбат, сүрэххин күүскэ үлэлэтэн күүс-күдэх, сэниэ эбэр эбит.
Дьэ, Бүөккэлээх уон сууккаларын толору олорон бүгүн хаамыраларыгар төнүннүлэр. Көрсүһүү үөрүүтэ-көтүүтэ сүрдэннэ. Чифир өрө охсон, төгүрүччү чохчойон олорон иккилии омурдунан, табахтыы-табахтыы иһэн сыймаардан кэбистилэр.
Байбаастааҕы атын хаамыраҕа көһөрбүттэр. Быһаарсыы буолуо диэтэхтэрэ. Ас бастыҥын аһаттылар. Бүөккэни аллараа ороҥҥо көһөрдүлэр.
Түннүгүнэн Клыктаах кэллилэр диэн хаһыытаан биллэрдилэр. Онтон Бүөккэни түннүккэ ыҥыралларын эттилэр. Бүөккэ, эрэһиэҥкэттэн тутуһаат, хаһыытаата:
Саҥар!
Шаман, эн дуо?! тэйиччиттэн бэрт нүһэр куолас иһилиннэ.
Шаман истэр! Бүөккэ хайдах эрэ, бэйэтиттэн астыныах курдук буолла, түрмэҕэ биллэн-көстөн иһэриттэн.
Бу Буурҕа саҥарар. Мин тоҕо билбэппин эйигин? Кимҥиний?! көрбөккө да куолаһыттан иһиттэххэ, ыарахан тыыннаах киһи саҥата.
Шаманов Бүөккэ диэммин.
Урут ханна олоро сылдьыбыккыный?!
Суох, бастакы түбэһиим.
Сөп, өйдөнөр! Бүттүбүт! киһи кэпсэтэн туһаммат киһитэ диэтэ быһыылаах.
* * *
От ыйыгар Бүөккэ ааһыныыта кэллэ, оннунан хаалларбыттар. Баанньыкка баттаҕын кырыйан кэбистилэр. Дьэ, дьиҥнээх хаайыылаах буолла. Аны зонаҕа барарын кэтэһэр.
Бөтүрүөп куйааһын үгэнэ. Тыа дьоно, күнү-дьылы былдьаһа, оттоон үллэҥнэтэн эрдэхтэрэ. Бүөккэ бэһис кылаастан оҕуһу сиэппитинэн барбыта. Бу куйааһа, абытай да абытай. Сүрэҕэлдьээн да биэрээхтиирэ, оттон билигин хайдах эрэ ис-иһиттэн үлэлиэн баҕарар.
Катялыын эмиэ окко билсибиттэрэ. Киэһэ ахсын оҕолор кутаа тула арааһынайы кэпсэтэллэрэ, ыллыыллара. Наһаа айдаарсан оҕонньоттортон да дьарыллаллара. Оннук олорон оҕолор сыыйа-баайа утуйа барыталаан хаалбыт буолааччылар. Туох да сүбэлэһиитэ суох кинилэр хаалан хаалааччылар. Онтуктарыттан бэйэлэрэ да соһуйаллара. «Маһы бүтэримэҥ!» диэн оҕонньоттор хаһыытыы сытааччылар. Онтон үргэн, өрүскэ киирэн олорор буолбуттара.
Ама да ааспытын иһин, кэрэ да кэмнэр этэ. Туох да кэскиллээх, истиҥ кэпсэтии суох буолара. Күһүөрү халлаан хараҥарар буолуоҕуттан хантайан олорон наар халлаан сулуһун ааҕар идэлэммиттэрэ. Инньэ гынан, бэйэлэрэ эрэ билэр кистэлэҥ сулустаммыттара. Онтуктара бары тус-туһунан ааттаахтар. Билигин үрүҥ түүннэр турар буоланнар, сулустар көстүбэттэр. Онон Катяны кытта туох да ситимнээбэт. Атырдьах ыйын сүүрбэ биэс күнүгэр, кыыс онус кылааска үөрэнэ барар буолан, арахсар күннэрэ кэлбитэ. Онно тапталлаах сулустарын көрө тураннар: «Аны биһиги сулустарбытынан кэпсэтэр буолуохпут», диэн сүбэлэспиттэрэ. Сулустар, хаһан тырымныы тыгаҕыт?..
* * *
Сааскылаахха сандал саас салаллан, хаар быһыта сиэнэн, киһи таһырдьаттан киирбэт күннэрэ тураллар. Түүнүн тоҥорон, күнүһүн ириэрэн кырыыһаттан муус чопчулар таҥнары ыйаннылар.
Сааскылаах, кырдьык даҕаны, сааһын сүрдээҕин тупсар эбит. Киһи таһырдьаттан киирбэт күннэрэ тураллар. Соруйан оҥорбутун курдук, күн тумустуу үтэн киирбит хатыҥ булкаастаах тыа кэтэҕэр киэһээҥҥи сарыалынан кыыһа олороро көрүөхтэн кэрэ. Киэҥ сирдэргэ холоотоххо, айылҕата наһаа айгыраабатах.
Сопхуос сүөһүлэрэ күнүһүн таһырдьа чэччийэр буоллулар. Кинилэргэ даҕаны, аҕыс ыйы быһа биир кэм бааллан туруу сыанан аҕаабатах. Ииккэ-саахха буккуллар, киһи көрүөхтэн сүөргү дьүһүннэммит сүөһүлэрэ күн уотугар сыламнаан кэбинэллэр. Икки атыыр оҕус баара, аамсыгырбытттыы аа-дьуо алтахтаһан, били бэйэлээхтэрин кэннилэрин сыллыы-сыллыы эргийэ хаамаллар. Кинилэргэ даҕаны урааннаах уһун кыһын бэйэтин суолун-ииһин хаалларбыт дьүһүннээх. Дьөрү онно эрэ кыһаммакка, айылҕа сокуонунан ууһатыы үлэтинэн күүскэ дьарыктаналлар.
Катялаах, сүөһүлэрэ төрөөннөр, үлэлэрэ икки бүк элбээтэ. Кыһайбыт курдук ынах ыыр аппарааттарын мотуора умайан хаалан, илиилэринэн ыыллар. Хаһан оҥоһуллара биллибэт. Үүт ыама түстэ, ол аайы Сэмэнэп биригэдьиир айаҕа кытаран олорор.
Катяҕа уон биир ынах төрөөтө, аны үс төрүөхтээх. Икки хойукку, биир синньээн эрэр. Түөрт ынаҕа кытарах, онон таҥараҕа махтал.